No. 2783 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 4 OCTOBER 1930 \, f i1ry 'ft! tal ;ev iet es P tel jee: I :eu >re' «H nw m nu l' ft r m Be ier . CUl 01? sin toe de rol BIOSCOPY door L. J. Jordaan Een belangrijke reprise l>r. Robert Wiene, ,,Het cablnet van Dr. Callgari." I>e Uitkijk. MEN is licht geneigd tegenover dit werk het woord: verouderd, uit te spreken. Het heeft mij getroffen, bij het terugzien, hoe weinig ver ouderd Caligari" in waarheid is hoe zeldzaam gelijk de indrukken zijn, die het respectievelijk in 1920 en 1930 achterliet. Het spreekt vanzelf, ?dat wij een veroudering in technische middelen, als fotografie en decor niet meetellen deze uiterlijkheden bepalen de belangrijkheid en ge nietbaarheid van een werk niet.... zelfs van geen film goddank ! Ik heb na vier ja, na twee jaar, films teruggezien wier techniek bijna Tiiet had geleden en die ik indertijd heel wat meer van ganscher harte bewonderde dan Caligari", doch wier tijdelijke grootheid onbeduidend wier suggestieve kracht een zwakke echo bleek te zijn geworden. Dit vreemde werk echter, de zonderlinge geniale caprice van een overigens vrij onbeduidend man (Wiene maakte nimmer meer iets dat in beteekenis ,,Caligari" iiabijkwam) kon gisteren zijn gecreëerd. Dezelfde aarzeling gewekt door de ongegeneerde primitiviteit der middelen en de onmiskenbare suggestiviteit der sfeer, bekruipt den toeschouwer. .Evenals in 1920 irriteert hem de al te opzettelijke Dr. R. Wiene ,Caligari' griezel-stemming van het geval, met gekkenhuizen, somnambules en moorden maar .evenals in 1920 ondergaat hij die stemming, zij het ook weer strevend, als iets onontkoombaars. Alsof er geen tien jaar verloopen waren, voelt hij nu als toen achter deze geforceerd sinistere grandguignolade. het wanhopige pessimisme van een overwonnen, verpletterd ras. Wat al die producten uit het Duitschland der eerste jaren na den oorlog een ?eigenaardige, tragische grootheid verleende, was ?dit nationale pessimisme, dat door de verschrik kelijke motiveering der feiten zulk een sombere toon van waarachtigheid wist te vinden. Nosferatu", Wachsfigurrn-kabinett", ..Der müde Tod", .?Raskolnikov", Toi'gus", Freudlose Gasse". . . . het zijn alle rauwe, primitieve uitingen van een volk in stervensnood. Maar geen enkel dezer werken draagt dit mevk der vertwijfeling met zulk een smartelijken trots als Wiene's ,,Caligari". Niets treft bij het terugzien zoozeer, als de «impelheid der middelen, die bijna schamelhcid werd. Wat lappen, wat ruwgeverfde tooneelcoulissen, wat oude meubelen alles opgepakt in een ruimte, die bijna nergens de capaciteit va.n een provincio-bühne overschrijdt ! Verder een techniek van schier kinderlijke onbeholpenheid: als eenig'e hulpmiddel, om b.v. twee scènes te scheiden, wordt nog het openen en sluiten van het diaphragma toegepast een kunstje, dat toen reeds jaren oud was. Fit alles blijkt, dat ..Caligari" werd geboren als een daad van opstandigheid.... het wanhopig avontuur van eenige amateurs. Noch Wiene, noch de ontwerpers Reimann, Warm en Röhrig hadden eenige cinegrafische scholing.' Xi.] grAT .n naar de film, als naar iets nieuws, dat de \\t.i-gende beklemming van verleden en heden /.ou kunnen breken. Zoo werd hun daad een noodkreet ?en een protest tegelijkertijd een protest tegen de nivelleerende vervlakking van de wezenlooze plaatjesfilm dier dagen. Caligari", dat in 1930 precies even verouderd is als tien jaar geleden dat in zijn ruwe, schaamtelooze primitiviteit de kervende kracht van een kermiszeil en de argeloosheid eener oude houtsnede vereenigt, zal het onwraakbaar bewijs blijven van de triomphale macht der idee over de materie. Immers van den eersten tot den laatsten meter in strijd rnet alle begrippen aestethische, zoowel als practische! der film, heeft het de film van tegenwoordig het aanzijn gegeven. Van alle technische verdiensten gespeend, heeft het de geweldige ontwikkeling der techniek den weg gewezen. Als drager eener idee niet uitstijgend boven het mor bide en gewrongene, heeft het de macht der idee, hoe middelmatig die ook op zichzelf mocht zijn, voor het eerst doen zegevieren. In welk een wereld van wan begrip en wederzijdsch misver staan, overigens dergelijke uitingen van een toevallige collectiviteit ontstonden, bewijst het curieuse feit, dat de beide scenario-schrijvers Janowitz en Me ver geen oogenblik aan een expressionnistischen stijl hadden gedacht, toen zij hun werk aan Wiene toevertrouwden. De laatste auteur. ook schrijver van het scenario voor Murnau's Letzte Mann", heeft met Wiene's opvatting na lang tegenstribbelen genoegen genomen. De heer Janowitz betreurt het echter tot op het huidige oogenblik, dat men hem aldus tegen zijn persoon lijke zienswijze in, naar de onsterfelijkheid heeft gesleept ! Intusschen blijft de reprise van dit werk een verheugende omstandigheid. Wanneer De Uitkijk" aldus voortgaat, dan zal dit theater van de bijkans uitgestorven zwijgende film, een aan trekkelijkheid en een bezienswaardigheid vormen voor een steeds wassend publiek. Ook al heeft liet de hoofdletters in zijn pro gramma's afgezworen. Jacques Feyder Feyder, , ,De kus". Tusohiiisky In Jaques Feyder hebben wij een cineast leeren kennen, van een solide, schoon ietwa.t trage werk wijze. Zijn oeuvre vertoont noch de geniale excessen van een (Janee. noch de fijne, maar wat zwakke ironie van een H ene Clair, noch het wereldvreemde raffinement van een Germaine Dulae. Feyder staat met beide voeten op den grond zijn camera-gebruik, niet ongelijk aan dat der Kussen. is gebaseerd op een sterken realiteitszi.n /ijn op vatting is van alle surrealistische- en avantgardesmetten vrij. Hij bouwt zijn films op uit concrete. eenvoudige elementen volgt een volstrekt logischen gedachtengang en gaat blijkbaar van het principe uit. met een minimum aan middelen, een maximum aan effect te bereiken. Ziehier 's ma,ns zeer simpele vverk-code. Wat hem hierbij onder scheidt van de tallooze industrie-regisseurs in Amerika en Europa, die volgers een zelfde methode werken, is de zeer sterke dramatische bewogenheid. welke zich onder deze soms uiterlijk nuchtere factuur laat voelen, alsmede een frappante in tuïtie voor het karakter van het materiaal. Behp.lve Visages d'enfp.nts". waarvoor hij zelf het scneario schreef, ontleent Feyder het drama tisch skelet va,n zijn films steeds aan de literatuur. Hij debuteerde met een verfilming van Uénoit's ..Atlantide". dat door zijn eenigszins sensationeele kwaliteiten oen excellente springplank vormde. Daarna volgden het veelszins supei'be ..Cïribiche" ..Crainquebille" mot de Féraudy. dat naar mijn meening zijn gaafste en gevoeligste werk is ge bleven ? ..('armen" een minder geslaagde adap tatie van Mériniée's novelle, gestrand op de star capriolen van liaquel Moller?..Visa.gesd'enfants", een werk met prachtige fragmenten ten slotfe het opzienbarende ..Thérèse Haqnin" naai' /ola en ,.l>es nouveaux Mossieurs". ontleend aan het gelijknamige stuk. Hij hef overzien van dit sterk varieeremle oeuvre valt een zeldzaam gemak te onderkennen, om den stijl van een werk aan te passen bij het karakter van het onderwerp. -Men vergelijke b.v. eens de fijne, stille klaarheid van zijn kimleifilms, met den Jacques Feyder superieuren humor van Crainquebille" en de grandioze somberheid van Thérèse Raquin". Ken andere kenmerkende eigenschap van Feyder, is zijn bijna eameleontische ontvankelijkheid voor het milieu, waarin hij werkt. L'Atlantide", gedeel telijk in Noord-Afrika opgenomen, is verzadigd van de wreede, zengende atmosfeer der woestijn Raquin", in Duitschland ge maakt, zou in belichtingstechniek, beeldvlakcompositie en rythmische traagheid van een Duitscher kunnen zijn?Crainquebille" en ..Les Nouveaux Messieurs" dragen in hun lichte, gracieuse bewogenheid de essentie-zelf van Parijs mede. Geen wonder dan. dat men met hoopvolle belangstelling de overplanting van dezen meester op Amerikaanschen bodem gadesloeg. Hoewel hij zelve zich tamelijk sceptisch over het Amerikaansch avontuur uitliet (?Je vais faire labas mon apprentissage !") was men algemeen van opinie, dat zoo iemand dit gevaarlijke experiment verdroeg, het wel de cosmopolitische Feyder moest wezen. Het eerste product nu p , van deze vrijwillige ballingschap reyüer heeft ons niet gerust kunnen stellen. The kiss", hoewel met onmiskenbaar meesterschap en sterke filmische intelligentie gedirigeeid, ver toont, wat men bij Feyder niet verwachtte, dezelfde castratie-verschijnselen, die al het werk der Europeesche déraciné's kenmerken. De vaste hand, die in Europa nimmer aarzelde, nimmer misgreep, is weifelend en onzeker geworden. De warme, vibreerende atmosfeer van een Fransche provincie stad, ontbreekt, ondanks de Fransche opschriften en uniformen, geheel. Hij heeft, zoomin als de andere emigré's, de kille, glas-achtige perfectie der Amerikaansche belichtings- en foto-techniek kun nen overmeesteren en vermogen te verwarmen en bezielen door zijn persoonlijkheid. De fraaie, kristalharde oppervlakte der Amerikaansche vomigeving heeft aan zijn pogingen, om haar te dooidringen en te doorgloeien, maar al te klaarblijkelijk weerstand geboden. Waar is, in de overigens brillante techniek der moord-scene in The kifs" het loerende, dreigende noodlot, dat ..Raquin" tot een nachtmerrie maakte? Waar is. in de gepeperde grappigheid der werkvrouweri. die de rechtzaal schoon komen ma.ken. de milde, voorname humor van Crainquebille"? Waar is ten slotte de onver biddelijke suggestie, die van een middelmatigheid als (una Manès. een navrante, geladen schepping maakte en die een superieur sujet als (iarbo, beneden haar gewone kunnen deed blijven? Alleen daar, waar Feyder de camera in handen heeft, ontstaat de oude inspiratie. De moordscene b.v. kon alelus. buiten den psychologischeri samen hang der persoonlijkheden om, een stuk film worden van hamerende, turbulente heftigheid. Het tennisfrapment werd opzichzelf een prachtig staal van filmische interpretatie. Maar de fatale geslotenheid, de dramatische stuwing, welke een werk als dit, boven het peil eener habie-1 en intelligent geconci pieerde sensatie-geschiedenis doet uitstijgen, missen wij ten eenen male. En daarmee valt maar al te zetr te vreezen, dat de naam van Feyder zal moeten worden toegevoegd aan de lange lijst der ontwortelden ! Vooraf gii:ur een sound-film. gedeeltelijk in kleuren ..Songs of New-York". Het was hemeltergend ! Wanneer zal ons schaapachtig publiek, ook het eenvoudigste, eens als n man opstaan en gelijk te Parijs in de mondaine ..Madeleine" gebeurde dergelijke beleedigingen weghoonen ? «KNEKAAl. AGENTEN VOOK AMATEUH-hiaiO-ÏJITRUSTIse FOTO-SCHAAP & Co. ? PUI 8 AHNTERHAM