> i 18 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 14 MAART 1931 No. 2806 No. 2806 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 14 MAART 193* Radio en Gramofoon RADIOCRITIEK Een nieuw muziekinstrument door L. J. van Looi ? De rndlo|>iano en radio viool Als ik in verband mot «Ie radio van nieuue muziekinstrumenten hoor spreken, dan krijg ik een rilling, want dan herinner ik me direkt de afgrijzelijke geluiden, die aan de Thorominsche jammernpparaton ontlokt konden woiden. Prof. Tlieremin had. zooals men zich zal herinneren, oen nieuwe universeel muziekinstrument ontdekt, het gillende radio-apparaat. Dat gebeurde even nadat de radioamateurs de technici dankten rooi de methode. waarbij hun radiotoe stel niet meer begon te pillen, als zij er te dicht bij kwamen. De ontdekking van Prof. Theremin kwam hier op neer, dat hij het gillen opzettelijk veroorzaakte en door bepaalde hand bewegingen en stroomonderbrekingen het toestel liet Rillen in de toonhoogte die hij verlangde. Van de heele ..aother' muziek" is niets terecht gekomen. 'Het niexiwe instrument, dat in Duitschland maar liefst door drie van elkaar onafhankelijke personen tege lijk ontdekt is. is gén gillend toestel en, het heeft eigenlijk met radio betrekkelijk weinig te maken. Toch zal het instrument de radiopiano gaan heeten. want bij den omroep zal het stellig het eerst en het meest worden gel-iuikt. Het interessante van dit gebruik is. dat er geen mi crofoon bij te pas komt. dat het instrument geen geluid geeft en dat eigenlijk pas aan de uitgezonden muziek valt te konstateeren, dat er inderdaad gehiid mee geproduceerd wordt. Het principe van het tdeuwe in strument of eigenlijk instrumenten. want het idee is voor alle snaarin strumenten toe te passen is betrek kelijk eenvoudig. En eigenlijk bestaat het al in den vorm van een electrischen grammofoonafnemer, zoo'n klein vier kant doosje met een magneetje en een ankertje erin. dat men gebruikt om langs electrischeu wei; grammofoon platen te spelen. Ik heb aleensuitgeIftgc?, hoe zulk eea ,,pick-up" werkt. Wanneer men rond een magneet een draad wikkelt en men kan de sterkte van den magneet wijzigen. dan zal in den draad een electrische stroomstoot ontstaan bij elke ver andering. Dat veranderen van de sterkte van den magneet kan op ver schillende manieren, gebeuren, bijv. door een eleotromagneet te gebruiken. waarbij men de stroom die de ijzerkern magnetisch maakt kan wijzigen of desnoods telkens in- en uitschake len. Men kan ook in het zgn. krachtveil van den magneet een stukje ijzer brengen. Dan verandert het krachtveld ook en , eUte verandering van het krachtveld wekt weer een stroomstoot j e in de draadwikkeling op. Dit even onthouden en dan het volgende bedenken: De vraag ot een viool of een piano eeil fraaion klank zal geven, -hangt voor oen #root ge deelte af van den klankbodem. In Amerika heeft men ontdekt, dat de violen van Stradivarins zoo fraai klinken, omdat de klankbodem slechts den grondtoon en bijna gee.i boven tonen afgeeft. Dat veroorzaakt «Ion y.xiiveven klank dier violen AVaar of niet, n feit is, dat de klankbodem van een viool of een piano veel kan be derven, l^arigs dezen weg kwam een der geleerden van het bekende Heinru-h-llorxinstituiit te Berlijn, Vierling. op de idee of het niet mogelijk zou zijn om de tonen van snaarinstru menten in hun heele wer/,en te ver sterken, zonder daarbij terecht te komen bij het gebrekkige hulpmiddel van den klankbodem, die toch altijd een bepaald deel der boventonen voortrekt, enfin, onregelmatig ver sterkt. De enkele vioolsnaar, gespannen tusschen twee. dingen, die gén klank bodem vormen geeft zoo- goed als geen geluid, als men er over strijkt. Maai Vievling plaatste over de snaar NAAD VE.QSTE.PKLR MAGNEET een niatineetje en hij bracht de me talen snaar aan het trillen. Tevoren had hij de wikkeling rond het magneet 30 in verbinding gebracnt met een electrischen versterker. En ziet, de snaar, die zelf gén geluid gaf, ver oorzaakte middels den radioverst^rker en een daaracnter geschakelden luidspreker een zuivere toon. De darmsnaren werden voorzien A an een klein metaalhuid je op de plaats waar het magneetje er overheen stond en ook de darmsnaren deden wat van hen werd verwacht. De snaren v an rte piano doen natuur lijk precies hetzelfde de bas. de ello. de guitaar. de mandoline, zij alle kunnen ..ge-electriseerd" worden. Wij /uilen stellig niet van vandaag op morgen alle violen en piano's, die nog geen electrische overdracht \-an de trillingen hebben, wegsmijten wegens het verouderen' van hun type, Het zal nog wel een poosje duren, voordat de radio-piano, die voorloopig alleen nog maar theoretisch en als ? patent bestaat, in don handel komt. Eventjes nadat Vierliug ,zijh patent had aangemeld, kwamen twee andere, uitvinders, namelijk <le bekonde na tuurkundige Nernst en een HamburgHche onderzoeker lliller, met het zelfde nieuwe idee. Zij kwamen te laat ahveer een typisch geval hoe op drie verschillende plaatsen dezelfde ideeën op bijna hetzelfde oogenblik kunnen ontstaan. < D K volgens lederen radioman onvermijdelijke" en ,,door,het grootste deel der luisteraars gewenschte" amuscmentstuuziek, het hier reeds meerdere malen besproken ,,lichtere genre" krijgt toch wel langzamerhand concurrentie. Naast Nicolai's Yroolijke Vrouwtjes klinkt menigmaal de voor lik in orkest geïnstrumenteerde Petite Suite (een charmant suitetje voor piano vierhandig) van Debussy in on/e. ooren, en ook Ravol's Suite ..Ma more l'Oye" helpt ons vaak de lunch in ee.ii sprookjessfeer te genieten. Dan zijn er de sinfonische varia ties", die voornamelijk Paul Whiteman mot zijn orkest over alle mogelijke en onmogelijke liedjes en moppen maakt, en die blijkbaar zeer inlden smaak vallen. Het is ook wel dol ge zellig de oude vertrouwde melodieën gedeeltelijk vermooid; gedeeltelijk vor,,mald" door hot moderne ja/z-brkest te hooi'en spelen. Want dit moderne jazz-orkest heeft niet meer uitsluitend die barbaarsche felheid die de oude dames daar aanvankelijk zoo van deed schrikken. De Amerikaansche dikkerd houdt niet alleen van felle kleuren om daarmede de bekende liedjes friseh op te schilderen, maai bij doet ze ook helder glanzen en laat ze zacht streelen. Kn vooral: zoo'n sinfonische variatie is maar niet in een vloek en een zucht uit gespeeld, men heeft er wat aan te luisteren; het stuk heeft een degelijke lengte, en de bewerking wordt meest al gemaakt door eon vakman. We twijfelen er niet aan of dit genre zal aan populariteit winnen. Knappe instrumentalisten gaan een gelukkigen tijd tegemoet. Waar tien jaar geleden door den luidspreker een fluit beslist niet goed van een viool was te onderscheiden, kan ieder normaal oor thans de amusantste rafünementon van het moderne jazzorkest in zijn huiskamer volkomen genieten. We zijn op dit gebied ook goed geschoold. Menigmaal hebben de geleerde heeren ons de klanken der diverse instrumenten laten hooi'en, op elks bijzonder timbre den nadruk gelegd, on de diverse mogelijkheden van de verschillende blaas- en strijk instrumenten ons zoodanig aange toond, alsof een ieder van ons on middellijk een sinfonie zou moeten schrijven. Ongetwijfeld eeft ons dit nader gebracht tot de orkest-muziek, en ons vermogen om te genieten wederom verdiept. Onze Oostelijke buren spraken zelfs ovor het palet van den musicus", toen zij de instrumenten-behandelden, en geen sterveling zal dan ook in dezen tijd van specialiseeren verwon derd zijn geweest toen uit München drie lyrische. Stücken für Posaune und Klavier" weerklonken, die wer den voorgedragen door een hen.' Kammervirtuos op dit verdienstelijk instrument, de trombone, of beter de schuif trompet. Het was prachtig... leder zal gehoord hebben dat ver schillende Noderlandsche omroep-vereenigingen liet in «en enkel opzicht. mot elkaar eens zijn. Het is zoo'n . verblijdend feit dat dit beslist op den 1 voorgrond gebracht moet worden. Het punt van overeenkomst is de anti-oorlogs-actie, en ongetwijfeld zul len zeer veel luistervinken aan al deze vredes-apostolen een warm hart toe dragen, en f/al dit groote ideaal de in andere zaken zoozeer verdeelde broeders ongetwijfeld oenigszins nader tot» elkaar brengen. Waar men zoowel de voordrachtskunst als de muziek aan de propaganda ten dienste stelt, zal de actie ongetwijfeld succes heb ben .... , HELIKON Onder bovenstaanden titel is een nieuw maandschrift verschenen, waar van A. A. M. Stola redacteur-uitgever is. Het blad publiceert onuitgegeven verzen van dichters van Nederland schen stam. en het wil niet zijn, zooals de uitgever-redacteur verzekert, het orgaan van een bepaalde groep of school. Religie of politieke gezindheid van de inzenders zullen op de eventueeje plaatsing geen invloed uit oefenen. De eerste drie nummers. die reeds zijn verschenen, bevatten werk van de besten onzer dichters: typografisch is het blad uitstekend verzorgd. Wij veroorloven ons uit het laatstenummer onderstaande inzending van Jan Ureshof f over te nemen: Tot een clowntje van Tytgat. Kijk icat zit hij daar nu treurig Met zijn billen op de trant. Js hij ziek, berooid, humeurig; Oi alleen maar dom? Domme menschcn slechts zijn trcuriy^ Wijze drinken brandewijn. Rrandeicijntjc houdt hen fleurig, Intlulycnt en rein. Zit niet zoo bedroefd te staren: In de verten is het nooit. En je beste dwaze jaren Zijn zoo gauw vergooid. Suffers zitten zoo te staren Naar een vage heniclpracht; Wie zijn jonkheid wil bewaren Zegt atjuus en la'M. Hier beneden is 7 teel aardig. En je kunt er alles doen Als je durft en aln je vaardig Omspringt met een zoen. ledereen vindt het zoo aardig. Als je ondernemend bent; Niet geleerd, niet mooi. niet waardig? Een gewone vent. Sta nu op en ga beminnen. De quière is vrij; n blond. Val maar met de deur naar binnen;Kus haar icarmen mond. Want alleen die veel beminnen Vinden hun belooning hier. Broeder Clown, bemin uw zinnen; Eerbied voor 't plezier ! Kijk icat zit hij daar verlaten, En hoe zielig op die trom l Wilt ge met den hemel praten? God is doof en stom. God heeft ons allang verlaten. Jou en inij en iedereen. . Om te minnen en te haten Kest ons L'Equi're allén. J. GRESHOFF De muxiekhalf uurtjes vanwege de radio-volksuniversiteit brengen vaak interessante voordrachten. We hebben den laatsten tijd oenige goede wijsheid omtrent nieuwen .Russische muziek kunnen opdoen. Jammer dat, waar een half uurtje maar kort duurt, de inlichtingen die we krijgen niet zeer uitgebreid zijn, en de tijd voorbij is, wanneer de belangstelling eerst recht gewekt is. Maar ja, wanneer we meer van al deze nooit-gehoordheden kregen, zou er geen tyd meer overblijven voor de allereerste uit voering van Een Perzische markt". Ph. UIT HET KLADSCHRIFT VAN JANTJE Croquante Groquetjes door Alida Zevenboom WAREN wij in den tijd van mevrouw zaliger niet veel ge lukkiger, toen al die nieuwe uit vindingen er nog niet waven, want wil u wel gelooven dat ik nu met een gezwollen knie zit, omdat de Eskimo's in Groenland het koud hebben? Het acteurtje heeft het me uitgelegd, want omdat da*r de barometer hoog staat, vriest en sneeuwt het hier en omdat het hier sneeuwt, raakte er een stukje harde sneeuw vast aan mijn schoenzool en omdat er een stuk harde sneeuw aan mijn schoen zool zat, gleed ik uit, toen ik uit de tram stapte en viel ik met mijn knie tegen den trottoirband en nu zit ik thuis' en dat allemaal door die weervoorspellers. En doordat ik thuis zit met leewater, schenk ik theewater het is een aardigheidje van mevrouw van tvveehoog al geloof ik dat het een hatelijkheidje is, want ik schenk thee en geen water en nog wel thee van een daalder het pond en al thee drin kend, raakte meneer Stanislafski in gesprek met het acteurtje on hoorde ik hem vragen: ? ;. - En vertelt u nu eens, hoe gaat , het nu in het vervolg bij uw gezel schap? -Als u de tijd heeft, zal ik u dat uitleggen, zei het acteurtje. Het Bi/Scheren geen stukgaan en pijn meer en ook geen naschrijnen der huid, als men vóór het inzeepen de huid «ven in* wrijft met slechts een weinig , is erg eenvoudig. U weet misschien dat er een Kaad voor de Dramaturgie is? Goed. Die vergadert en wordt het na vier en vijftig zittingen eens om het oorspronkelijke blijspel De Kaad van Beroerte" op te voeren. Best. De Raad voor de Dramaturgie deelt dit besluit schriftelijk gemoti veerd mee aan den Regie-ra&d, die onmiddellijk aan het beraadslagen gaat. Dat worden natuurlijk ook diep gaande discussies. Meneer Saalborn vindt in het nieuwe stuk te weinig van Shakespeare terug en meneer van Datsum zou er graag wat mee,r van O'Neill, den Amerikaan, in hebben. Mevrouw Hanucci wil het liever omwerken tot een Engelsch society-stuk en de heer Defresne acht de dialoog gebrekkig en dan komt meneer Wer.umeus Buning en wil dat het gedanst wordt en niet ge sproken. 1^ Als de Regie-raad d»'ie en een halve maand vergaderd heeft, wordt inen het er over eens'het stuk aan den schrijver terug te zenden met het verzoek rekening te houden met de opmerking van den Regie-raad en het tevens te zuiveren van elke politieke toespeling, dit met het oog op den Raad en het subsidie. De schrijver zet zich vol moed aan het werk en. levert na een jaar inge spannen arbeid het stuk af, thans in den verlangden vorm. Het is nu een moderne Shakespeare geworden met Vondeliaanschcn inslag, speelt in de beste Londensche kringen, die spreken op de manier van de moder ne Kaiser en Toller en de heldin danst al de scènes die zij te spreken heeft. De regie-raad komt in 'plechtige zitting bijeen en neemt het stuk aan op voorwaarde dat de zakelijke leider, meneer Dirk Verbeek, er mee accoord gaat. Deze heeft natuurlijk bezwaren van puur zakelij ken aard en brengt de monteeringskosten terug tot vijfduizend gulden. Als men zoover is. gaat men aan het verdeelen van het stuk. Vóór de regie-raad, het er over eens is wie de verschillende hoofdrollen zullen bezetten, zijn er zeven en een halve maand verloopen en eindelijk is men zoover dat men werkelijk aan het verdeelen gaat. Dan blijkt dat de eerste vrouw de haar toebedeelde rol wei gert en de eerste heer zijn rol ver scheurt en hem het oudst aanwezende lid van den Regie-raad in het gezicht gooit. Waarop beiden zich wenden tot den Raad van Beroep, die on middellijk bij elkaar wordt getrom meld, wat eenige weken duurt, omdat een der leden ziek is en een ander in het Zuiden zit. De Raad van Beroep blijkt ten zeerste verdeeld en weet niet hoe uit de moeilijkhedtm te komen en beroept zich op den Raad van Commissarissen die vier en een halve maand noodig heeft om bij elkaar te komen, en. na langdurige discussies, de zaak overdraagt aan den Raad van Toe zicht. ' Deze wordt blauw om den neus en komt tot do slotsom dat de kwestie er een is die thuis behoort bij het Bestuur, dat na ampele beraadsla gingen met de verschillende raden. heel het dossier zondt aan het Dagelijksch Bestuur. En net als het Dagelijksch Bestuur besloten heeft het nieuwe, omgewerkte stuk terug te zenden wegens het politieke karakter van het stuk, komt de zakelijke leider tor vergadering en deelt de verheu gende tijding mede dat het subsidie alweer op is en raadt ? aan zich tot den Gemeenteraad te wenden om verhooging. Maar gelukkig heb ik net vóór dien tijd mij gewend tot den Raad van Gedelegeerde Financieele Commissarissen, om een voor schotje dat zij mij gegeven hebben, na overleg met den Raad van Toe zicht op de Zedelijke Gedragingen van de Spelenden en.... Toen hield ik even op met theeschenken en zei zoo langs mijn neus weg: En toen kwam mevrouw Alida Zevenboom als voorzitster van den Raad van Pensionhoudsters en legde beslag op het voorschotje." |fc P1 Ik heb het acteurtje niet meer ? terug gezien, maar mijn ,knie is nog erg gezwollen en ik laat hem nu masseeren door een neger die erg sterke handen heeft, maar toch erg zacht en het doet me goed. En dat alles door die barometer in Groenland.. . . Nieuwe uitgaven Bij J. B. Wolter's Uitgevers Maat schappij, Groningen is verschenen: J. G. Kramer en Jae. van der Klei. Feiten en Verhalen. Leesboek over de Vaderlandsche Geschiedenis. Met il lustraties van J.H. sings. 1ste deeltje. Dr. H. de Buck. De studie van het Middel-Nederlandsen tot in het mid den der lüe eeuw. ? Dr. ??. E. Greve, Praktijk en theorie der titelbeschrijving. Aanteekeningen bij de ..Regels voor de titelbeschrij ving,, vastgesteld door de Rijkscom missie van Advies inzake het Biblio theekwezen. 1921". ir. Kramer, Literatuur- en Stijl studie. Een oefenboek voor do hoogste klassen van scholen voor Middelbaar en Voorbreidend Hooger Onderwijs^ Dr. C. G. N. de Vooys, Joost van Vondel's Gijsbrecht van Aemstel. 8e druk. Uit do serie: Van alle tijden. Bibliotheek van Nederlandsche Let terkunde, onder redactie van Dr. C. G. N. de Vooys en Dr. D. C. Tinbergen. Floretoj", porinfanaj rakontoj, tradukitaj de la ,,Vendreda Klubo" en Winschoten (Nederlando), kun multaj koloraj kaj iiigraj ilustrajoj de C. Jetses. Antieke cultuur, onder redactie van Dr. D. Cohen, Dr. E. Slijper en Dr. H. Wagenvoort. Dr. J. Mehler, Vergilius' Aeneis. Eerste deel: Boek I en II, met inleidingen en commentaar.