No. 2780 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 13 SEPTEMBER 1930 Wetenschappelijke Varia E*,* O tf*~ l s & Ift" ^ Het internationale pooljaar 1932-1933 CHAMPAGNE KRUG&CO REIMS IN KWALITEIT AAN DE SPITS? door Dr. P. van Olst De Varna, het schip der Nederlandsche expeditie van 1882, ingevroren in de Kara-zee en reeds onherstelbaar vernield door ijspersing DE ontdekking der overblijfselen van Andree's poolexpeditie-per-ballon voerde mijn gedach ten terug naar het begin van dezen tragischen tocht, die reeds zoo ver achter ons ligt, maar die meer dan andere tochten van dien aard op de ver beelding van het publiek heeft ingewerkt. Bij die herinneringen keek ik boeken in die daarop betrekking hadden en zoo deed ik een vondst. In mijn boekenkast vond ik een boekwerk, gebonden in een dier afgrijselijk smakelooze prachtbanden (blauw met goud en een gouden poollandschap) zooals alleen mogelijk was te maken in den smakeloosten tijd, die ons land heeft doorgemaakt. Maar de inhoud is lezens waard. De titel is ,,de Nederlandsche Poolexpeditie 1882?1883"; de schrijver is Dr. Maurits Snellen, de leider der expeditie. Deze poolexpeditie is een onderdeel geweest van een internationaal pool jaar," d.w.z. een internationaal onderzoek der poolstreken volgens het plan van Carl \Veyprerht, een plan waarmee het poolonderzoek een nieuw tijdperk intrad. Deze geleerde had zelf twee winters in het poolijs doorgebracht en tijd genoeg gehad om te overdenken dat de toenmalige pooltochten op een geheel andere leest geschoeid dienden te worden om wetenschappelijk nut af te werpen. Op de oudste pooltochten, hoofdzakelijk commercieele doelc in den nastrevend (het zoeken van handelswegen) volgden later weliswaar hoe langer hoe zuiverder wetenschappelijke tochten, maar de resultaten waren voor de meteorologie en hot aardmagnetisme van betrekkelijk weinig waarde, da? r men niet wist of de metingen norm ia l of abnormaal waren; het zou best kunnen dat een volgend jaar op de zelfde plek geheel andere resultaten verkregen zouden zijn. Weyprecht stelde nu voor om geduren de een vol jaar verschillende stations binnen de poolcirkels (want ook het Zuidpoolgebied moest erbij betrokken worden) te bezetten en daar scherp omschreven weerkundige en aai'dmagnetisuhe waar nemingen te doen uitvoeren. Daar n natie hier niet toe in staat zou zijn, moest de samenwerking van alle beschaafde volkeren worden ingeroepen, wat geschiedde door de Internationale Poolcom missie, ingesteld door het Meteorologisch Congres te Rome in 1879. Niet alleen dat het aan de onbluschbare energie van Buys Ballot te danken is dat Nederland een der acht posten op zich nam, maar de invloed van dezen Nederlandschen meteo roloog met wereldnaam was zoo groot dat het plan, dat dreigde te mislukken door gebrek aan deel neming, toch doorging. Typisch is dat van de drie jaar, die men nog had voor de voorbereiding, het Ministerie van Waterstaat twee jaar noodig had om tot het geven van een subsidie te komen, zoodat nog n jaar overbleef voor het eigenlijke werk, het uitrusten der expeditie. Djsalniettemin spreekt Dr. Snellen nog vol eerbied over ,,het geëerbiedigd Hoofd van het -departement" ! Het houten schip, deVarna, van een Bremer reederij, werd gecharterd voor het overbrengen der expeditie naar Dicksonhaven, waar de Neder landsche observatiepost moest komen, daar het klassieke Nova-Zembla reeds door Oostenrijk was in beslag genomen. Dicksonhaven is een eiland bij den mond van de Yenissej. Nederland hoopte op die wijze ook nog haar handelsbelangen te kunnen dienen. De expeditie mislukte door iets wat tegelijk aantoonde hoe noodig een omvattend Poolonderzoek eigenlijk was. Terwijl de bekende pool autoriteit Nordenskjöld Dicksonhaven aangeraden en ook als heel goed bereikbaar had verklaard op grond van zijn temperatuurwaarnemingen, bleef de Varna in de Karazee in het ijs vastzitten en ging door ontzettende ijspersing verloren. De expeditie bleef echter in een huis op het ijs achter. deed waarnemingen en bereikte daarna op eigen kracht, met sleden en booten de bewoonde wereld zonder ongelukken na een avontuurlij ken tocht. De lectuur van het expeditieverslag, dat Dr. Snellen voorloopig gaf in het door mij vermelde boek, is zeer de moeite waard, niet het minst door het contrast tusschen een dergelijke expeditie. nog angstwekkend primitief, en een geraffineerdverzorgde expeditie als die van Byrd naar het Zuid pool gebied, geen halve eeuw later. De 2(!) blikken sinterklaasjes en de 320 (!) Liter ..Beste; Gene ver" voor de tien expeditieleiden als cadeaux niee'gegeven, zijn voor onze moderne oogen en magen reeels merkwaardig, zelfs be'rekend voor een expedi tie van een jaar. De afbeelding bij dit artikel geeft de Varna, weer, reeds onherstelbaar gekraakt door het ijs; daar ele machines reeds onder water stonden, hael men eenige winelmolens ge-maakt- (op dei l'oto te zien) om het schip elroog te pompen, liet lukte niet; het schip verdween 2i Juni 1883. De andere expedities waren gelukkige.1!' geweest, zoodat Snellen teTecht kon zeggen dat de geheele internationale onderneming boven verwachting geslaagd was. Ke-n rijke voorraad gegevens en waarnemingen is in ele volgenelei tientallen jaren verwerkt. De oogst was zoo greiot elat men thans na vijftig jaar gaarne ne>gmaals eenele-rgelijk ..internationaal pemljaar" wil houden. De internatiemsle mete;e>re>logische Cemferentie te Kopenhagen heeft in Septem ber 1929 besleiten he$ Weede pooljaar te hemden in 1932 tot 1933. Kr zijn in de halve eeuw sinds 1883 veel nieuwe vraagstukken opgekomen, die misschien door meer gegevens opgele>st kunnen worden, terwijl de toestellen en waarnemings:ONNE5 & ZO methoden veel verbeterd zijn, dus rijker oogst beloven. Vooral zal men het te verrichten onder zoek willen verplaatsen van de aardoppervlakte waar men in 1883 aan gebonden was, naar. de bovenlucht, die thans te bereiken is en veelbe lovend is. Bij de draadlooze telegrafie heeft men gemerkt dat op groote hoogte in den dampkring een of meer electrisch geleidende lagen bestaan, die mogelijk verband houden met zonnestraling en noorderlicht. Het noorderlicht (of liever poollicht, daar het aan de Zuidpool ook voorkomt) houdt weer verband met de plotselinge heftige veranderingen in het aardmagnetisme, die men magnetische stormen" noemt, die van eerste rangs belang zijn voor de kennis van het aard magnetisme. Poollicht en magnetische stormen komen op hooger breedte duidelijker tot ont wikkeling, maar geïsoleerde waarnemingen ervan zijn van weinig waarde. Alleen samenwerking van een groot aantal waarnemers, verspreid in do beide poolgebieden en werkende met standaard^ instrumenten volgens een vastgesteld plan, kan volledige resultaten doen bereiken. ; Meteorologisch is het onderzoek der hoogere luchtlagen van veel belang; dit is thans reeds een voornaam bestanddeel van de weerkundige werk; zaamheden (zie bijv, de geregelde waarnemingen boven Soesterberg). Terwijl in de gematigde zone van Europa en Amerika op dit gebied reeds veel gedaan is, weet men er nog weinig van wat de poolstreken aangaat. Toch kan men hier niet buiten als men een juiste voorstelling wil krijgen van de luchtcirculatie om de geheele aarde, en alk men de weersverwachtingen wil preciseeren. Maarook het luchtverkeer over de poolzee wacht voor zijn ontwikkeling op deze gegevens. ? ; Men stelt zich voor zooveel mogelijk alle stations weer te bezetten, die in 1882 dienst hebben gedaan en bovendien een aantal tusschenliggende punten;. die noodig zijn om een vollediger overzicht te krijgen. Dit kan best, daar omvangrijke expeditiesniet noodig zijn; de vervoermiddelen zijn verbe terd, de instrumenten zijn verbeterd en voor een groot deel zelf-registreerend, zoodat 3 personen per station voldoende zijn en alleen bij uitzondering vier of meer noodig zijn. Bovendien probeert men deze observaties aan te vullen met waarnemingen om de heele wereld volgens een plan, opzettelijk opge steld om samenwerking over de geheele wereld te verzekeren. O.a. de onderzoekingen der boven lucht, in tropische streken gedaan, vooral in Kngelsch [neliöen op Java, hoopt men uitte breiden. Van de twaalf nieuwe stations die de gapingen in het oude net zullen aanvullen, hoopt men dat Nederland A)ii/ni(i<jss(ilik bezetten zal. dat (zooals natuurlijk iedere lezer weet !) op een der eilandjes ligt aan de Oostkust van (iroeiilaiid. dichtbij den Nooi'dpoolciï'kel. Om de weerkundige metingen grooter waarde te geven is het wenschelijk ook stations ophooger niveau in te richte i gedurende het ,.pooljaar". Dit zal alleen in het Noordelijk halfrond uitvoer baar zijn. De meeste bestaande poolstations liggen laag en beschut; zij zijn dus bijna steeds bedekt met plaatselijke koude lucht en hun waarnemin gen geven geen juist beeld van den toestand in den vrijen dampkring in de Poolstreken. De hoogtexliitioiiii nu /uilen moeten komen op bergen nabij de bestaande of in te richten lage stations; een twaalftal zijn e-r reeds ontworpen, o.a. ook een in de buurt van het Nederlandsche station. Men verwacht dat het verblijf op deze hoogtestations wel bijzondere eisenen zal stellen aan het personeel, maai- nic t wat de grootere barheid van den poolwinter botrti't; bijna zeiker is op matige hoogte het klimaat mindtr streng dan op zee-niveau. .Moge alles voorspoedig slagen en Nederland de rol erbij spelen, waartoe zijn wetenschappelijke positie het zedelijk verplicht ! MEJUGEWEG 11-17 «AMSTERDAM ?hemden naar maat Bij ons verkrijabaar N. R. V. MONTA SCHOENEN M'