DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 22 NOVEMBER 1930 No. 2790 DRAMATISCHE KRONIEK door Henrik Scholte p r: U» ft i» Piranftello's ,,Beter dan Vroeger". Amsterdamsen Tooneel EB viel aan Pirandello wat goed te maken. Een der gevaarlijkste eigenschappen der heeren snobs is de voortreffelijke wijze, waarop zij de huik naar den wind weten te hangen en toen, na een unisono Hosannah I" van vijf jaar geleden critici als Fernand Vandérem in Frankrijk en Julius Bab in Duitschland de overigens geenszins onbegrijpelijke fiolen van hun toorn over hem uitgoten, kwam den volgenden dag het prompte Kruisig hem!" Nu mag men over die latere, spitsvondig gecon_t.ueerde stukken, waartoe het leven zijn bloed wel wilde leenen in plaats van omgekeerd, over die heele reeks kinderen en kindskinderen van de t^ee groote tooneel-allegorieën Hendrik IV" en de Zes Personnages" denken wat men wil (zij werden hier trouwens maar ten deele bekend en meestal in zér middel matige opvoeringen), op dezen grond echter een heele figuur, die misschien bezig is, een machtig talent te verschrijven", in de ban te doen, is een dier dwaze voorbeelden van eigen-richting, waartoe op sensatie beluste premièrejagers nu eenmaal in staat zijn. Welk een prachtige en welk een au fond een voudige tooneelschrijver er in hem steekt, bewees eens te meer deze oude" Pirandello (?oud" dan toch altijd binnen een tijdsbestek van ten hoogste 10 jaar !}. Het gaat hier om een waarachtig, soms wat te zwaar" doch met passie geschreven drama, niet een geval" ter illustratie van een dia'.ektisch tot in het oneindige herhaald schema, maar een sterk conflict van menschen, tegen een romantischen en theatralen achtergrond misschien, ? in zijn afwikkeling echter klaar en van rijke nuan ceering, dwingend ontvouwd, en eerst langs de dramatisch ten allen tijde verantwoorde wegen der inductie tot een abstracte, zoo men wil: wijsgeerige gedachte gebracht 1). Een vrouw, die jarenlang den haar geestelijk en lichamelijk obsedeerenden man ontvluchtte en, wat men noemt, de breêveertien opging, wordt na een mislukten zelfmoord in een pension, waarbij de man als chirurg te hulp geroepen was, weer tot hem gedreven. Van nu af aan baseert zich echter hun huwelijks-leven op een onhoudbaren leugen. Voor het halfwassen doch tertje, door den vader uit een ziekelijk schuld besef tot een leege vereering, die bijna den vorm van een mystieken cultus aanneemt, voor haar zoogenaamd gestorven moeder gedwongen, moet de lijdensgang" der moeder verborgen blijven. Als zijn,,tweede "vrouw en als stiefmoeder van haar eigen kind keert zij terug. Het verloop is dan logisch en noodlottig. De tijd, dat zij niet bestaan" heeft, wreekt zich. Naarnate in het kind de Madonnavéreering voor de eerste moeder stijgt, wordt in de moeder de afschuw voor haar Magdalena-jaren met evenredige exaltatie versterkt. En als zij eenmaal, door innerlijke marteling gedwongen, de waarheid tegenover het kind moet onthullen, staat haar geen andere weg open, dan heen te gaan. Het tweede kind, dat zij intusschen ter wereld gebracht heeft, is het hare, voor haar eerste dochter is zij de vreemde geworden. Welke toekomst haar wacht, mag in.het midden blijven. Doch stellig via den armen verdwaasden minnaar, de laatste voor en de eerste na dit huwelijksintermezzo een algeheele ondergang. Dit gegeven, dat evengoed een daverend melo drama had kunnen worden zooiets wat men naar analogie met Kaiser's charge ..De Verwisselde Moeder of Twintig jaar later" had kunnen noemen, dient, met het volle behoud van zijn theatrale kracht, tot een uitermate natuurlijk en met innige overgave aan de verfijnde verbeeldingskracht van den schrijver geschreven dialoog. Menschen, die theatrale gestes maken, menschen die onder een Italiaanschen hemel leven, met formeele denkbeel den omtrent eer en huwelijk .... ongetwijfeld. Want nuchter gesproken zou in een land, waar echtscheidingen eer mogelijk zijn, deze verduis tering van staat" op zijn minst genomen over dreven gewerkt hebben) Maar zoo dit al theatraal is voor onze mentaliteit, dan is het dat toch in den zin van verhevigd, niet van onwaarachtig leven. Gestalten van hartstocht, ras en menschelijkheid" rijzen uit dit stuk op: de moeder, groot in haar temperament, mild in haar vrouwelijkheid, de felle, smartelijk tobbende dochter, de figuur van den man, zinnelijk en gecompliceerd, de minst mooie" rol in dit drama, dat zich langs hem af speelt, een aandoenlijk scherp geteekende Tante Ernestine", een meer door teleurstellingen dan door jaren oud en ridicuul geworden menschje", en tenslotte misschien vooral een figuur, die bij Pirandello herhaaldelijk terugkeert, een diepzin nige, tegen het leven niet opgewassen dwaas, de bestendige minnaar op den achtergrond, in wiens smeeken de ontgoocheling en het gemis aan zelf vertrouwen ligt opgesloten. Ik zal concerten voor je geven," zegt hij, niet in de groote steden na tuurlijk." In zoo'n zin ligt de kracht van Pirandello: een dichter, die zijn gestalten volgt tot in de ge ringste détails en van een eenmaal gevonden schat geen afstand doet. Wat daarbij dit recht-uit geschreven stuk vooral onderscheidt, is de volkomen tooneelmatigheid. Theatraal" is dit stuk wel in den dubbelen zin van het woord. Als Pirandello denkt, denkt hij tooneel". Het leven bestaat voor hem slechts in zijn verhevigde reacties. Deels bewust, omdat scepsis hem drijft tot een voortdurend verhangen der maskers, omdat wij voor hem slechts zijn, voorzooverre wij dat schijnen of kunnen preten deeren te zijn, deels ook om zijn dichterlijke kwaliteiten; phasen eener verbeelding die steeds het leven tenopzichte van het eigen ik romantiseert, nml. dat geeft, wat men had willen zijn, een soort bestendig dag-droomen" derhalve, als men dat woord hier mag gebruiken en als niet het toetsen van Pirandello aan Freud gelijk staat met het uit drijven van den Duivel door Beëlzebub ! Het is echter juist die combinatie van een in den grond theatraal" intellect met een in den grond even theatrale" dichterlijkheid, die Pirandello in zijn beste werk karakteriseert en juist in dit stuk, in een enkelvoudige, doorzichtige alliage misschien beter dan vroeger" tot uiting komt. Beter dan vroeger" ook de opvoering mag dit motto dragen. Het is lang geleden, dat een dergelijk, voor opvoering toch geens zins eenvoudig werk door zijn regisseur zui verder begrepen, di.or bijna al zijn speltrs zuiverder vertolkt werd. Het kan dan toch met ons tooneel nog niet zoo heelemaal hopeloos zijn als kort na eenige toch reeds belangrijk betere opvoe ringen in dit seizoen plotseling een première komt, die een heele zaal, op z'n Amsteidamsch gesproken, van de sokken speelt." De wijze, waarop (liarlotte Kohier, als de vrouw, hier uit een moeilijke opgave wist te komen en deze figuur een der laatste rollen van Orska ! speelde als een tragédierme in grooten stijl, is bewonderenswaardig, zeldzaam verblijdend bovendien als men dit breede en intens doorleefde spel vergelijkt met het beperkte scala van haar vroeger spel. al wezen haar vertolking in Liefde onder de Olmen" en haar laatste voor dracht-avonden reeds den weg hiertoe.. Nog een speler had deze zelfde ontroerende grootheid: Cruys Voorberg als de overgevoelige, smartelijk-geduldige minnaar, een rol zoo vibreerend-overgevoelig en toch zoo scherp in zijn ge spannen nuances, dat zij in haar volle tragiek niet licht uit de herinnering zal verdwijnen. Willy Haak en Anna fSablairolles. als de dochter en het tantetje, hadden eveneens de schrijnende sfeer van het stuk in zich opgenomen, voortreffelijke uitbeeldingen, zoowel individueel als in hun samen spel met de hoofdfiguren, waarvan slechts llvif, ofschoon knap en als geheel ook overtuigend, soms wat te ..technisch" bleef, en daardoor niet altijd ontroerde. Gedeeltelijk ligt dit ook wel aan het stuk. dat n zwakkere scène heeft, in het begin van het tweede bedrijf, waar een lange, al te lange uiteenzetting tusschen man en vrouw aan den man in het bizonder niet het relief geeft, dat men ver wacht. Zijn motieven blijven halfslachtig en ego centrisch. Aan de innerlijke noodzaak," die dezen man dwong om zijn vrouw weer bij zich. te nemen, kan men twijfelen. Op een ander zwak punt, het van een slechte Ibsen geïmiteerde exposé(tenslotte staat Piran dello, alle oorspronkelijkheid van geest ten spijt, in de bouw van zijn stukken altijd nog met n Geen aanleg voor talen? Een overwonnen standpunt. Duizenden wordt den weg naar een betere po sitie versperd door de oude, afgezaagde uitdruk king: Geen aanleg voor talen". Het begint reeds op school niet een eindelooze serie onvol doende cijfers; het wordt steeds erger op lateren leeftijd, in den harden strijd om het bestaan, want talenkennis is een eerste eisch in bijna lederen werkkring. Geen aanleg voor talen." Op deze uitspraak zijn menschen niet capaciteiten gestrand n toch is deze uitspraak in negen van de tien gevallen fout. Iedereen kan vreemde talen leeren. De eenige voorwaarde is: onmiddellijk contact met de levende taal, dagelijks luisteren naar het gesprek van beschaafde buitenlanders. Alleen o}> deze wijze leert men de bijzondere intonatie, de eigenaardige melodie aanvoelen, alleen op deze wijze wordt een taal Uw geestelijk eigendom. The Linguaphone Institute geeft 17 de gelegen heid om thuis een vreemde taal te leeren in den tijd van zes maanden. Ge zet slechts een plaat op de gramaphoon en de les begint. Helder en duidelijk klinkt de stem van den leeraar, die U in elke gewenschte taal onderricht. En het is niet de eerste de beste, die U les geeft. Elke cursus van de Linguaphone wordt gegeven door de beste spraakleeraren uit het buitenland. U krijgt Engelsch van een Engelschman, Duitsch van een Duitscher, Fransch van een Franschrnan. De kop stukken der buitenlandsche universiteiten, van Oxford, Cambridge en de Sorbonne, zijn Uw onderwijzers. Ieder verloren half uurtje kunt ge benutten om les te nemen. Uw leeraar spreekt van zeerlangzaam tot het normale spreektempo, hij her haalt zoo vaak ge wilt en hij zwijgt wanneer ge er genoeg van hebt. Geen aanleg voor talen?. . . . Dwaasheid. De Linguaphone geeft les in twaalf talen. Komt een demonstratie bijwonen bij The Linguaphone Institute te Amsterdam, Kalverstraat 149 (bij het Spui); te Rotterdam, Zwartjanstraat 138, en te 's-Gravenhage, Plaats 27a. Vraagt de brochure met alle inlichtingen en condities aan bij The Linguaphone Institute. Postbox 135, Amsterdam C. (Adv.) S. M. been in Ibstn, het andere in. ... Sardou). was de regie minder gelukkig. Defresne had hier terecht eenige personen ..weggewerkt" want als bijnaalle Pirandello's telt ook dit stuk eenige ..meeloopertjes," die de geconcentreerde handeling vertragen en afleiden en al kan men zulks bij uitzondering billijken, er bleef hier toch, in de opstelling der personen, hun zwakker spel nog daargelaten, het een en ander haperen. Te meerviel dit op. waar terstond daarna Defresne een van zijn beste proeven gaf: in een geheel leege kamer wist zijn regie de drie personen man. vrouw en minnaar, zoo te plaatsen, dat het conflict zich voltrok in een geladen en scherp acteeren van drie elkaar biologeerer.de menschen, een uiterst geslaag de oplossing voor een scène, die licht in het pathe tische had kunnen vervallen. Ook verder, en in het bizonder in het derde bedrijf, toonde zijn regie zich uitermate doordacht, zonder n oogeriblik ge forceerd te wolden. Langs den rand van het melo drama gaand, bleef dit voortdurend gespannen, vol en eenvoudig tooneel. dat in de eerli.,ke, wat sombere, doch suggestieve decors van van. Palsum. niet het zeldzame spel derhoofdpeisunen de/.e voorstelling tot een dier successen maakte, die op een heel seizoen zijn invloed zal doen gelden. ]) Orcr il-il ..tic///! )?</rund" run dit dnimii riixlt de bfldni/slellfnde uUroerii/e licxc/ioincinyoi in l/ft gtnniliKinlirerk rttn Adrianu TU/jlicr. ..Sludi nul Teatro ccntc/nfionincu" (192:5). De hoofdstukken orcr J'irandt'llo zijn, in: t viikilc litti re ondellen n nu<.'<>'(!s rd, ook afzonderlijk in het Diiitwh rerfif/ienen: ,.JJan IJrain/i l'irundelio'is" (IJtiycr. Jicrliti 1920). Voor Zelfscheerders Eerst een weinig Purol inwrijven en daarna inzcepen; dan scheert men zich schoon, zacht en pijnloos.