V ' No. 2796 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 3 JANUARI 1931 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 3 JANUARI 1931 No. 2796 Dramatische Kroniek D1 door Henrik Scholte Amerikaanse!) Tooneel: 8. X. Behrman t E publicatie in boekvorm van Meteor", ^ J bet laatste werk van den jongen schryvcr die het terrein van zijn werkzaamheid zoo even redig tusschen Amerika en Engeland weet te verdeelen, dat men, bij gebrek aan eenig documentair materiaal, in twijfel over zijn nationaliteit is en beide landen hem voor zich opeischen, geeft mij aanleiding om op dit m.i. bij uitstek belangrijke en geslaagde drama terug te komen, na de korte vermelding in de Groene van 11 Oct. j.l. Ik doe dat des te liever, omdat Behrman met dit jongere stuk blijkbaar bewust, gezien de nauwe ver wantschap van onderwerp en uitwerking, wraak genomen heeft op zijn blijspel Socond Man", dat hier thans onder den titel Zijn Tweede Ik" in opvoering een heftig pro en contra uitlokt en waarbij ik mij aan de zijde der laatsten moest scharen. Het nadeel van Socond Man" 1) bestond hierin, dat voor een ganschen avond onze aandacht gevraagd werd voor een sterielen en destructief wer kenden egoist, die ter verdediging van zijn kinder achtig domineeren en zijn intellectueel sadisme den ouden boeman van een dwarskijkenden de mon" in zijn ,.xiel" te hulp riep, waar noch van dAvarskijken, noch van y.iel.noch van eeuige belang stelling onzerzijds in die weinig booiende n in tallooze herhalingen en uitweidingen vervallende analyse sprake kon zijn. In een novelle, moge een dergelijk generaliseereti yan het ..onbelang" zijn waarde hebben eu inderdaad geeft dit ' stuk door de omstandige wijze, waarop Behrman met de nauwkeui ig.ste toonwlaanwijzingen den regisseur aan banden poogt te leggen, bij lezing verrassende details, die echter ook in de beste vertooning verloren moeten gaan, toch maakt juist het feit, dat in deze comedie" niets ontleed is, dat in een novelle niet beter tot zij u recht zon gekomen zijn, dit toch al hachelijke gegeven voor het tooneel -reinig dankbaar. Kr is aan het slot geen verschil mor klaar in dit karakter, met het begin vergeleken. De analyse lag in de breedte, het karakter was bij zijn verschijnen, ja bij de eerste tooneelaamvijzing, reeds ten voeten uit-' geteekend. Er wordt geenerlei ,.godsgerieht" over hem gehouden om ons de waarde van deze figuur voortdurend klaarder te onthullen, en een der wezenlijkste principes van het tooneel is daarmee onrecht aangedaan. Waar nog bij komt de relatieve uitvoerigheid van de /inlooze fabel en de episoden (beiden Bebrman'.s zwakke zijden), die het stuk als geheel niet van ecu vlak-geestigen en altijd vrij bloedeloozen Moei Coward doen ver schillen. (Het was dan ook Xoel Coward, even handig acteur als auteur, die de hoofdrol in do Londensche première van Second Man" creëerde). Met Meteor" heeft Behrman echter de belofte, die eens in Xoel. ('oward verloren ging, volledig ingelost. Een geringe. nuance die van would-be tyran tot domineevend egoïst - en een tragische, behandeling van overigens dezelfde stof brachten hem hier de overwinning. Storey, de Don Quichot met film-allures uit Second Man", ging onder door zijn gemis aan activiteit, gevoegd bij een nerveus trachten naar persoonlijkheid". Zïjn ondergang" was een telefoongesprek, een toch. maar-weer-optrekken in het oude gareel. Kafael Lord, de Napoleonische held uit Meteor", gaat ,, cnder, juist door een overmaat van rustelooze > activiteit en despotische persoonlijkheid, na het " * ««eiken van alle successen, alle idealen, waartoe '"": extreem en bovenmenschelijk egoïsme hem ^dreven had. Ook zijn ondergang" is het. tele-. jfoongesprek aan het slot (de réquisieten van VBerhman blijven arm. en herhalen zich), maar in ./uiterste tegenstelling tot ,,Second Man", wiens r vadsig terugvallen in de al te makkelijke stoel zoo typeerend was voor het opgeven van de laatste reddingskans, is de afwijzing eener diepe, eerlijke huwelijksliefde en een roekeloos aanvaarden van het leven ajs een grandioos finantiecl hasardspel voor den Meteor" de logische consequentie van zijn tob ondergang gedoemd, maniakaal karakter. In Second Man" was een onbelangrijke liefde de aarzeling in een van begin tot eind dalende lijn, die sneller daalt, na dit kleine plateau". Doch na het verwijl eener goede" lief de (htt aarze lend horizontaal in Meteor") bevrijdt Hafael Lord zich met geweld ook van dezen laatsten ethischen band des levens en schiet omhoog, uit den ban der aarde, in het leegu niets. Second Man" en Meteor" negatief en positief van n karakter, voos ont rafeld en boeiend geconcentreerd, steriele en fertiele egoïst, beiden geboren zelfkwellers, die zich tot uiterste consequentie trouw blijven, doch in een grafische voorstelling" tegengesteldde curven. Beiden in hun ontwijken van compromissen tot de stellige catastroplie voorbestemd, die zich in beiden doefc voorvoelen, in feite zich echter buiten het raam van het drama voltrekt. Er zit in Meteor" een zoo boeiende en groot en zuiver geziene karakterontwikkeling in bijna voortdurende dramatische omstandigheden, dat dit wel eens spoedig een van de dankbaarste stukken van een overigens aan dergelijk belangrijke no viteiten arm tooneelrepertoire kon .vorden. Rafael Lord, kind van den kleinen middenstand, heeft zich als student het devies gekozen, dat Napoleon eens in zijn jeugd aan een vriend schreef: Om oppermachtig te worden moet ik mij aan een extreem egoïsme overgeven. Hafael Lord is daar van zoo vervuld, dat hij er zijn onfeilbaarheid op baseert. Het is hem of hij alle groote daden vol brengt, die ooit volbracht werden, hij associeert zich in gedachten met de helden zijner verbeelding. Een overgevoelig-ontwikkelde intuïtie, een ency clopedische geest, een diep gevoel voor innerlijke logica, gevoegd bij een zeldzame herinnering voor de dingen die goed uitvielen, niet voor de dingen waarin hij faalde, brcugen hem onder den ban van zijn eigen superieure persoonlijkheid. Hij hoort zichzelf soms dingen zeggen, die hij niet eens weet, hij voorziet de dingen, die komen, hij handelt juist die seconde eerder dan anderen'en hij stijgt omhoog als een meteoor. Rivalen vallen rondom hem weg, hij herschept menschen, werelden. Hij sticht met het makkelijk verdiende geld, dat hem echter slechts als machtsmiddel boeit, fantastische toekomststaten, founded on sound industrialism". Want dat tot nog toe al zulke utopieën faalden, verklaart hij eenvoudig uit een gemis aan (voor hem goddelijke") zakelijkheid. Hij wil zich God voelen, doch verliest telkens dat gevoel, zoodra hij een ideaal bereikt heeft. Dat voortdurend excelsior houdt zijn ambitie strak. Hij wil dat het lot van gansclxe volkeren door zijn handen gaat ..handen, die'Rodiri gaapte geschilderd zou hebben". . Zijn noodlot is tenslolir^ile helderheid, zijn over belichte'' wereld met l.vt gemis aan schaduwen, het gemis aan weerstand, do ijle atmosfeer, waarin deze meteooi' terecht komt. Een oogenblik laat hij dien ijzeren greep, waarmee hij het leven hanteert, los, een moment zweven," extreem zelfvertrou wen zonder de koortsachtig gespannen zelfcon trole ? dan herstelt hij dat wankele evenwicht en, door heb opgeven der laatste ivddingskansen ganschelijk vrij in xijn neurotische machtsorgie, is hij voorgoed aan de zwaartekracht der aarde ontkomen. Meteoor, die eons ergens, maar buiten onzen gezichtkring, in het luchtledige zal dalen, reddeloos en ongeremd, in zichzelf veroor deeld en noodlottig verloren. Het is aan dit karakter, ook scenisch een ster-rol, waarvan wij de hachelijke genialiteit voelen zonder haar als helden-figuur te waardeeren, dat het stuk zijn bizondere waarde ontleent. De andere figuren zijn bleek, hoewel betor, elk voor zich en zeker als groep, dan die uit Second Man". Van een zekere onhandigheid in het samenvoegen der personen die hier niets anders zijn dan ver nuftige objecties, levend geworden vraagteekens, door den schrijver tijdens de behandeling van het probleem in margine geplaatst, en van een bijna geïrriteerd gemis-aan-interesse voor de eigenlijke intrigue kan men Behrman ook hier niet vrijplei ten. Maar om dien ecneu. bezeten egotist, die het stuk tot een soms bijna magische expansie brengt zoolang hij aan het woord is, steekt dit drama met hoofd en schouders boven verwante analyses uit, in een pathologisch geval herkent men hier aspec ten van elke menschenziel. Wel integendeel van expressionistische uitmiddelpuntigheid te geven, staat hier, banaal in het zakenleven doch feilloos waargenomen, klaar en koel het portret vaneen dramatisch verhevigden Elkerlyq van heden, een tweede Babbitt in zijn universaliteit. Van nu af zal rnen naar elk volgend werk van Behrman met gespannen belangstelling kunnen uitzien, ook al blijft, juist bij een der gelijk succes, het geyaav van een einmalige" prestatie, het hangen aan ten blijkbaar uit persoonlijke fredispositie gevormd standaardkarakter, uiteraard bestaan. CHAKEL -1?* AMSTEQOAM naar maat Bi) ons verlengbaar N.ft.V. MONTA SCHOENEN 1) S. tf. ?Bèhrtnan'a Second Man" verscheen in de Netv Adelphi-serie bij Martin Secker Lid. London 1928; Meteor" in de Theatre Gitild Phya bij Brentano'a, New York 1930. Paul Huf al B Mcoluaa Snijder» Over het algemeen behooren de zoo om en nabij Kerstmis aangekondigde familievoorstellingen voor jong en oud, burgers en buitenlui, nu niet juist tot de meest verblijdende gebeurtenissen op tooneelgebied. Toen dan ook het belegen stukje ,,De Ziel van Xicolaas Snijders" van den e veneens niet meer al te frisschen Engelschen humorist Jerome K. Jeronie, die eigenlijk alleen een aardigboekje over tooneel geschreven heeft, op het pro gramma van het Amsterdamsen Tooneel werd aangekondigd, zag het er niet uit, dat deze voor stelling de verrassing van een overigens voor ons tooneel niet al te florissante kerstagenda zou worden. (Eerlijk: de agenda van ons royalisiisch gezelschap, zonderde,, Jonkers op Avontuur",maar met het nu toch wel rijkelijk oudbakken geworden Helene" en soortgenooten, was goen haar beter !) Maar datzelfde stukje, waarin een booze vrekkige ziel door het simpele drinken van een glas wijn ineens de goedheid zelve wordt ui dat slechts door zonderlinge lotsbeschikking in het XVI Ie ecuwsche Zaandam moest spelen, wordt eensklaps in een modelvoorstelling ten tooneele gevoerd, waar vele stukken van waarachtige beteekenis vergeefs naaihebben liggen snakken. De oude Dr. M. B. Mendes da Costa, die, tusscheu veel geschrijf door zulke frappanteopmerkingenweet te maken, heeft eens getoornd tegen die dooddoeners in de kritiek, dat deze of gene acteur van een rol maakte wat er van te maken is." Neen, het i» juist een. van de geheimen van het métier, dat een knap acteur, als hij er zich voor zet, van een prul stuk maakt, wat er naar menschelijke berekeningten zeker naar die des criticus, die meestal van zoo'n stuk geen jota weet voor hij het voor //n neus krijgt) juist niet van te maken is. Ik heb toevallig die ,,Soul of Xicolas Sniders'' eens gelezen. Met moeite ! Het scheen mij een onmogelijkheid, dat een acteur de stukken en brokken van deze rol, het ongemotiveerde wisselen tusschen het zwartste venijn der gierigheid en de bloemzoete bekeéring aan elkaar zou weten te passen. Aan Paul Huf, consciëntieus werker en uiterst begaafd vakman, is zulks nu volkomen gelukt. Men ziet hem, huizend in een ouden en fantastischen molen een knap stuk decor van Defresne, aan wiens kundige regie ook het zeer hooge peil dezer gelegenheidsopvoering, naast het goede spel van Charlotte Kohier, Flits van Dijk en Georgette llagedoorn te danken is. Men ziet hier Paul Huf, aanvankelijk plastisch en ook in stem zoo ganschelijk afwijkend van zijn gewone, volle en welluidende dictie onherkenbaar, schuiven langs de donkere wanden de trappen, om den hoogen lessenaar heen. Een bultenaar, een Verre neef van Harpagon en Scrooge. doch geensxins niet wat goedkoope technische lapmiddelen ge typeerd. Integendeel, een diep doorvoeld en ge voelig doorleefd karakter, een menseh, in wit-a goed en kwaad om den voorrang strijden, een mensch, zonder geforceerden en onmogelijken om mezwaai, die door een kinderlijke vondst van des duivels tooverdrankje teweeg gebracht wordt, maar een belaste en zwoegende stamper, in wien het goede nimmer geheel gedood schijnt, evenmin als het kwade er met een tooverslag uit verdwijnt. Zoo'n rol zal blijven, ook als het stuk tusschen de pronkende kerstboomen van het Rika Hopper Theater weer vergeten is. Zulk een rol geeft, behalve het intense genoegen aan een onverwachte modelopvoering, ook dat sterke vertrouwen in toekomstige dingen, dat groote, knappe creaties steeds in zich dragen, Ik heb Huf nooit van te voren in een dergelijke zwaar gemarkeerde' rol gezien, ik hoop echter 'van harte, dat een dergelijk zeldzaam knap staaltje van beheersching van het métier voor een waardiger stuk behouden moge blijven. QARDE-MEUBLES PEN HAAG BATENBURG & FOLMER HUUOENSPARK 22, TEl. 11O3O Tarlavan.Verzorging Oarawtle Het omslag van ons Kerstnummer DAARVAN hebben wy U beloofd iets meer te vertellen, mijnheer Q. Werkelyk, we zyn zeer gevleid dat U het zoo aardig vindt. Mocht ge er belang in stellen, en mocht ge de letters er af willen snijden en het ophangen, dan hebben we voor U, en voor andere geïnteresseerde abonné's, wel degelijk nog een paar goedgekeurde druk proeven over. Maar niet meer dan enkele tientallen, daar is nu eenmaal niets aan te doen. En ge wilt nog steeds weten, wie dat was. Nu, 1 laten we er verder geen doekjes omwinden. We vernamen toch van een lezer, dat hij haar op 't eerste gezicht herkend had. Hij wist ons verder te vertellen, dat er feitelyk heelemaal geen Amsterdamsche Keizersgracht op den achtergrond bij hoorde, al was 't begrijpelijk, dat Willink haar zóó had geportretteerd.... Jolly" Mary Anderson was een furore-makende Amerikaansche artiste uit de negentiger jaren. Haar roem en dat zei in die dagen hél wat evenaarde die van de filmsterren uit onze dagen. Overal hingen portretten van haar voor de winkelramen en menig studentenhart warmde zich bij den gloed, die dit volmaakte type van vrouwelijke charme uitstraalde Het geel geworden kar tonnetje, waarop deze foto geplakt is, rust nu met andere mémoires in do gesloten cassette. En uit vergeten gedichtenbundels klinkt soms nog haar herinnering op. , . r ? . * * i-, . : ? P-' ' , * ,;,. .., Het procédé? Offsett?de druk van de toe komst. Wij zullen meer en meer tot dit procéd overgaan. Het is niet de bedoeling in dit kort bestek een uitvoerig technisch exposéte geven van deze wijze van drukken. Wij kunnen hier volstaan met een korten uitleg. Offsett is een moderne en technisch vol maak to reproductie-wijze,geheel gebaseerd op den vroegeren steen- en zink-druk. In zijn eenvoudigsten vorm is het dan ook precies hetzelfde als de steendruk van Braakensiek's platen. Alleen, steendruk beeft iets kouds. iets hards. Wanneer daarmee door den teekenaar, die meestal direct zelf zijn ontwerp op den steen aanbrengt, rekening wordt gehouden, is het effect precies zóó, als de ont werper wil. Intusschen is hij absoluut gebonden aan de grenzen die dit procédézich zelf stelt en voor fijn geschakeerd kleuren-werk, waarbij voor iedere kleur een apart beeld op een aparten steen genomen moet worden, is stoendruk niet geschikt. Het afgewerkte product" krijgt een vloerxeilachtigen ijskoudén kleur. Daarbij is het ruw en korrelig. De eischen en vooral de goede smaak van het publiek nemen er geen genoegen meer mee. Alleen voor afbeeldingen, die men op grooten afstand pleegt te. bekijken, aanplakbiljetten dus, is het geschikt. Die hoogo eischen van het publiek schrikken ons, tijdschriften-uitgevers, gelukkig niet af. Integen deel -die hoogere eischen gaan hand-in-hand met grooter vraag; en met het drukken van een kerstomslag in zes of zeven kleuren ,.op steen" zouden wij het onmogelijk kunnen bijsloffen. Die ilood-eenvoudige plaat van Braakensiek stelt al de hoogste eischen aan onzen steendrukker. En <le steen van Braakensiek moet dan ook vier maal worden ,,overgezet" om de oplaag aan te kunnen. Maar om tot den Offsett terug te keeren- in den grond verschilt het niet veel van steendruk. De beelden worden echter niet direct door den steen op het papier afgedrukt, maar door middel van gummi rollen daarop ,.overgezet". Dit beeld hoeft dan ook niet meer van een steen afkomstig te zijn, het kan ook door een boel* druk-cHchéworden geleverd. Enfin, détails laten we hier schieten. liet is duidelijk dat men er op moet letten, dat het afgedrukte beeld positief" is, en niet negatief". Behalve <le groote snelheid van deze werkwijze, zijn er nog twee belangrijke voordeelon aan ver bonden: men krijgt een zacht-genuanceerd beeld met fraai vervloeiende kleuren en men kan papiersoorten kiezen die ruw zijn en prettig aan voelen, zoodat alles zoo goed mogelijk tot zyn recht komt. Men kan zoodoende kleuren-reproducties leveren, die aan het volmaakte grenzen. Wij hopen, dat uw vragen hiermee voldoende beantwoord zijn. Intusschen is bij ons het idee opgekomen, dat er wellicht veel lezers zijn, die zich interesseeren voor de vraag: Hoe, typogra.fisch, een weekblad ontstaat." Als dat zoo is, wende men zich tot de redactie. COCKTAIL 1931 Teekening voor de Groene Amsterdammer" door L. jf, Jordaan t En wil ik jou 'es net zoo'n pittig drankje schenken als je voorganger?' \ Indonesische Beweging (Slot van pag. i). Toch zal het geestdriftig streven naar verwe zenlijking, zonder meer. van die idealen groote verwarringen stichten in een Westersch georga niseerde Oostersche samenleving, 'omdat haar grondslagen niet rusten óp den geest, waaruit die idealen zelve zijn geboren. *'*'? Het streven naar Vrijheid zal nooit Vrede brengen, zoolang men die vrijheid zoekt en den vrijheidsdrang tracht uit te leven.op het eenzijdig staatkundige gebied, omdat het in voortdurenden strijd is niet het universeel verlangen naar Wereld vrede on Weroldbroederschap. En de verwezen lijking van deze idealen stelt als voorwaarden: nationale zelf beperking en nationale zplftueht, welke alleen uit den geest kunnen voortkomen. Daarom wil het X'.T.V. de strijdlust om de vrijheid overbrengen op hut'hoogere plan. van het geeste lijk leven, waar de geestelijke .strijd om 4e vrijheid zal leiden tot geestelijke zelftucht. Ht-t X.I.V. wil zonder aanzien van rang of stand zooveel mogelijk geestelijk volwaardigen, ethisch gezinden, de besten" uit alle maatschap pelijke lagen, aan het staatsleven in den ruimsten zin doen deelnemen, opdat het rechtsbewustzijn der gemeenschap tot den hoogsten ethischen graad worde opgevoerd. Hechtsbewustzijn moet de plaats innemen van machtsbewustzijn. Het verhoogde reehtsbewust/ijn der gemeen schap eindelijk wil liet X.l.V. bosuhouwen als het corrigeerende en reguleerende element op het vrije spel der impulsen in het economische leven. Hierbij dient'opgemerkt te worden, dat die correctie en regulatie uit liet politieke staats leven minder noodzakelijk' zullen blijken, naar mate de werkzame krachten in het 'economische leven zelve den invloed hebben ondergaan van de zelftuuht uitgaande van het geestelijk leven der genieensehap. En door de 'onafhankelijkheid'. van het staatsleven ten opzichte van de eco iiiLsche tendenzen n door de aankweeking vt^ het juiste en rechtmatige begrip van eigen belang in de sfeer van het economische leven zelf, zal in het ..vrije" spel der economische krachten de doodende concurrentie plaats moeten maken voor coöperatie en associatie, en klasse-haat en klassc-nrd zullen moeten wijken vourWelgezindheid en Broederschap. Daarom is het noodig, dat de Indonesische sociaal-economie haar ..eigen aard" (swa-bhawa) onderkent en dat de bouw van die Indonesische sociaal-economie niet streeft raar de voor haar illusoire hoogte van de Amerikaansche skyscraper, maar naar de bescheiden, rustige en toch edele Vormen der tropische pendopo." HOOFIEN'S ROOMBOTER WORDT SPECIAAL BEREID