DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 15 NOVEMBER 1930 l Uit: Die Generallinie" BI O SCO P Y door L. J. Jordaan Eisenstein's Generallinie" ,,»e Uitkijk" HET is pijnlijk dit werk terug te zien pijnlijk om het plotselinge, ontstellende besef, van hetgeen wij in de zwijgende film verloren. Met een schok ontwaken wij uit de loome beneveling, waarin wij zoo zachtkens aan, alle nutteloos verzet moede, zijn weggegleden. De beneveling van zoete likeurtjes, dure sigaretten, kirrende lachjes en banjo'ende negers waarin heel de verslappende cabaret-atmosfeer der klankfilm ons sinds een jaar gevangen houdt. Alles, wat wij manmoedig en desperaat trachten te waardeeren: de amusante nabootsing van onbeduidende kluchtspelletjes, het oprechte maar systeemlooze gezoek en geprobeer met klanken en beelden, de invasie van arrogante. meesterlijk spelende" acteurs... . het vervaagt tot een kwalijken, aicoholischen droom, wanneer wij staan tegenover deze imposante, zuivere en schoone realiteit. Als de diepe, bronzen stem van een torenklok komt dit machtige werk op ons toe wegvagende in de dreunende golving van zijn zware galmen de verwarde, tinkelende speeldoosklankjes, die wij met moeite trachten te ontcijferen. Waarom zoo vragen wij in arren moede waarom moest deze gave, superbe, waarachtige kunst ontijdig versterven? Waarom moest het schoone, ernstige woord, waarnaar wij juist aan vingen bewogen en eerbiedig te luisteren, moed willig worden afgesneden, terwille van het zoekende gestamel van een zuigeling? Want het lied der beelden in deze zwijgende kunst zingt langer in ons na, dan het zoetste gekweel van gefilmde zangers het rythme, waarin wij willoos worden opgenomen is heftiger, teederder, koninklijker dan van welken tierenden film-jazz-band ook de gedachte tenslotte, die ons omspant, werd klehimender, welsprekender uitgedrukt, dan de duurste luidspreker zal ver mogen. Duidelijker dan ooit zijn wij ons bewust, hoe met de zwijgende film inderdaad een kunst ver loren ging nu wij nog eens tegenover Eisenstein's Generallinie" staan: een harer gaafste uitingen ! Bij gelegenheid van Eisenstein's bezoek, toen hij op initiatief der Fiin-filmdirectie hier naar toegekomen voor de Filmliga-Rotterdam de eerste fragmenten van dit geweldige werk draaide. werden te dezer plaatste de Kussische kunstenaar en zijn schepping uitvoerig besproken. Met alle voorbehoud,, dat-men ten aanzien van fragmenten nu eenmaal dient te maken. Nu wij eindelijk tegenover het complete oeuvre staan, kan dit gunstige oordeel slechts bevestigd worden. Komt het, doordien wij na lange ontbe«BHHBAAI. A0KNTKK VOO* AMATBUK IHSO-UITKUSTMJStJ FOTO-SCHAAP & Co. ? PUI 8 AM8TRRDAM ring de zwijgende film dubbel waardeeren of was ,,Tien dagent die de wereld deden wankelen" inderdaad de cerebrale repetitie van een al te vaak behandeld thema?. . . . vast staat, dat ..Gene rallinie" een oneindig oprechter, hartstochtelijker indruk maakt dan Eisenstein's laatste revolutieepos. Gelijk bekend, heeft Eisenstein bij een voor dracht voor de Filmliga-Amsterdam, het kunstom-de-kunst"-principe met beslistheid afgewezen. Meer nog dan zijn Potemkin" is Generallinie" een zuiver utiliteitswerk een stuk sociale arbeid, als het aanleggen van een kanaal of het slaan van een brug. En inderdaad vertoont ..Die Generallinie" al de constructieve schoonheid van een brug - de brug, geslagen van een groeiende civili satie naar een achterlijke barbaarschheid. Wij bewonderen zeer y.eker de klemmende doelmatig heid van dit machtig bouwsel, dat met zijn superi eure techniek nochtans voor de aüereenvoudigsten toegankelijk is. Maar de Geest blaast werwaarts hij wil en ook de meest barsche ontkenning van den bouwmeester kan onze overtuiging niet doen wankelen, dat wij in dit stuk beschavingspropaganda een kunstwerk hebben te 7,ien van den eersten rang. Een criticus heeft ..Die Generallinie" vergeleken met Zola's ,,La Terre" en inderdaad komt de Fransche meester ons door dit epos van de aarde Eisenstein met twee stars" uit Die Generallinie": de boerin Marfa en haar baby nader dan in do kunstig nagemaakte Zola's die ons van tooneel en projectiedoek den laatsten tijd hebben toegesproken. Het is grootseh, machtig en gruwzaam als de aarde zelve de geuren van bloed, zweet en mest st'jgen er uit op. liet kent geen ander mededoogen, dan dat der Natuur, die het evoqueert: het mededoogen va» den dood. die aan allo lijden een einde maakt, terwille van het Jonge en Nieuw*», dat komende is. Maai- hoc verheven is deze onpersoonlijke, noodzakelijke wreedheid hoe verstilt /.ij ons tot een milde berusting ! Vergelijk eens het sterven van den stier in een laatsten, vertwijfelden kamp om de opengereten aarde met hot sadistische scheeviuesexperiment in Bunuel's Chien Andalou." Ver gelijk eens het onvergetelijke beeld -der menschelijke trekdieren met de huilerige narigheid van den grooten acteur X. of Y. Vergelijk eens de an tieke grootheid dier boeren-madonna. welke haai' huis ziet afbreken, met de tallooze opgeverfde, effectvolle moederplaatjes van de Amerikaansche film! Onder den wijden, strakken hernolkoepel ziet Eisenstein den nietigen, moedigen mensch, trionifeerend door zijn intellect, ondergaand als al wat leeft heersclier en atoom tegelijkertijd. Het is een groote, verheven gedachte, als wij lang ontwend waren door de film te zien uitgedrukt. Uit: Die Generallinie" Over de techniek en de kwaliteiten van het werk valt. na de eerste bespreking der fragmenten, weinig meer te zeggen. Het is Eisenstein in zijn volle kracht de Eisenstein der ..Potemkin" misschien zonder het stormend lan en de uiterste conciesheid van dit meesterwerk maar, voor zijn doen, bezonkener en meer overwogen. Po temkin" had al de bekoring, al de meeslependheid e'nor toomelooze improvisatie: noch de be roemde scène met de kozakken op de trappen van Odessa, noch het prachtige, mistige havenbeeld kwamen, om maar iets te noemen, in het oorspronkelijk manuscript voor. Zij waren het gevolg eener oogenblikkelijke inspiratie, door de situatie van het oogenblik den kunste naar bezielend. Dergelijke geniale toevalligheden lijken in ..Generallinie" buitengesloten. De aard van hot werk, dat in de eerste plaats gedocumen teerd betoog voor moeilijk toegankelijke breinen beoogt te zijn, verzet zich daartegen. Maar daarvoor in de plaats kwam een vindingrijkheid, een kracht van beelding, een overtuigende logica in bouw en constructie, die on/.e bewondering wekken door hun eenvoud, zoowel als door hun universeel effect. Want het simpele gebaar der gevouwen handen van Marfa. l.apkina spreekt met gelijke kracht tot het schamele intellect van den Hussischen steppenbewonor. als tot onze verwende, door ,,kunstige" dramatiek verworden mentaliteit. Het prachtige symbool van den bovruchtonden stier, wordt in zijn kuische grootheid begrepen zoowel in het Armenische borgland, als in de Westersche metropolen. Ma-ar overal ovenals in de Potemkin" brandt achter Kisenstein's magistrale montage zijn hartstochtelijke vitaliteit, zijn bedwelmend rythme. /,ijri demonische bezetenheid. Kn meer nog dan in de ..Potemkin" verbaast hij door een picturale dramatiek, als alleen de kunstenaar die zijn instrument, de camera, liefheeft en nimmer forceert, vermag te scheppen. De reeds vermelde shot's van het trekkend iiionschonpaar mot de diei'lijk-smartelijko tronies, het door de stugge aarde zwoegende kouter en do in opperste spanning trillende, naakte voeten, vormen hiervan wel een der schoonste voorbeelden. Zoo heeft dan in het kleinste theater van onze goede stad, het grootste filmwerk, dat in circulatie is een onderkomen gevonden. Met een dergelijke daad heeft ,.De Uitkijk", voor/.oover dit nog noodig ware, haai' bestaansrecht overtuigend bewezen. l.aat ons verheugd constateeren, dat dit feit door geen oordeel van beteekenis meer wordt tegen gesproken. En wonden wij ons nu weer met gelatenheid en den moed der wanhoop naar de kweelende on oroei'ondo schaduwen, die ons nog zooveel te zoggen hebben aan liedjes en zonuwlachbuien. . . . nét echt '. Sisiphus ! Smalfilm-Amateur-Kinematografie onder Kino-technische leiding van Joris Ivon» Vraagt brochures en demonstraties CAPI ? O UAr. 115 KALVERSTRAAT Amsterdam C. '?KMundlga raad en voorlichting.