16 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 17 JANUARI 1931 No. 2798 ?_« . ..-*ViS* * Echte Valsche-Portugeesche bankbiljetten SCHADELOOSSTELLING: TWAALF MILLIOEN door Mr. Frits W. Goudsmit IX alle tijden heeft men valsche munters gekend, maar, voor/.oover ik weet, is de vinding van echte valsche bankbiljetten toch iets, dat nog nicht dagewesen ist". De arme ( !) drukkersfirma Waterlow and Son Limited, dreigt daar nu het slachtoffer van te worden. In groote lijnen zal ik u de feiten en juridiscb.3 punten van deze zeer belangwekkende zaak uiteen zetten. Details de verhooren in deze zaak duur den ongeveer drie weken moet ik achterwege laten aangezien ik anders dit geheele nummer van de Groene voor mij zou mouten opeischen. * * De Portugeesche Bank" dan, had van de Portugeesche Hegeerinjj; het uitsluitend'recht vei-kregen om bankbiljetten in circulatie te brengen in Por tugal, Azoren en Madeira. U ulij k recht had du Banco National Ultramarino" voor de Portugeesche koloniën. In 11)22 liet de Portugeesehe Bank bij du bekende Engelsuhe drukkerij Water low and Sjn bankbiljetten drukken. In 1923-^ 1024 werden door die drukkerij ongeveer 090.000 gedrukt, ieder ter waarde'van ongeveer / Ut). (501) escudos); daar deze bankbiljetten de beeltenis van Vasco da Gama, den beroemden zeevaarder droe gen, noemde men ze ..de Vasco da Gama biljetten". ?Stempels en andere benoodigdheden voor het drukken van die biljetten bleven na het drukken in bewaring bij de drukkerij. Zij hebben hun peet, den ontdekkingsreiziger, wel groote eer aangedaan, aangezien ze aanleiding zijn geweest tot het ontdekken van een fijne bankbiljettentruc, de grootste die er ooit geweest is. Op -l December 1024 verscheen zoo maar uit de lucht gevallen ten kantore van de drukke rij de ook in ons land en ook in onze rechtzaken bekende heer Marang, voorzien van de noodige introducties, als daar zijn: een van een zeer bekende Nederlandsche drukkerij en zelfs van een papier afkomstig van de Portugeesche legatie te Den Haag. Het doel van zijn komst was volgens zijn bewe ring het volgende; De Portugeesche kolonie Angola verkeert in financieele moeilijkheden. Een Hqllandsche groep financiers zullen de re geering bijspringen. Contracten en volmacht zijn aanwezig en toon ik u hier. Een van de contracten zou afkomstig zijn van den gouverneur van Angola» waarin een zekere mijnheer Reis optredende namens een Hollandsen .Syndicaat gemachtigd werd door den Gouverneur van Angola om bank biljetten te doen drukken voor een waarde van 100.000.000 yuscu'los. liet andere contraut heette ?afkomstig te zijr» vun de l tank van i'ortugal, waarin deze den gouverneur tot drukken machtigde. Zeer: in het kort komt h<;t nu hier op nuer. dut Marang »;.«. dank y.\] bij/onder listig optreden1 Waterlow bewo^un lnvi't tot tweemaal toe />ells -?noijtnnulf, bütikbiljeltén vari de Vasco da GamaSerie te drukken en hem die uit te doen leveren. De nieuwe aan Marang afgegeven bankbiljetten waren dus door den of icieelen drukker met echte matrijzen en stempels gedrukt, en waren dus niet valsch in den gewonen zin van het woord. Deze bankbiljetten droegen echter gelijke nummers als de biljetten die reeds in omloop waren. Natuurlijk bemerkte op oen zeker moment de Portugeesche Bank, dat er van een bankbiljet twee gelijke nummers in omloop waren geweest en hierdoor barstte de boni. De bank begreep dat er iets niet in orde moest zijn. maar kou niets doen, unidat de duplicaten volkomen identiek schenen: men wist niet of men met origineel n of valsche te doen had. DJ Maramj-Serie was op het eerste uezicht niet te .onderscheiden vaii déorigineel?. Waterlow werd om antwoord getelegrafeerd, maar antwoord bleef uit. Intusscheii werden steeds meer duplicaten aangeboden en de bank niet wetend wat echt t>£ valsch was. trok zoo vlug mogelijk de gehoele A'asoo-da-Gama-seiie in, ten einde ernstige geldcatastropb.es te voorkomen. .Voor dat 1U23 ten einde was ??in ongeveer een maand tijd was-de geheele serie, inclusief de duplicaten, op i tot 5000 bankbiljetten na, -weer in het bezit van de bank. in duplo was toen aanwe zig voor een waarde van ruim 1.000.000 pond sterling. Dit bedrag had de Bank dus extra betaald wegens de nieuwe biljetten. Het restant aantal nieuwe biljetten was toen gelukkig nog niet door de financieele combinatie" uitgegeven. De Bank sprak det drukkerij aan ter vergoeding van de geleden schade (£'11002i$.l), wegens con tractbreuk door onzorgvuldigheid, die er in zou bestaan, dat zij, hoewel zij een contract had, waardoor /ij verplicht was slechts voor de Por tugeesche Bank te drukken, toch ook voor anderen de bankbiljetten gedrukt had. De Engelsche Hechter nu was het met de eischende partij in principe eens. In de eerste plaats overwoog de rechter, dat het al zeer zonderling was, dat Waterlow er nooit aan gedacht heeft dat hij door bankbiljetten te drukken en af tfi leveren aansprakelijkheid van de Portugeesche Bank" in het leven riep. Hierligt al het begin van de schuld. Afgezien nu of er een uitdrukkelijke clausule in het contract staat of niet, uit den aard van het geheele contract volgt, dat de drukker slechts met uitdrukkelijke toe stemming van de Bank mocht drukken en afleveren. Doet hij dit niet, dan moet de drukker alle mogelijke voorzorgen in acht nemen, die er maar te nemen, zijn. Du gewone zorg. die een 'drukker in acht inoet nemen is voor een' dergolijken drukker van zulke gewichtige papieren nu>t afdoende. Van hem kan liet hoogste wat te uischen is. geëischt worden. Al is het dan waai', dat Manuiji prachtige papieren had, waarmee de normale drukker ziuh mocht laten bedriegen, Watt-rlow had door direct contract uu-t de Bank zich van de juistheid van de opdracht moeten overtuigen, dit te meer waar hij door zijn Portugeosche vertegenwoordiger gewaarschuwd \vus fii ook door middel van hem of van het Portugüc'sch gezantschap to Londen /Joh op de hoogte Iwd kunnen brengen. * * Speciaal de aandacht verdient het verweer van don drukker, dat do schade te wijten is aan do eigen schuld van de Portugeesche Bank. Deze immers had de valsche" maar niet gehonoreerd moeten hebben. Dan had de Bank geen schade gehad. Dit verweer heeft de rechter echter en te recht ter zijde gelegd. Op dat moment kon de Bank geen verschil zien; ze kon toen niet eendiepgaand onderzoek instellen, wat nu echt of vnlsch was, en intusschen het land aan de geldcatastrophe bloot stellen. In rustige tijden als dus de eerste zenuwachtigheid achter den rug was had de bank dit wel kunnen en moeten doen. Dit was dan ook de oorzaak, dat althans een gedeel te van de schade niet op de gedaagde verhaald. kan worden. Een tweede punt van verdediging; was: de bank heeft geen schade gehad, uit gezonderd de drukkerskosten, want ze heeft. weer bankbiljetten uitgegeven voor degene dieze ingetrokken heeft en geen goud. [In Portugal -bestaat daartoe geen verplichting], Ook dit overigens scherpzinnig verweer baatteden gedaagde niet. De echte bankbiljetten, diede bank moest terugbetalen vertegenwoordigden veel waarde; overal was daar goud, vreemde valuta, en goederen op. te krijgen, de nagemaakte waren waardeloos. Bij onbeperkte uitgifte van bankbiljetten inplaats van de valsche dus nieuwe echte in circulatie brengen wordt de aansprake lijkheid van de bank tegenover hare crediteuren, steeds verhoogd. Ziehier, 7,00 eenvoudig mogelijk .gezegd, de feiten, de cisch en het antwoord. De gedaagde moest betalen, gezien zijn te grootu zorgeloosheid als drukker van bankbiljetten. Een bedrag werd echter in mindering gebracht wegens eigen zorgeloosheid van de Portugeoschebank en wegens van elders nog ontvangen gelden .?». liet voorloopig bedrag waartoe de rampzalige gedaagde in het begin van deze week te Londen, veroordeeld werd bedroeg toch nog de lieve som van i 531851. 1 1 ierbij kwamen nog eenige tienduizenden ponden. bij de slrJbva?bit.ilUn3 en voor ^.50.000 proces kosten. Misschien kan dit laatste eens tot voorbeeld strekken van den l lollandschen rechter, wanneer hij op het punt is de geliquideerde kosten op / C l .KV te .bepalen? Zoo dit proces dan al niet den JCederlandschcn rechter tot voorbeeld zal strekken, het zal toch het edele gilde van de valsche munters leeren, hoe zij in plaats van valsche munters ook echte munters kunnen worden; en het zal buitendien een waarschuwing zijn voor drukkerijen de uiter ste voorzichtigheid in acht te nemen, zoo al niet bij de uitvoering van. visitekaartjesorders, dan toch bij die van maatschappelijk-belangrijke papieren. Tentoonstellingen Kunsthandel W. J, G. van Meurs, Amsterdam. Oud-Japansche Houteneden. Tot 25 Januari. Kunstzaal van Lier, Amsterdam. Teekeningen uit Brugge, door A. Idserda. Tot 25 Januari; en werk van Henri v. d. Velde. Tot l Februari. Stedelijk Museum, Amsterdam. Werken vanHerman Mees en Willem van Dort. Tot 20 Januari. Stedelijk Museum, Amsterdam, Schilderijen van. Ernst Leyden. Tot 20 Januari. Stedelijk Museum, Amsterdam. Voorjaarstentoonstelling van De O n af h ank e l ij k e n". Tot 26 Januari. Stedelijk Museum, Amsterdam. BÓuwkunstteritooilstelling. Tot 20 Januari. Amsterdamsehe Ateliers voor Binnenhuiskunst, Amsterdam. Wandtapijten van Wanda Bibrowicz ?en prof. Max Wislicenus. Tot 28 Januari. Kunstzaal WUlem Brok, Hilversum. Tentoon stellingen van schilderijen en teekeningen, door l'. M. Kuypers. Tot 30 Januari. Kunsthandel Buffa en Zoon. Lithograf isch. wei-k Toiiïouso Lautroc. Tot 30 Januari. Kunsthandel P. de Boer, Amsterdam. Joost de' Mnmper.2ijnvoorluopcirs.cn tijdgenooten. Tot l Februari. AMSTERDAMMER VAN 17 JANUARI door Melchior Steelink Teekeningen voor De Groene Amsterdammer" door Is. van Mens TT ET gesprek ging over Toon ?*-*? Boldert, die een volslagen mis lukking was gebleken als autohande laar, on iemand verklaarde dat dit kwam doordat Toon Boldert zoo stotterde. Voor dat hij iemand een wagen heeft aangepraat is cl' al weer een nieuw model verschenen " De algemeene conclusie was dat menschen, bij het ambieeren van posi ties, te dikwijls vergeten dat ze, door zekere eigenschappen, minder ge schikt voor die posities zijn, terwijl ze toch in zoovele andere richtingen 'schitterend hadden kunnen slagen. Xcon riep toen Hendrik Duinzaayer met vuur uit - ....neen, dat ontkeu ik absoluut. Het doet er niet toe hoe je geschapen bent, maar het ligt hem uitsluitend aan de manier waarop je je aandient. Als die Boldert zich niet voor zijn stotteren geschaamd had, maar als hij integendeel zijn stot teren had uitgebuit', dan zou hij stellig een massa wagens verkocht hebben.." Zeker als de eenige stotterende autohandelaar.... !" spotte iemand, en een ander riep: ,,.. of als de man die goed nadenkt voor hij iets zegt..!" Iedereen lachte, maar Duinzaayer knikte toestemmend. Inderdaad zeide hij zooiets had hij moeten doen. Daar hebben ze hier geen kijk op. Maar ga eens naar Amerika.. ! Daar weten ze elke eigenschap te exploiteeren. Daar kan ik zelf van meepraten,." We wist on allemaal dat Duinzaayer oen avontuurlijk leven achter den rug had. Voor hij ajs man van fortuin uit Amerika was teruggekomen had Zij kwamen met treurige gezichten naar buiten. hij daar een harden dobber gehad. Natuurlijk had hij borden g«-wassrlien, kranten verkocht on schoenen ge poetst, maar ook had hij zoo mi en dan wel eens wat losgelaten over andere broodwinningen. Zulk «<m verhaal was niet altijd volkomen betrouwbaar, maar iedereen luisterde er met belangstelling naar. Ook naar het thans volgende. Op een goei<«n dag vertelde Duinzaayer zat ik zondei een cetit ergens in een gat .in de Westelijke .Staten. Ik had van allos geprobeerd en nergehs wat t e doen gekregen, t oen mijn aandacht werd getrokken door oen advertentie in het plaatselijke blad. De directeur van een circus deelde het publiek mede dat, door een nood lottig toeval, en zeer tot zijn leedwezen, de dwerg die aan het ciicus verbonden was, plotseling was overle den. Hij riep gegadigden op voor de betrekking. Het salaris zou worden bepaald naar kleinheid en bekwaam heid. Aangezien ik principi eel op iedere advertentie inga, meldde ik mij den vol genden morgen bij het circus. Het heette de HosenbaumMayer^Show en hot had een groote tent aan het einde van het stadje staan. In een hoek. bij het bureau van den directeur, zaten drie of vier kleine ke reltjes op kisten te wachten. ? Ze koken elkaar met ach terdochtige, nijdige blikken aan en ze hadden zich alle maal zoo gekleed dat vic nog kleiner leken dan /e waren. Op mij lette niemand, want mot mijn 1-nveter twee-entachtig kwam ik als con current niet in aanmerking. Bovendien had ik eenhooge hoed opge/.et die ik ergens had geleend uit ik weet niet welke atavistische ingeving omtrent het voor een sollicitant gebruikelijke toilet. Successievelijk kwamen de kleine kereltjes met treurige gezichten naar buiten. Blijkbaar waren ze allemaal te groot. Doodgewone middelmaat dwergen. Toen ik eindelijk aan de beurt kwam vroeg de directeur wat ik wilde, en, met een blik naar mijn hooge hoed, zeide hij dat hij ruim voorzien was van muzikale- en andere clowns." Daar kom ik ook 'niet voor ? zei ik mater ik wil solliciteeren voor de vacature van uw overleden dwerg.'» Ik zal nooit het stom-verbaasde gezicht van dien Hosenbaum vergden. ,,Als u m« voor den gek wilt houden .... l" dreigde hij. . Ik bleef bedaard en keek hem hoofd schuddend en nu«t een trek van pijn lijke verrassing om de lippen aan. ..Mijnheer, zeide ik, hot is verre van' mij u te willen beloodigon. Inte gendeel. Ik kom hier met een reëel en aantrekkelijk voorstel. Geef mij de betrekking van dwerg. Hiel buit en staan minstens zes dworgt-n die u hebt weggestuurd.... Waarom !?'.... Omdat het geen buitengewone dwer gen waren, maar doodgewone d worgen zooals men ze op straat ontmoet. Daar behoeft men niet voor naar de Kost>nbauni:Mayer-Show te gaan, die van elke soort de mork waardigst o specimina brengt.... Stol mij aan, mijnheer en u zult kunnen ad verteeren. dat u de grootste dwerg ter.wereld aan het publiek presenteert...." De man bleof me even aanstaren, lachte toen gestreeld, en sloeg toe.... Een week lang heb ik in dat circus gewerkt als De grootste dwerg ter wereld...." De menschen die me gezien verklapten reizend eenmaal hadden grootste dwerg en de kleinste reus. niets aan hun kennissen, opdat die er ook zouden inloopen voor hun goede geld. Toen had de heele stad me gezien.. .." ....en toen stond je Weer op straat..,..'." vulde .iemand uit ons. gezelschap aan. Duinzaayer keek droevig en pein zend naar den man die zijn verhaal had onderbroken. Beste kerel zuchtte hij toen je interruptie bewijst dat je niets van mijn geschiedenis gesnapt hebt. Xa~ tuurlijk Werd ik niet ontslagen. De week daarna trad ik op als de kleinste reus ter Wereld. En toen reisde ik met het circus verder, en in elke stad waar we kwamen speelde ik de cersto week voor de grootste dwerg ter wereld en de tweede week vóór de kleinste reus ter wereld. Nergens bleven we langer dan veertien dagen. En de moraal is zoo besloot hij dat een man alles kan aanpakken in de Wereld en dat er voor een brui k. baren kerel nergens bezwaren behoe ven to b«>sta«in om een fatsoenlijk stuk brood te verdienen...."