JVo. 2792 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 6 DECEMBER 1930 DRAMATISCHE KRONIEK door Henrik Scholte ^ .f Maurice Rostand: ,,Ik heb een mensen gedood." Rott.-Hofstadtooneel M. MAURICE ROSTAND, behept met alle gebreken van zijn vader, maar nauwelijks eene van zijn deugden, tenzij dan die miraculeuze handig heid in het bijeenscharrelen van rijmwoorden, liet zijn jaarlijks vers-drama van koningen en keizers in den steek en werd eenvoudig". Nu gaat het als jnet het sprookje van de wolf. Moeten wij hem gelooven wanneer hij eindelijk eens aan een normaal menschelijk gevoel appelleert? Hij komt ? op zichzelf al merkwaardig feit met een goed, belangrijk en betrekkelijk nieuw gegeven. Temidden van alle oorlogsstukken, die met min of meer dramatische echtheid in de vuurlinie spelen, schrijft hij, als Raynal, een stuk oorlog achter de schermen. Men kent wellicht reeds het gegeven, kort als een anecdote: een Franschman, <lie een Duitscher gedood heeft, wordt door de herinnering gekweld, laat zich bij de familie van «lieu Duitscher aandienen als zijn vriend, de dochter vermoedt eindelijk de waarheid, doch om het beetje geluk, dat de ouders nog over hebben, te spareu, zal men de illusie moeten blijven ophouden. De Franschman neemt dan de plaats van den -Duitscher in. Dit zeer zeker hoogstaande, misschien ietwat gezochte, doch in zijn omstandigheden psycholo gisch wel verklaarbare feit heeft Maurice Rostand -aanvankelijk in een novelle uitgewerkt, die des tijds?1921, en, ander merkwaardig feit, derhalve in hetzelfde jaar als het bombastische versdrama ?voor Sarah Bernhardt, ..La Crloire", geschreven ook wel opgang gemaakt heeft. Inderdaad ontkomt men bij het lezen van die novelle niet aan de aan grijpende schildering, de gelijkmatige verbreeding van een geval tot almenschelijke, bijna symbolische tragedie. Zij werd in zwaar mineur gehouden. In de versie, die ik las (later veranderd naar ik meen) pleegt de Pranschman zelfmoord, nadat hij aan het Duitsche meisje, de verloofde van zijn slacht offer, de waarheid onthuld heeft. De taal is echter zwak, sentimenteel, en verraadt in zijn plotselinge vladen van hoogdravendheid het met geweld en maar half onderdrukte versrythme. Negen jaar later schreef Maurice Rostand, naar men zegt op aanraden van Savoir, er een zeef kort *en schetsmatig drama overheen. Voor wie do novelle kent, is dit drama welgeteld zijn tweede prozawerk, naast minstens zeven of acht stukken .romantiek in verzen een wezenlijke stap achter uit. In de eerste plaats immers is het maakwerk hier -al te duidelijk, onhandig en theatraal, zulks in -contrast met de eigenlijke fabel. De schildering van het slagveld werd overgenomen in den goedkoopen -vorm van een biecht in een donkere hoek van een .Fransche kathedraal, een voorspel, dat het duide lijkst een haastig aaneangeflanste bewerking ver raadt. Bijkomstigheden.dio noodzakelijk waren om ?de fabel eenige waarschijnlijkheid te geven, leest men in de tooneeltekst niet of nauwelijks. Voorop moet toch blijven staan, dat deze Pranschman langen tijd bij den stervenden Duitscher bleef, met hem sprak, '.terstond daarop ^elf gewond werd en daarna in ?den heelen oorlog aan geen enkel gevecht meer -deel nam. Zonder dat blijft het een maniakaal geval. Deze Pi-anschman had dan wol naar honderd -andere Duitsche moeders kunnen gaan. De gunsti ge" details voor het verloop van het verhaal blij ven immers toch al gewild genoeg: een intellectueele Mevr. G. vl BRINK CORSETIÈRE KEIZERSGRACHT UMSTERDAM TELEF. 37151 ATELIERS VOOR REPARATIËN IN DEN HAAG ELKEN VRIJDAG HOTEL CENTRAL Pranschman en een intellectueele Duitscher, die in zijn studietijd meermalen in Parijs was, Fransche litteratuur, schilderkunst en muziek liefhad (de lessen, die wij zot) en passant in deze vakken krijgen, zijn niet gering!), terwijl de Franschman op zijn beurt allervloeiendst Duitsch sprak. Verder makkelijk geloof van de aanvankelijk toch anti-fransche Duitschers on van de zijde des Pranschmans een gelukkig gemis aan nationale en familie-banden. De teekening der personen, de brave vader Hans Gaspar, de moeder meer Fransch dan Duitsch overigens en de verloofde, is echter doorgaans klaar en menschelijk. Er gebeurt weliswaar niet veel met deze in doen en zeggen trage personen en het is jammer, dat de afwikkeling niet in n bedrijf kon plaats vinden. Temeer waar Maurico Rostand de leegten opvult met diezelfde half suikerzoete, half theatrale overgevoeligheid, die ook reeds in de novelle, en in het bizonder tegenover den eenvoud van onderwerp, hindert en valsch klinkt. Er ligt een onhandige oppervlakkigheid in de zucht om Duitsch koloriet aan te brengen. Echt Duitsch is deze te Oberwesel am Rhein resideerende familie Hölderlin (met Heine de meest Fransche dichter !) nergens geworden. En dan naïeve uiterlijkheden als die schooljongen met zijn gezochten naam Eitel a peine quinze ans, avec la charmante (!) costume des tudiants" en die verloofde Angelica, fiancéo d'unc ombre, avec toute la poesie de l'Allemagne dans les yeux" (speel dat maar eens!).. .. neen, dan ging Giraudonx vrijwat dieper en overtuigender. Jammerlijk in deze détails is de artistiekerigheid, de sentimentaliteit, die meermalen de allure van gezwollen piirases aanneemt, als bij het voorlezen van de brieven van het front", het toonen van de viool (,,ce coeur mème de mon fils"), het pathe tisch verraden van den sterfdag en vooral, ach heere, die stern van den ontslapene door een ouderWetsche, gele toetergrammofoon, dewelke, in fabel achtig Fransch, gedragen verzen reciteert. Daar zijn wij wel echt chez les Rostands" ! Ten opzichte van de novelle is het einde veran derd. De Franschman besluit te blijven, een huwe lijk met Angelica schijnt onvermijdelijk (moge een daaruit geboren zoon Aristide genoemd worden, schroef Ktienne Key bij de Fransche opvoering!). Al is dit vrij geforceerd: het meisje met den moordenaar van haar geliefde etc., het opent althans een oogenblik perspectieven, een. boveiimenscheüjke overwinning, philosofisehe dis cussies op den drempel van twee naties, waarin de auteur va,n Siegfried" zich verlustigd zou hebben. Doch die gelegenheid gaat ongebruikt voorbij en wordt vervangen door de grofste theatrale truc, die Rostand zich veroorlooft: immers hel doek hoort eigenlijk te zakken als de Franschman voor Angelica op de viool van de.i Duitscher speelt en alles smelt in tranen. Les sanglots longs". ... snik mee. Gelukkig heeft hier de Nederlandsche opvoering ingegrepen en die poppenkast maar overboord gegooid. De heele opvoering had trouwens, onder van der Lugt's regie, zeer veel goeds. Zij was een voudig en had stijl in het langzame tempo, dat dit stuk vereischt. Zoodoende kon veel bombast en weekhartigheid, don vrouwelijkeii Rostand eigen, in de opvoering weggespeeld worden. Veterman had een mooie, doelmatige ensceneering gemaakt: een kathedraal met een paar zware zuilen en een verlicht boogveiister, voorde latere bedrij veneenige, wat poppige kamers, uit losse manteanx bestaande. Jan van Ees speelde zijn zware rol van Franschman iemand die voortdurend gevoeligheden" moet toonen bij weinig gesproken, tekst knap en overtuigend. Louis van Gasteren, en Dora l lans gaven zeer zorgvuldig een geloofwaardig ouderenpaar en (,'arla de Raet zag men eindelijk eens in. een minder onbenullig rolletje, lang niet slecht, in het bijzonder in het tweede bedrijf. O£ een knappe opvoering een zeer zwak stuk met een mooie idee kan redden? Als zooveelste protest tegen den oorlog /.eer zeker. Als tooneel? .... Voor dat geval heeft -Maurice al weer twee nieuwe stukken op st.'ipel staan. Nieuwe uitgaven H. A. en H. A. Th. Lesturgeon. MarieAntoinette en haar kinderen. Haarlem 1930. H. D. Tjeenk Willink en Zn. Een aantal historische curiositeiten, die verteld zijn op een boeiende manier en getuigen van veel studie en nasporing. De litteratuur over MarieAntoinette en haar kinderen is al zeer uitgebreid, en telkens komen er weer boeken bij. De schrijvers hebben de nieuwste bronnen geraadpleegd en niet geaarzeld de redelijkheid van hun eigen uitkomgten te plaatsen tegenover hetgeen hun bij anderen 'on waarschijnlijk of foutief voorkwam. Zoo kreeg het boek een persoonlijk karakter, ook al bestaat de uit komst van de Lesturgeons vaak in niet meer dan een gissing. Want de tragische wederwaardigheden van de Bourbons hebben aanleiding gegeven ?'tot het ontstaan van allerlei verhalen, die tot onzen tijd toe de geschiedvorschers bezig houden, zonder dat altijd uit te maken valt, hoe de vork in den steel zit. Zoo wolden in dit boek o.a. de volgende vragen behandeld: Is Lodewijk XVII inderdaad in den Temple gestorven? Is Kaïl Wilhelm Xaundoiff de zoon van Lodewijk XVI? Was de hertogin van Angoulème. die leefde aan het hof van Lodowijk !XVI1I en Karel X, de echte"? -?Wat beteekent het geheim van llildburghausen, en is het mogelijk, dat de mysterieuze Dunkelgrafin" inderdaad de dochter van Marie-A ntoinette geweest zou zijn, die in den Temple gevangen heeft gezeten? Men kan natuurlijk de vraag opwerpen, of de geschiedenis, als men tot de kern teruggaat, met het nasnuffelen van dergelijke probleempjes wel z .'er is gebaat. Wei-beschouwd is niet een van deze vragen belangrijker dan de kwestie, of Lodewijk en Hendrik op de Mookerheide gesneuveld zijn of niet. Maar als men daar van afziet, en de opstellen neemt als historische curiosa, dan y.ijn ze interes sant. Kn dan moet apart genoemd woi den ,.De mode minister", dat als een belangrijk stukje cultuur geschiedenis mag wolden beschouwd. liet boek is zonder pretentie eri een bepaalde geschied beschouwing wordt ons nergens opge drongen. Maar door de behandelde onderwerpen, en vooral door de wijze, waarop ze behandeld zijn. krijgt het boek van-zelf een bepaalde kleur. Aan volslagen onbelangrijke, of weinig-belangrijke per sonen wordt hiei' een aandacht gewijd, die hun van rechts .vege niet toekomt. Althans als men het geschiedenisboek! in zijn juiste verhoudingen wil laten. Natuurlijk hebbeu de schrijvers het volste recht, een enkelen trek scherper te belichten, maar dooi' hun manier van schrijven rangschikken zij zich in de richting, die door 11 egel de pragmatieke soort van de reflektierteii (Jeschiehte" genoemd wordt. Il E H M AN MIDDENDORP Wie slank wil worden eet vet-vrije Yoghurt van OUD-BUSSEM