DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 22 NOVEMBER 1930 No. 2/po Radio en Grammofoon Edmimd Meïsel overleden VOOR DE moderne filmmuziek en zijdelings ook voor de me chanische muziek in het algemeen, beteekent het overlijden van den com ponist Edmund Meisel stellig een ernstig verlies. Meisel toch is een der ?weinigen geweest, die zich in de practijk ernstig heeft bezig gehouden met de vraag, of het wel mogelijk is een zelfstandige filmmuziek te schrijven, die in werkelijkheid filmmuziek" is, en geen adaptatie van een reeds bestaande, eigenmachtige muziek bij een reeds bestaande, zelfstandige film. Zijn werk stond eigenlijk apart van de vervaardiging van klankfilms, en bewoog zich op een speciaal terrein, dat tengevolge van de snelle overheersching van soundfilm over bege leide stomme-film min of meer in de verdrukking is geraakt. Toch is Meisel's werk op het tusschengebied het noodzakelijkste en wellicht ook dankbaarste geweest wat hij verrichten kon. Hij koos de beste experimenteergelegenheid. Orkestmusicus van huis uit. en uit bittere noodzaak gedwongen deel uit te maken van bioscoop-strijkjes, kwam Meisel al ras tot de ervaring, dat filmmuziek alleen doeltreffend en onvoorwaardelijk kan zijn. wanneer ze als noodzaak ontstaat uit het filmwerk zelf, wanneer haar rhythme geboren wordt uit de rhythmiek der filmbewegingen, haar melodie ontstaat uit de stemming van het filmbeeld, haar klankkleur in overeenstemming blijft met de perspectieven van etk film tafereel. De Potemkin-muziek van Meisel is het proefstuk geweest waarin deze principes werden uitgewerkt. Juist omdat deze muziek ontstond uit een cinematografische noodzaak, uit de behoefte om het zichtbare rhythme ook hoorbaar te accentueeren en met geluidsassociaties bepaalde beelden een sterker relief te geven. Vandaar dan ook dat Meisel nooit voor naturalistische geluidsimitaties terugschrok; een kanonschot op de film werd ook een muzikaal kanon schot, ofschoon vaak gestyleerd. toch altijd als echt" herkenbaar. Hij gebruikte het sterkste bindmiddel voor het geheel, een doorloopend en vastgehouden rhythme, soms in zeer ingewikkelde combinaties. Het orkes traal vastleggen van machinegeluiden was zijn fort. Begrijpelijkerwijze zocht Meisel zijn heil ook niet in gangbare muzikale composities. De vormen der absolute muziek danken hun bestaan en nood wendigheid aan geheel andere wetten dan de muziek welke in dienstbaar' heid aan andere kunsten geboren wordt. De compositie van werkelijke filmmuziek heeft in wezen het meeste gemeen met montage; in dit opzicht pleit het voor Meisel's rasechtheid, dat de melodische zijde van zijn muziek het zwakst was. Het is niet ondienstig in dit verband er aan te herinneren, dat een der eerste zelfstandige filmmuzieken, Satie's begeleiding voor Entr'acte", eenzelfde melodisch man co bezit, en dat bij een componist aan wiens melodische vindingrijkheid men overigens nooit heeft behoeven te twijfelen. Met zijn muziek voor Potemkin" en De schroef" stond Meisel stellig' nog aan een begin; hij was nog jong,eu in den tijd dat men nog volop het recht heeft te experimenteeren. Hij was pas aan een klein deel der mogelijkheden toe, ook wat betreft de compositie van zijn zoogenaamde Gerauschmusik." Men herinnert zich wel, dat nog niet zoo heel lang geleden bij Polydor een twaalftal grammofoon-op namen van hem op zes platen uitkwa men, onder den gezamelijken titel Gerauschmusik". Dit waren de re constructies van allerlei toevallige" geluiden door middel van orkestrale effecten, en meer dan dat :hetrhythmiseeren, regelmatig (dus muzikaal) maken daarvan. Zoo vervaardigde hij verschillende soorten van machine-geruisch," daarnaast veldslaglawaai," een vertrekkende trein" die eigenlijk een hypertrophie van Ilonegger's Pacific is geworden, ook een trein-catastrofe." verschil lende vormen van proccssie-muziek (nergens vond ik een betere muzikale karakteristiek van het begrip fana tisme") en enkele fragmenten die hij Khythmus" noemde, omdat ze geen enkel realistisch verband hebbon. Hij heeft in deze verschillende platen niet alleen op een gelukkige wij ze het onmuzikale geluid in zijn muzikale componenten ontleedt, maar hij heeft soms, langs dezen experinienteelen weg, een zeer ongewone orkestklank weten te vinden, en in de opnamen van Rhythmus" voor de grammo foon van meet af aan geconcipieerd. zelfs een vorm van absolute mechanische muziek" bereikt. Ik weet niet of hij plannen had ook in deze richting door te werken, maar mij dunkt dat niet alleen op de gra fische wijze die Moholy Nagy aangaf. maar ook op deze manier van Meisel nog frappante dingen zouden te be reiken zijn, en mogelijk nieuwe ge bieden ontgonnen kunnen worden. Meisel's pogingen zijn ontijdig be indigd ; maar de wereld staat niet stil. Wie wordt zijn opvolger? LOU LU'HTVELD Uitzendingen in getallen GEEN angst! Dit artikel zal geen getallen bevatten het is slechts mijn bedoeling om een paar woorden te schrijven over de ongelooflijk dege lijke wijze, waarop de Duitsche om roep liet technische gedeelte van het bedrijf heeft georganiseerd. Wie daar mede eens goed heeft kennis gemaakt. moet weer tot de konklusie komen, dat de faam van Duitsche Gr ndlichkeit" niet een onrechtvaardige lof is. Er zijn in Europa nog tal van zend stations, waar het zenden bestaat uit het in bedrijf stellen van een zender, waarvan men weet. dat hij in staat is om trillingen in den aether te ver wekken van een bepaalde golflengte en het laten musiceeren voor een duur, waarvan men weet. dat het een micro foon is. Zoo'n bedrijf is ongeveer op dezelfde wijze tot stand gekomen als het radiotoestel van den luisteraar, die het zelf bouwde. Hij heeft onderdeelen bij elkaar gekocht, lampen, transformatoren, spoelen en conden satoren en het toestel geeft geluid. Hoe dat geluid er uitziet, en of het zooveel als maar mogelijk is gelijkt op het geluid, dat voor den microfoon is gemaakt, daarvan heeft de eigenbouwer meestal geen idee. Hij heeft wellicht de beste onderdeden gekocht, die hij kon krijgen en hoopt daardoor op de beste resultaten. Maar zeker is liet niet, dat hij er de beste resul taten mee krijgt, want het staat heelemaal niet vast. dat hij de onderdeden heeft gekocht, die het beste bij elkaar passen. Dat kan hij alleen te weten komen na nauwkeurige metingen. waartoe de meeste amateurs niet in staat zijn. Zoo is het met de zenderij ook. Kr is tegenwoordig zoo goed als geen onderdeel meer. dat niet nauwkeurig kan worden nagemeten, zoodat men op papier in getallen te zien krijgt, wat het onderdeel presteert. En daar door kan men ook bepalen, welke kwaliteiten de andere instrumenten moeten bezitten, die in kombinatie met b.v. de betrokken microfoon zullen worden gebruikt. Ik gelooi' niet. dat er in Kuropa een /.endstation bestaat, waar men u zoo nauwkeurig kan voorrekenen, wat het zendapparaat presteert, dan te Berlijn. Het laboratorium van de Hijkspost is, dank zij de bijdragen, die de luiste raars voor hun luistervergunning moeten betalen, uitnemend ingericht en daar worden proeven genomen en berekeningen opgesteld, die de grond slag vormen voor de uitzendingen van alle Duitsche zenders. En wat de kwaliteit van de uitgezonden muziek aangaat, staan de Duitsche zendei's, zooals wij ook in Holland kunnen konstateeren, op de bovenste sport. Een bezoek aan het laboratorium en een rondgang door het oude en het nieuwe Funkhaus is voor iemand, die zich voor de vraagstukken interes seert, zeer de moeite waard. Over het nieuwe Eunkhaus. dat thans zijn vol tooiing nadert, zal ik berichten, als het over eenige maanden in gebruik ge nomen wordt. Dat kan bovendien niet zoo maar in een paar regels gebeuren. Heeds in de oude lokalen in de Potsdammerstrasse te Herlijn is veel interessants te zien. Daar vindt men b.v. een studio, waarvan men zoo op het eerste gezicht zou zeggen, dat het de meest ongeschikte lokaliteit is om een uitzending uit te doen plaats vinden. De wanden zijn namelijk keurig met mahoniehout bekleed en men mist er de gebruikelijke gordijnen, die het geluid moeten dempen. Het blijkt, dat de wanden met opzet weer kaatsend zijn uitgevoerd, maar dat men door metingen precies weet. hoe de geluidsgolven gaan en de studio zóó heeft gebouwd, dat de verschil lende geluidsstroomirigen niet irf elkaar loopen en het geheel zuiver van klank blijft. Wie den vorm van de/.e studio ziet en bovendien bemerkt, dat de microfoon achter in een door gordijnen gevormde sleuf staat, begrijpt direkt. dat men zooiets maar niet uit-hetvuistje kan bouwen. Hierachter zitten grondige berekeningen, die men u ook kan laten zien. Deze en andere be rekeningen hebben gediend om den technischen grondslag te vormen voor liet nieuwe gebouw, dat vlak bij den Eunkturm staat. Dwalend door het ^^ gebouw in de Potsdam merstrasse kunt u in een kamer komen, waar niet minder dan zeven verschillende ..,.*.... staan, waarbij, o], oogenblik. dat ik er was. een spiksplinter nieuwe van een geheel afwijkend principe. Men was druk bezig om van deze microfoons curven op te nemen het is niet uitgesloten, dat men nog eens komt tot een microfooncombinatie, die werkelijk in staat is om alle geluid, dat in de studio gemaakt wordt, natuur getrouw in electrische trillingen om te zetten. ]>ijnversterkers, zooals die gebruikt worden bij het versterken van muziek. die op grooten afstand van den zender wordt gemaakt, staan onder geregelde controle en de eigenschappen van elk transforniatortje. van eiken lamp. van eiken weerstand staan op kaart systemen. De versterke]s zelf zijn ge bouwd uit die kaartsystemen, liet klinkt een beetje mal, maar het is zoo. De ingenieur, die over het bouwen gaat, zoekt uit het kaartsysteem de onderdeden uit. die het dichtst komen bij een volmaakte kombinatie en als het apparaat in elkaar zit. kan men tevoren vertellen, hoe de meting zal uitvallen. Tenslotte kan men dan nog. aan de hand van de metingen, maat regelen nemen om het totaalresultaat te verbeteren. De telefoonlijnen, waar over de muziek naar den zender gaat, hebben ook hun doopceel in het kaart systeem. Er is bijna geen lijn, die voor uitzending in aanmerking zou kunnen komen, of men kent zijn eigenschap pen. En de slechte eigenschappen worden bij voorbaat zoo goed mogelijk gecorrigeerd, teneinde bij een spoed uitzending een goede lijn ter beschik king te hebben. 11 eet't men er tijd v< >< ir, dan wordt de lijn nogmaals onder zocht en zoo noodig worden maat regelen genomen, die de uitzending ten goede komen. Het laboratorium onderzoekt de lokaliteiten, waaruit uitzendingen van orkesten en opera's plaats vinden. schouwburgen en concertzalen. Niet op het gehoor, zooals elders gebeurt, maar met het meetapparaat wordt beslist, waar de microfoon hangen moet. Het laboratorium neemt ook de belangrijkste uitzendingen op de graiiiol'oonplaat op, zoodat aan het einde van de maand een overzicht er van gegeven kan worden en rede voeringen van belangrijke personen voor allen tijd worden vastgehouden. Het laboratorium bestrijdt storingen, zoekt middelen tegen plaatselijke storingen. K n. ten slotte staat natuur lijk het zendapparaat zelf onder de controle van de ingenieurs van het laboratorium. Doze ingenieurs zijn zér ambitieus en zér begeerig om verbeteringen aan te brengen. Het laboratorium van de Duitsche rijkspost is een vraagbaak voor vele ingenieurs van stations bui ten Duitschland. liet moet gezegd worden, dat men met liet geven van medi'deelingen en raad niet gierig is. l il ons land zouden wij ook zulk een instituut kunnen hebben. Wan neer men bedenkt, wat liet laborato rium van de rijkstelegraaf tot stand gebracht heeft op het gebied van de kortegoll'verbinding met Indi een voorbeeld voor vele landen ! dan weten wij. dat wij er de mannen voor hebben. Duitscbland zal ons. helaas, op dit punt wel voorblijven! L. J. VAX LOOI L'l-of oons o]) het Kun Rokin stzaal van Lier 126 Amsterdam» Oostersche & Europeesche antiquiteiten Oude en Modorne schilderijen en plastieken Negerkunst & Ethnographlca