DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 13 DECEMBER 1930 Uit Lubitsch' Vlam' BIOSGOPY door L. J. Jordaan Filmdialoog en Talkiedialoog E ENE Clair's Sous les toits de Paris" draait thans te Amsterdam bij Tuschinsky en mijn vrienden, die zoo hartstochtelijk de meester werken der filmkunst in de ,,gewone bioscoop" wenschen, tusschen een nummer messen-werpen uen een solo voor zingende zaag kunnen gerust zijn. Maar laten wij niet verklappen, dat diezelfde Bene Clair voor Holland ontdekt werd eenige jaren geleden, door het vervloekte en kapitalisti sche snobs-genootschap, dat uitlsuitend voor een «elite toegankelijk is, dewelke zestig cents per voorstelling kan betalen. De habitué's der ..ge wone bioscoop" mochten eens kopschuw worden ?«n na de beproevingen van artistieke fratsen als -,,Der Andere" en ,,Halleluja !" alle verdere aan klagen op hun amusementsrecht boycotten, 't Is waarachtig tegenwoordig toch al geen pretje om ?j.gewoon"' bioscoopganger te zijn ! Intusschen mocht ik het merkwaardige werk van *Clair terugzien, na de première te Parijs en het ?gunstige oordeel, dat ik erover gaf, vond ik niet alleen bevestigd, maar zelfs aanmerkelijk opge roerd. Wat mij het meeste trof bij de tweede auditie was wel de virtuose toepassing van het gesproken woord en het frappeerde mij ditmaal bijzonder. hoe Clair de precaire vraag der klankdialoog heeft opgelost. Het lag voor de hand, dat de kwestie: welke .toepassing het gesproken woord als levend onder deel van het filmproces moest vinden, zich als ?eerste en grootste probleem voor de klankfüm op wierp. En het sprak evenzeer vanzelf, dat hierin het grootste gevaar schuilde voor de toekomst der film als zelfstandige uitdrukkingsmogelijkheid. De weg was breed en gemakkelijk en men nam het niet zoo nauw met de richting?al wees die bergaf en terug. En dus kregen we al heel gauw de films waarin de dialoog zich uitrekte en het beeld bijna stilstond en de betweters en geleerddoeners mopper den over tooneel-in-blik, ondergang van de auto nome film, achteruitgang, ontaarding en zoo meer , ...gij kent dat van hen. nietwaar?.... alles. inplaats van dank te zeggen en lof te zingen, gelijk toch tegenover dure en machtige instellingen past. Wat de zaak buitengewoon moeilijk en voorloopig weinig hoopvol maakte, was het feit, dat de regis seurs het geval opgedrongen kregen. Zij zaten midden in hun experimenten met de volkomen ' toereikende zwijgende film en verkeerden gelijk de Graaff terecht in het Handelsblad" opmerkte min of meer in de positie van dramaturgen, die plotseling opera's moeten schrijven. Het is dan ook .begrijpelijk, dat op een enkele uitzondering na, «KNKKAA& AttENTKN VOOK AMATEU B- KINO-CITBTJSTïIi» FOTO-SCHAAP & Co. ? PCI 8 AMSTERDAM de klankfilm geen werk van beteekenis lanceerde, waarin het geluid niet duidelijk een gedwongen fraaiigheid bleek en hetzelfde effect zooal niet sterker en zuiverder door de zwijgende versie bereikt had kunnen worden. Kn het valt telkens weer op. hoe de dialoog de talkie-dialoog. wel te verstaan de klip is. waarop de beste intenties stranden. De dialoog toch had haar sterkste welsprekend heid bereikt in de zwijgende film. Laat ik voor alle zekerheid mogen opmerken, dat hier geen sprake is van den dialoog in gedrukte titels als: Bemint gij mij?" ..Ja. ik bemin u !" e.d. Met dialoogbedoel ik hier niet de titel-conversatie, die gewoon lijk een nuchter orienteeringsmiddel beteekende en hoogstens een conflict der feiten gaf. In tegen stelling hiermede wist de zwijgende film een con flict der gevoelens te projecteeren, dat oneindig subtieler wa,s en dieper ging. Om de summiere aanduiding der titels weefden zich, in een onbe grensd register van fijne nuances, de door den close-up geopenbaarde gevoelsexpressies. Een paar oogen die zich langzaam sloten een lichte voorhoofdsfronsing, die even een schaduw van pijn over een gezicht deed glijden een mond, die zich vertrekt in nauw merkbare ironie. ... al die schier immaterieele aanduidingen ontmoetten el kaar, verstonden of bestreden elkaar, steunden. kwetsten, weifelden. Los van den zakelijken gedrukten titel leefden zij een eigen leven schiepen een atmosfeer, zwaar van beteekenis, omdat gedachten- en gevoelsstroomirigen zich er kruisten. En het waren curieus genoeg, vooral de Duitschers die zich in de kunst van den dialoog, meesters betoonden. Ik heb meer dan eens oudere Duitsche werken teruggezien, die vreemd waren geworden aan onzen tijd, die tegenvielen en niet meer voldeden. Maai' altijd waren er in deze films stukken gespaard gebleven, die het hielden en even levend en frisch bleken, als op den dag der première. Dit waren dan bijna zonder uitzondering de dialoogfragmenten. Een der gaafste voorbeelden van boeiende, filmische dialoog, was het nu reeds bijna tien jaar oude Vlam" van Ernst Lubitsch. In zijn andere films uit dat tijdperk: ..Anna lioleyn" en Dubarry " bleek deze regisseur reeds geheel van ons ver vreemd terwijl zijn latere Amerikaansche werk zich meer toespitste op regie- en détailvondsten, die hoe knap en geestig dikwijls gemakkelij ker bij de massa aanspraken. Maar Vlam" was bijna enkel dialoog het waren steeds ontmoetin gen van de hoofdspelers, die de film gaande hielden en wier gedachten- en gevoelsleven botste of samen smolt. Theoretisch gesproken een ,,on-filmisch" en gevaarlijk gegeven, dat of op een totale misluk king uitloopt, of het superieure voortbrengt. Bij Lubitsch slaagde het alles van begin tot einde. ledere ontmoeting ieder gesprek boeide. had zijn eigen kleur en eigen atmosfeer. Kn er werden emoties, ideeën en gewaarwordingen in verwerkt, wier realisatie men zonder het woord niet voor mogelijk zou hebben gehouden. Met alle erkenning van de betrekkelijke waarde der statische foto, waag ik het hier een still" uit dit meesterwerk ter verduidelijking te reproduceeren. Het is een moment uit een onderhoud tusschen een prostituee en den wereldwijzen vriend van haar naïven verloofde. Voor den aandachtiger! beschouwer is meen ik zelfs in deze nuchtere foto iets blijven hangen van den fijn gesponnen dialoog tusschen de nog onbedorven Pola Negri en den subliem? raisonneur" Alfred Abel. Minutenlang duurde zulk een scène, waarbij de camera zich van het eene gezicht naar het andere wendde hier een lichten glimlach opvangend. daar een scherpen blik, of een schier onmerkbaar wenkbrauwfronsen. n uit al die vluchtige. ephemeere momenten weefde zich de atmosfeer rondom deze twee zeer levende menschen samen. tot zij drukkend en gespannen om hen stond. Soms was de dialoog traag en voorzichtig en de camera volbracht langzaam, haar zwaai, al de onver schillige doode dingen tusschen de spelers, bedacht zaam mede opnemend. Andermaal kwam de repliek snel en onverwacht, als een spits woord of een feilen uitroep en het apparaat schoot met een ruk tusschen de sujetten heen en terug. Aldus boeide dit tweegesprek in voortdurende rythmische stij ging en daling in kleurrijke schakeering als een uiterst subtiel duel van gevoelens en gedachten. Laat mij als contrast hiernaast een andere still" geven uit een ordinaire Amerikaansche film. lieeds het statische beeld indiceert hier het grovere con flict der feiten. Hoe sterk de Duitschers zich in dit wondere teere onderdeel der filmische vormgeving betoonden, moge Uüeen Amerikaansche film blijken uit enkele voorbeelden van UFA-films, die alle prachtige stalen van film-dialoog waren. Ik noem hier voor de vuist weg en over de jaren verdeeld: Die Strasze" (het speelhol) Variété" (Jannings en Warwick Ward vóór den moord) Heimkehr" (Afscheid van Lars Hanson) Die Lüge der Nina Petrowna" (het officierscasino) ..De nacht na het verraad" (Lya de Putti en Warwick Ward). Na dit alles rijst de vraag: Hoe moet de geluidsfilm in haar moeilijk geproduceerde, elementaire klan ken dit subtiele spel der aanduidingen evenaren? Dupont, die zelf in De Oude Wet" een prachtig stuk filmdialoog heeft gegeven (tusschen Vallentin als Operadirecteur en Ernst Deutsch als jong musicus) heeft de grofheid en machteloosheid der talkie-dialoog overtuigend gedemonstreerd in zijn Zwei Weiten". Maar het is RenéClair gelukt in Sous les toits de Paris" den weg te wijzen of in ieder geval: een weg. Zijn dialoog is nimmer het uitgesponnen gepraat van twee stilstaande schim men. Film is beweging en gedachtig aan dat axioma remt hij geen oogenblik de vloeiende conti nuïteit. Kon paar korte zinnen concies en kern achtig. . . .en liet beeld herneemt zijn rechten. Mid den in een hartstochtelijke woordenwisseling, laat hij de glazen cafè-dcur tusschen den toeschouwer en do spelors toevallen en de gesproken dialoog knapt af maar do draad der opgewekte gedach ten wordt voortgesponnon door on/e fantasie en het beeld maakt haar rijker en belangrijker dan hot trage, armelijke loudspeakergeluul zou ver mogen. /oo wist Clair in deze eerste geluidsfilm een elementaire moeilijkheid niet alleen te vermijden, maar om te, zetten in een positieve winst aan ex pressieve kracht. En het is met voldoening, dat ik do gelegenheid aangrijp, om nog eens op deze bij/.ondere verdienste van het belangrijke werk terug te komen. Nieuwe uitgaven T n <le reeks Herdrukken van de Maatschappij der Xed. Letterkunde verscheen de tweede herziene drnk van Bontekoe's Journaal ofte gederickwaerdige boschrijvinghe van de Oost-Indische lïeyse." bezorgd door dr. (i. J. Hoogewertf. en voor de eerste maal zes teksten betreffende Walvischvaarten. overwinteringen en jachtbedrijven in het hoogo Noorden." uitgegeven door S. P. L'IIonoréNaber. Van hoeveel waarde deze teksten zijn vooi' alvvie zich interesseert voor onze oude Voyagién. behoeft geen vermelding ! Bij Wolters te Groningen is verschenen een beknopt maar overzichtelijk ..Systematisch en beschrijvend leerboek der Volkenkunde" door J. II. E. Kohlbrugge. Smalfilm-Amateur-Kinematografie onder Kino-technische leiding van Joris Ivens Vraagt brochures en demonstraties CAPI 115 KALVERSTRAAT Amsterdam C. BB CACi vaKKundlgo raad en voorlichting.