DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 26 JULI 1930 No. 277J: 1830-1930 door Dr. Jan Romein IN «en niet lang geleden verschenen boek interessant zoowel om zijn onderwerp als door de wijze, waarop het behandeld is heeft Dr. Loeneu een onderzoek ingesteld naar 4e geschiedenis, den inhoud en de functie van de begrippen vrijheid en gelijkheid in Athene tijdens de vijfde en vierde eeuw vóór Christus". Nog moeilijker, maar ook nog aantrekkelijker zou de taak zijn van hem, die het aandurfde een derge lijke studie op touw te zetten voor de laatst verloopen honderd jaar, m. a. w. van de Juli-revolutie, waarvan de hooge-druk dagen op het einde der maand, waarnaar die revolutie vernoemd is, nu juist een eeuw achter ons liggen, tot op den dag van heden. Immers, wat is kenmerkender voor de geestes gesteldheid van hen, die deze revolutie gemaakt en haar toegejuicht hebben, dan het geloof, dat het tijdperk der vrijheid, ontdaan van de over drijvingen" van 1789 en volgende jaren, nu voor goed door haar was gevestigd? Naïef geloof, wanneer men het nu, honderd jaar later, beschouwt met de ontwikkeling sindsdien bewust voor zich. Maar geloof niettemin, dat destijds het beste was, dat de besten meenden te moeten belijden en dat zelfs een au fonds zoo nuchter denker en waar nemer als Heine tot dithyrambischen geestdrift verleidde. Wonderbaarlijk, ja bijna beangstigend wordt de geschiedenis van de laatste eeuw in haar mengeling van zin en zinledigheid, wanneer men den afstand tracht te meten tusschen het naïeve enthousiasme van 1830 en de werkelijkheid van nu ! Wat al wisselingen en omwentelingen, die van het voor honderd jaar opgetrokken gebouw der absolute en eeuwige vrijheid zelfs niet de fun damenten, laat staan de torens en transen overeind gelaten hebben. Toen een Frankrij k, dat de waarden van 1789 hermunt had in, naar het meende, onroestbaar goud en dat ziel voor ziel bereid scheen niet te rusten vóór en aleer in de door het Fransche volk bevochten overwinningen op despotie en autocratie ook de andere volken zouden deelen, tot de Polen toe, die destijds zuchtten onder het regiem van den tsaar, dat toen en nog lang nadien als de belichaming gold van een duister verleden, waarin slechts het licht der vrijheid behoefde op te gaan om dat duister voor altijd te doen verdwijnen. En nu een Frankrijk, vrij en democratisch naar den vorm nog, maar in werkelijkheid strammer gewapend dan ooit en met het herrezen vrije Polen als een van zijn vazal staten, die het tot een wachtpost gezet heeft tus schen en tegen Duitschland en tegen Rusland, dat na het tsarisme afgeschud te hebben de rol der Franschen van 1830 heeft overgenomen. Een Frankrijk, waar een vertegenwoordiger der sociaal democratie, welke vijftig jaar na 1830 de uiterste belichaming van een weer andere vrij heidsgedachte zou worden, een wet wist door te zetten, waarbij man, vrouw en kind, fabriek en school, pakhuis en boerderij door n bevel gemobiliseerd kunnen worden in geval van oorlog. Wij, met onze ervaring van honderd jaar later, zien nu wel duidelijk de betrekkelijkheid van het vrijheidsbegrip van 1830. We weten, dat het slechts de verblindende leus was, waarachter zich de groeiende heerschappij der bourgeoisie, politiek en economisch, verborg. WTe weten, dat de parlementaire democratie, die men eeuwigjuist en alom toepasselijk waande, in de praktijk niet mér is gebleken dan de heerschvorm van die klasse, die toen, na eeuwen van strijd tegen de feodale machten van kroon, adel en geestelijkheid, rijp was om de staatszaken, d. w. z. haar zaken Zeist als Woonplaats* BOUWTERREIN TE KOOP In bet centrum van Zeist, aan den verkeersweg Utrecht Arnhem, in de onmiddellijke nabijheid van het Raadhuis, de Hotels Hermitage en Figi en het Slot van Zeist. Prachtig opgaand geboomte, stofvrije wegen, voorzien van rioleering, ga», water en electriclteit. Nadere gegevens worden verstrekt door de M.V. PARK KERSBERGEX, Montauban?traat 4, Zeist. in haar geest te behartigen. Dat is in confesso. En evenmin, als zij daarom eeuwig-juist was, is zij alom toepasselijk gebleken. Het geloof aan de parlementaire democratie, dat onze vaders, zoo dan al niet meer bezielde, dan toch nog vanzelfsprekend leek wat misschien slechts een vorm voor een des te hechter geloof is heeft het feit verduisterd, dat het parlemeutarisme eigenlijk nooit grooter gebied bestreken heeft dan de landen, waar het autochtoon was, d. w. z. West-Europa. De. lijn, die men door Europa kan trekken, om het industrieele gedeelte van het agrarische te scheiden de lijn, zooals Delaisi ze getrokken heef tl), van Stockholm, over Dantzig, Krakau, Boedapest, Florence, Barcelona, Bilbao, ten W. van Engeland tot Glasgow en vandaar naar Bergen en Stockholm, geeft tevens de opval lend enge grenzen vaa het parlementarisme aan. Wat daarbuiten aan parlementarisme is of geweest is, is namaak en niet meer dan een politiek uitvoerproduct, dat den uitvoer der economische produc ten, waarvan die industrieele helft van Europa de laatste honderd jaar geleefd heeft, min of meer begeleidde. Minder duidelijk dan de politieke is de econo mische mislukking van het West-Europeesche" systeem gebleken. De gansche aarde is er door aangeraakt, maar veel vluchtiger dan men wel eens gemeend heeft, en de geschiedenis sinds den wereldoorlog heeft voorbeelden te over, waaruit de onbevangen waarnemer ook die economische mislukking kan aantoonen. Ja, hij overdrijft wel nauwelijks, die beweert, dat wat wij heden ten dage in Europa beleven, slechts de weerslag is van de valsche vrijheidsideologie, die, voorbereid in de 17de en 18de eeuw haar hoogste triomfen vierde in de Juli-dagen van 1830, maar welker valschheid destijds niemand onder haar belijders doorzag. Niemand ? Ja toch n, een dichter en begenadig de: Percy Bysshe Shelley. Als zoo vaak is ook hier achter den roem van den poëet, de politieke; ziener schuilgegaan. Bewonderende literaten, te beginnen met Mary en Leigh Hunt hebben zich aan den klaterenden fontein van zijn golvende woorden bedronken en den diepen zin van zijn politieke belijdenis niet opgemerkt. Door zijn geestdrift voor de vrijheid betooverd, hebben zij zijn snijdende kritiek op de gangbare opvatting van het begrip en zijn profetische verdieping ervan over het hoofd gezien. En toch spreekt hij waarlijk niet in raadselen, als hij in 1819 al, na het bloedbad van Peterloo, zijn Mask of Anarchy" dicht. Last came Anarchy", schrijft hij ha dat grootsche vizioen: Last came Anarchy: hèrode On a white norse, splashed with blood; He was pale even to the lips Like Death in the Apocalypse And hèwore a kingly crown; And in nis grasp a sceptre shone; On nis brow this mark I saw I am God, and King, and Law." De vrijheid" van 1830 was in werkelijkheid?? anarchie: dat zagen de Thiers' enGuizotsevenmin als de Briands en Macdonalds het nu zien of veinzen te zien, maar Shelley zag dat al in 1819. En hij stelde zich ook reeds de vraag, wat de ware vrijheid, waar hij toch niet buiten kon, dan wél was: ,,What art thou, Freedom? O! could slaves Answer from their living graves This demand tyrants would flee Like a dream's dim imagery" Het antwoord, dat ook de vele ontmoedigden van 1930 zouden geven, voorziet hij, maar het be vredigt hem niet: Thou art not, as impostors say, A shadow soon to pass away, A superstition, and a name Echoing from the cave of Fame." Neen, Liberty" zegt Shelley, beteekent brood voor den arbeider, kleeren en voedsel voor de ver drukte massa No in countries that are free Such starvation cannot bee As in England we now see." En van dit, zoo terecht als onmisbaren grondslag Hotel Duin en Daal" - Bloemendaal Str. kond en warm water op alle kamers PRIVÉBADKAMERS - LIFT - Telefoon 22223 gevoeld materieel welzijn, stijgt zijn vizioen der ware vrijheid al hooger en hooger en zingender, evenals de leeuwerik, dien hij bezong: Vrijheid is Rechtvaardigheid, onomkoopbare rechters; is Vrede, ook al moet er om gestreden worden; is Liefde; Wetenschap, Poëzie en Gedachte zijn haar lampen, en hij ziet een groot e vergadering voor zijn geestesoog, waar alle vreesloozen en vrijen samenstroomen met den blauwen hemel boven zich, en zijn vizioen eindigt met den tweemaal herhaalden maanroep: ,,Rise like Lions after slumber In unvanquishable number Shake your chains to earth like dew Which h in sleep had fallen on yo re many they are few " Zóó ver zag Shelley in 1819 in do toekomst. dat zijn kritiek op het toen gangbare vrijheid sbegrip evenmin iets van zijn glans heeft ingeboet als het ideaal, dat hij er voor in de plaats stelde. Nog altijd gaat het om de vrijheid en haar inhoud. Maar niet meer West-Europa schept de nieuwe waarden. Drie groote systemen belichamen hen een eeuw na de valsch gebleken juichkreten van 1830. Amerika, dat in wezen den droom van 1830 niet heeft losgelaten, doch de anarchie tot vrijheid denkt te kunnen herscheppen door haar algemeen te maken; Italië, dat, negatief, de anarchie poogt te overwinnen, door de vrijheid en het recht op haar te ontkennen, en Rusland, dat ook de vrijheid ontkent, doch om naar verwerkelijking van het ideaal van Shelley te streven en daarmee de lijn van 1848, 1871, 1905 en 1917 doortrekt. Wat wij op het oogenblik beleven is inderdaad, naar den geest beschouwd, de groote hermuntirig, waarbij,. voorloopig, het begrip vrijheid opnieuw in den witgloeienden smeltoven der geschiedenis is verdwenen. 1} Zie diens Les deux Europcs'' en de bespre king daarvan door v. Raveslcyn in net nummer van dii weekblad van 19 Juli il. Vertalingen Panait Istrati. Het licht aan de kim, vert.. door Marie W. Vos, Uitgave Kin. Querido. Rafaël Sabatini. Onder de vrijheidsvaan.. vert. door J. (i. H. van den Boveiikamp Jr... Uitgave J. Philip Kruseman. -Emil Rasmussen. Vla del Inferno, vert. door L. Thoinson-Thomson, Uitgave.!. Philip Kruseman. Kenneth Graham. De avonturen van J/>. Mol, vert. door A. J. K. Bakker-Koster, Uitgave F. II. Bakker. (jrace Miller White. Jimmie, de roos vit hel Paradijs, vert. door L. Thomsoii-Thomson, Uitgave J. Philip-Kruseman. Pamela Wyrine. Avondgloed, vert. door Chr. Moresco-Brands, Uitgave Van. Ilolkema A: Warendorf. E. W. Savi. Smeulende Vuren, vert. door L. D. A. P. van Son, Uitgave J. Philip Kruseman. Liam 'Flaherty. De Verklikker, vert. door J. Cavalho, Uitgave N. V. Arbeiderspers. Tioaalf brieven aan ons personeel, Uitgave van het maandblad Succes". Anders Eje. Een millioen moeilijkheden om een millioen dollar, vert. door 1). Tas, UitgaveAridries Blitz. Kees van Dongen. Itembrandt, Holland. Vrouwen, Kunst, vert. door A. de Rosa, Uitgave Andries Blitz. Kon. Meubeltransport-Maatschappij DE GRUYTER 6 Co. cvo GSS <*s DEN HAAG s^> ovo <^> AMSTERDAM ~ ARNHEM Internationale Transporten