DE GROENE AMSTER l DAMMER VAN 21 JUNI 1930 Wetenschappelijke Varia DE EIFELTOREN OVERTROFFEN door Dr. P. van Olst De Chrysler-toren TT*N n&tuurlijk door Amerika!" had ik er in den ?,} l-J titel wel achter mogen plaatsen.Amerikaklopt Europa immers reeds op velerlei gebied. Het heeft nóg meer auto's per zooveel inwoners, het heeft nóg meer vervalschte groote meesterstukken, het heeft een planeet ontdekt die nog verder van de zon ligt dan de planeet die Europa het laatst ontdekte, het heeft nog langer spanbrug dan onze langste, het heeft nog meer godsdienstige secten met nóg fijner verschillen, de beschaving is nog opper vlakkiger (en dat zegt wat!), het heeft nu eindelijk ook nog hooger bouwwerk dan Europa of eenig ander werelddeel. Dit laatste record heeft Amerika heel royaal geslagen want terwijl de Europeesche kampioen, de Eiffeltoren, wel hoog was maar geen woonhuis, is het Amerikaansche hoogste gebouw geen onbewoonbare toren meer maar een geweldig ? woonhuis. De Scientific American gaf onlangs eenige interessante details betreffende dit hoogste gebouw der wereld, het Chrysler-tjebouw in NewYork City, nog een extra-opvallende reus tusschen de reuzen van Manhattan. Terwijl de Eiffeltoren 1000 voet (dus 300 m) oprijst, stijgt het Chryslergebouw nog 44 voet hooger (= ruim 13 m of een fatsoenlijk heerenhuis). Uit fig. l waarin een schema van het bouwwerk is gegeven, en waaruit, om de figuur niet al te hoog te maken, zelfs nog eenige verdiepingen zijn weggelaten, kan men zien dat het grondvlak niet opmerkelijk gróót is, zooals te begrijpen is bij de dure grondprijzen. Het grond vlak, dat nog m&ar een halve eeuw geleden een bescheiden geitenfokkerij was, beslaat een stuk van slechts 60 m lang en breed, dus belangrijk minder dan b.v. het oude ovengebouw der voormalige Oostergasfabriek in Amsterdam. De gevelbreedte van de Bazel' Handel Mij. is reeds 100 m Deze basis-grootte betonden de eerste 31 verdiepingen ongeveer; dan be gint de toren met een basis van on geveer 26 bij 32 m tot de negen en vijftigste verdieping. Dan wordt de basis der volgende verdiepingen nog kleiner, om zoo te blijven tot de zes en zestigste verdieping. Daarboven komt dan de koepel, die nog verdiepingen bevat tot de een en zeven tigste en laatste.. De koepel welft nog een tiental meters hooger om ten slotte de stalen spits te dragen, die zelf ruim 55 m hoog is, dus ongeveer drie kwart van onze Westertoren, die do Jordaners met bewonde ring reeds ,,lange Jan" noemen. Dank zij dit groote aantal verdiepingen is het oorspronkelijke grondvlak van het gebouw verdertigvo'udigd. Een van de beste records, die dit gebouw ge slagen heeft, is niet zijn hoogte, maar zijn gevaarlooze bouw. Immers de traditie wil dat bij dit soort bouwwerken n doodelijk ongeval voorkomt voor iedere verdieping boven de vijftiende. Maar hoewel 2500 a 3000 menschen gebruikt werden, en natuur lijk wel ongevallen voorkwamen is er, in plaats van de 56 dooden die men verwachten zou, geen enkel doodelijk ongeval voorgekomen door de goede veiligheidsmaatregelen en het systematiseeren van het werk. Een tweede record is het bezit van de langste liftschachten die m n stuk doorloopen. Men WEILIGEWEG 11-17 «AMSTERDAM temden naar maat Bij ons verkrijgbaar N. R. V. MONTA SCHOENEN Fig. 2. De torentop met de juist uitgeschoven spits van 55 m; aan de basis van deze smalle s-pits ziet men het platform, vanwaaruit de spits kant en klaar werd opgeheschen. meent zelfs dat daarmee de bereikbare grens is bereikt en dat daardoor ook de voordeeligste bouw hoogte in dit gebouw is bereikt. Bouwt men nog hooger dan zou men lift-combinaties moeten ge bruiken die te veel ruimte in beslag gaan nomen en de verhuurbare oppervlakte te veel zouden be perken. Acht en twintig personenliften en twee voor materialen,zorgen voor het transport in het gebouw. De personenliften vliegen omhoog met een vaart van 5 m per seconde, wat ongeveer gelijk is aan die van een fietser met flinke wind in den rug. Het benoodigde water, zoowel voor persoonlijk gebruik als voor brand, kan niet in n persleiding opgepompt worden tot de hoogste verdiepingen, daar de druk die de buiswand moet weerstand bieden dan te hoog oploopt. Daarom geschiedt dit oppompen in drie gedeelten boven elkaar. In het laagste deel wordt het water een honderdtal meters opgeperst (wat toch reeds een druk van l O atmosfeer minstens eischt) om dan door nieuwe pompen weer een verdere honderd meter to stijgen. Niet alle verdiepingen worden als kantoor-ruimt e gebruikt; enkele worden geheel ingenomen door de hoofdbuizen en verdeelingsbuizen der centrale (stoom-) verwarming, watertanks eri dergelijke onvermijdelijke zaken. Opmerkelijk is de manier waarop de 55 m lange spits op het gebouw is gezet. De oorspronkelijke bedoeling was het gebouw 240 m hoog te ms,ken en te bekronen met een. aan tal geleidelijk afnemende bogon en tenslotte met een koepel. Men was in October 1928 begonnen met den bouw en in het najaar van 1929 naderde het bouwwerk zijn voltooiing. Inmiddels had men besloten de koepel te vervangen door de hooge spits. Maar dit feit was geheim gehouden tot opeens, op een Novemberdag van dat jaar de voorbijgangers tot hun verbazing een spits, kant en klaar, van 55 m hoog uit de top van het gebouw zagen op schuiven tot zijn definitieve positie. De spits die 27 ton weegt en als n geheel moest opgericht worden, kon door dit geweldige gewicht moeilijk vanaf den begancn grond omhoog gebracht worden, terwijl het bovendien uiterst moeilijk zou geweest zijn, als dit ophijschen mogelijk was geweest, het gevaarte recht overeind te zetten in die hoogen hemelstreken ! Door de hoogere verdiepingen niet dadelijk geheel af te werken heeft men boven in het gebouw een centrale ruimte uitgespaard, waarin de spits, verborgen voor de oogen van het putliek, in elkaar werd gezet. Dit ging betrekkelijk geHotel Duin en Daal" - Bloemendaal Str. koud en warm water op alle kamers PRIVÉBADKAMERS - LIFT - Telefoon 22223 KRONIEK Canada In 3 weken DE democratie, die wij in vroegere dagen vurig wenschten en met vreugde zagen komen, blijkt toch onverwachte kanten te hebben, die onze kortzichtigheid zoo maar niet voorzag. Dat is niet onredelijk, maar het is onaangenaam. Al die nieten", die, meerendeels door economische om standigheden buiten hun wil, tot ieten" gepromo veerd werden, bezitten maar niet zoo ineens den geestelijken inhoud, die bij den uiterlijken vorm van welstand past. Allemaal kleine bezitters" geworden, zitten zij nu ook breed-uit en eischen verder alle beweging en alle geneuchten, die bij het bezit behooren, om 't even of zij er aan toe zijn of niet. Eerst het tweede of derde geslacht zal waar schijnlijk tot de geesteshoogte stijgen, die waarlijk het genot mogelijk maakt, maar intusschen hebben deze voor-ouders, die nu leven, toch ook al pleizier, een ietwat par venue-achtig genoegen, dat soms hin derlijk veel geraas maakt. Het is 't soort van pret, dat de Cook's en andere bureaux in voor hen voordeelige banen trachten te leiden en dat men tegen woordig over de gc,nsche wereld niet ontloopen kan. Reeds de aankondiging, het plan van zulk reispleizier doet al benauwend aan., omdat men er de ?leege vertooning, het snobisme, het roekeloos morsen met levenswaarden in erkent. Zie bijv. deze annonce. NAAR CANADA EN TERUG IN 3 WEKEN Dit jaar kunt U Oostelijk Canada en de Niagaravallert bezoeken in 21 dagen. Bij eenigszins langer verblijf kunt U tevens New York zien. Gedurende de maanden Juni Augustus organiseert de Canadian Pacific begeleidende reizen, tegen prijzen vanaf ? 789. Zie daar nu het hooger snobisme, de democratie van den hoogeren proletariër, die meer van een proleet heeft. In 3 weken naar Canada en terug< De bootreizen heen en terug over den oceaan mag men toch wel op 9 a 10 dagen stellen. Dan blijven er 12 over om een werelddeel als Can&da te zien", en wie nog 2 dagen langer blijft, kan er een stuk van de Vereenigde Staten en een stad als New-York bij doen". En dan is men er geweest. En wie geld genoeg bezit om een jaar of vier zoo te reizen, is overal geweest. De wereld heeft geen geheimen meer voor hem, en hij is veel armer dan toon hij begon. De Amerikaan van gemiddeld fortuin is allang zoover, maar nu komen die ze geningen ook tot ons. Voor den matigen som van ? 78!) kan men van heel wat illusies afkomen en de wereld overal. . . . eigenlijk even vervolend be vinden. De reislust, die mysterieuse begeerte naar het verre en vreemde, die ons wezen en zeker een deel van onze leefkracht uitmaakt, wordt op deze baatzuchtige wijxe radicaal gefnuikt. En wat over blijft is niets dan. ijdelheid en een dor besef van de eenvormigheid des levens. Die men dan desnoods voor wijsheid uit kati geven. F. O. makkelijk daar deze spits bij zijn groote lengte slechts oen basis heeft van 2.5 m in het vierkant. Toen de spits klaar was werd zij eenvoudig verticaal omhoog geheschcn uit een steiger, die om de koepeltop was aangebracht, tot zij zoo hoog stond dat haar basis stevig vastgeklonken kon worden in den definitieven stand. Op dien gedenkwaardigen Novemberdag werd dus plotseling de Eiffeltoren geslagen. NV ARMHEMSCHE HYPOTHEEKBANK HYR KAPITAAL BESCHIKBAAR i \ J DIRECTIE M?5.J.vANZusT-M?J.F.VÉRSTEEVEN