12 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 30 MEI 1931 No. 2817 DRAMATISCHE KRONIEK door Henrik Scholte Dr Katholieke leekenMpolrn op Pu *f h e n <»n 1'lnkHtercn HET LEEKENSPEL", zoide Julius Bab eens in een lezing in dien tijd, toen men in Duitsehland plotseling een algemeen heil van deze richting verwachtte, het leekenspol kan toch nooit meer invloed op de ontwikkeling van het toonecl hebbe?i dan een troep boogschutters, die tegenover machinegeweren staan". Als hij op Piuksteravond in het Amsterdamsche Stadion getuige geweest was van den strijd tusschen krielende duivels, ter aanmoediging waarvan een schorre microphoon achter ons eenige onverstaanbare voetbal-yells uitstootte, en een troep stokstijve engelen, dio met behulp van hetzelfde procédéhoogdravende straf maatregelen voorstelden, dan zou hij vermoedelijk naar een nog naïevere kwalificatie gezocht hebben. Xaieviteit en eenvoud zijn twee. J Iet leekonspel", dat wij hier na het Delftsche toren-oxporiment'van Johan de Meester in 1923 eigenlijk pas weer mot het lustrumspel van den V.C.S.H. in 1930 terugkregen, is, krachtens zijn aard. een voudig. Zijn kenmerken zijn een actieve wissel werking van tooneel en publiek: spel. spelers en publiek verbindt n bezielende gedachte, een oervorm van tooneel derhalve, zoowel van do Griekscho tragedie als van het Mi«l«lelo«'uwsche mysterie-spel. Xijn moderne herleving is echter maar al te vaak de parade woiiseh van enkele; sociaal voe.lende toonoellcidors. niet de, door innerlijke nuudza;>k ge«lrageii behoefte van spelers on publiek geweest. Het leekonspcl is. ideëel genomen, een verheven vorm van tooneel. maar in (ie praiktijk uiterst gevaarlijkte hanteeren. Het vraagt'i nuners acteurs, zelfs bij voorkeur dilettanten, vertegenwoordigers van een publiek, in wie dezelfde ideologie, of /.ij nu terug ga-at op de impondorabilia van het geloof of op de overtuigingen eener politieke partij, ver ondersteld wordt te .leven. Klke speler is geen individueel acteur, maar oen .exponent van een overtuiging, de strekking van hot spel is steeds symbolisch, men heeft als het ware een synthetisch schaakbord tegenover zich. men schuift de stukken; .Uien werkt met factoren, massa's, begrippen. overtuigingen. Ki','onlijk is alles wat ligt- tusscheii een l Moi-donioiisti-at ie en do pathetische ..H hnen. w«-ihefestspiele" en de opera's van .Bavrouth een Vorm Van ..leekelispel". Merkwaardig is uu. «lat eerst in den ull«»rlaatstou tijd in ons land do verleiding om hot toonoel te vindiceeren voor een in de massa der toeschouwers en spelers lovende overtuiging wortel geschoten heeft. Minder merkwaardig is liet. dat wij dan ook terstond radicaal de verkeerde richting uit dreven en?a.llo''g«'brokkigln'id dor onscenoorinjïon daargelaten.'- - «Ie overtuiging vervingen door propaganda en «lomagojjie en. w.'il do i lext betreft. door onbeduideiiden potniestrijtl. In den herfst vonden «Ie V.C.S.H. en mevrouw Holand Holst elkaar vooi een lookonspel. «lat althans «jp een sterk conflict tusscJion ..geloof en wereld", preciezer, go/egd: op don ..twijfel" ge baseerd, was (want de ..oplossing" was hot zwakste, meer vraag dan antwoord, wat uit «lezen hoek ook moeilijk undors verwacht kon woldon . .De Hp'reekkoren «lor A ..!.<% dic.de eerste haddoii kunnen zijn om niet een eonzijditf-stork 011 ..posi tief" spel v«»«.r den dag te konten, zwegen t«»t dusverre, zij werden slechts gebruikt «l» figuratie voor gewone tooneel vort ooningen en voor «ie rost dansten zij onschuldige A-olksdansjos. Een tweetal katholieke massa-demonstraties op Paschen het Toeken dos Kmiz<is", op Pink steren Triomf der Levenden" poogden echter een antwoord" te geven op het conflict, «lat hot spel van nievromv Holand Holst stelde, Hen GENERA Al. AiiEXTEX VOOIt AM[ATEUR-KIXO-l'ITIlHNTI\« FOTO-SCHAAP & Co. 8 P U I 8 A T K « I» A M antwoord, «lat intusschen geen antwoord was, maar veeleer een uiterst pr'mitieve paraphrase, van e<>n voor buitenst aandcrs vaag. zwak en kinderlijk blijvende overtuiging. Wil men niet het leekonspel iets bereiken daargelaten of het met liet hier beschikbare materiaal aan tekst dichters, regisseurs en c«»mponisten practisch kan, wat nog bewezen moet worden, ~ dan kan men niet bij een nutteloos manifesteeren met bekende op schriften blijven staan, maar dan moet men toch, met de warme, heilige en strijdende overtuiging uls een 100 pt't. inzet. zijn standpunt, of het nu mysterie" of uloaal" heet, klaar, duidelijk en vooral ..waar" maken, l Tot is makkelijk terug te vallen op het hoera-w>»ord van den geestverwant. Maar het leckenspol begint eerst roeping te krijgen. waar het den tegenstand aandurft, om de zaak eener zwaar en moeilijk bevochten overwinning, en waar het den tegenstander tegemoet durft treden zonder hem te onderschatten, te ontwijken <if. erger, eenvoudig over het hoofd te zien. Wat geeft het. als «lo ongelukkige verdeeldheid van «)ns volk zich ua do school, «lo radio, thans ook op het tooneel en. het leekenspel openbaart door den enkelen wonsch oru ..niet achter te blijven";' Bij liet spel op don Paaschmiddag maakte men gebruik. van een paar hoofdstukken der ..Imitatio Christi". die -?in de stille col op den Agnioteiiberg -uitgedacht, - duizendvoud u; uitgesproken het \vondei' hunner eointoinphitio verloren. Kr WHS nog een bijwagen aangehaakt, waarin onnoozelhoden over vromvon-emanmpatie en oen kinderlijke theorie over het recht op maatschappelijk*; wol vaart gedebiteerd werden. He ve.rtooning (alleen ..spreokkoor") was voor een < «ogenblik ituponoo.reiul. massaal, een kleurengamma, een tulpen veld. maar ireeii ..lookonspol" dat meer en andere." dingen vraagt dan oen tableau vivant. Hij het spel op «ion l'inkstoravoml maakte men gebruik van eeu zooi- zwak betoog van goeden wille, dat Willem ^ieuwenhuis geschreven had. Hot was Vondel's ..Lucifer", naverteld voor kinderen onder do voort ion. Michael stond welis waar bovenaan, maar «lo ,. ecclesia militans" \\as, verre. In een korte episode tusschen de vertoogeii werd de ..hodendaagschc strijtl" iiigelascht. vajjo reminiscenties aan beursspeeulantcn a la Pollorin on.Toller (maar hoe ongeloofwaardig, dit ..sociale" argument hier tusschen door!) <-n gulzigaards. die bij Teirlinck en de Meestor dan toch altijd nog de kracht eener plastische caricatuuv hadden. De opstamligen" waren voorgesteld door dolle jongen ; niet rooie vlaggetjes, de Marscillaiso" on de ..Internationale", die «Ie tekstdichter vroeg, liet do componist gelukkig .achterwege,: en tenslotte worden de ,.i«leallstischo opstandig«m" (misschien do V.C.S.H.. ot do religieuze .soeinlivtori. of alles bij elkaar .het ,.niot-eruo'' en het niet-gevaarlijko) /onder slag of stoot in den schoot der boetvaardige stoeten opgenomen. Mat is niet eens meer propa ganda, dat is volksverdomming ! Kr was geen climax in «lezen eindeloos herhaalden strijtl. Zoodra «Ie engelen, die er voor de rest .zielloos bijstonden, hun mond maar opendeden', haddon y,e het al gewonnen en deinsden de duivelen af. /«')<> was het op «lit sportterrein in een ommezien :V?o, /onder dat er ook maar een oogenblik van «Ion strijd en de spanning, waarvoor men toch kwam, sprake was go woest. Ongelukkig was dozo vertooning . voorta in zijn scenischöoplossing: e«>n toonooltjo in een hoek van het Stadion met hemeltrap on narrenschip,,- «lat ongetwijfeld effectief hatl kunnen zijn indien het immense afmetingen had gehad, doch dat thans voor de bleeke groepen een ondïop«', dóór den afstand onduidelijke mieren hoop ? werd'. Er was kortsluiting naar alle zijdon. l)c massa was oen losse stem uit den loudspeaker achter ons, plus een halve stem echo -van den overkant. Een spel /.onder actie, waarbij aan do' dilettanten do onmogelijke taak was opgeh'gd om .pantomime te spel«'ii, wat zij met een enkel Kchoolsch gebaartje, poogden to doen en waarvoor zij na afloop, niet om het spel, maar omdat zij tot hetzelfde vereonigingotjo behoorden, door hun kornuiten worden toogejubeld. Er waren voorts costuums (vermoedelijk nipoi) en maskers, dje zoo ver-weg gedragen werden, dat ' Kolfs 'ten teloscoop iu plaats van den tooneelkij kor' geen hulp geboden zou hebbe.li, on wat ' vale dansjes twee passen links, twee passen rechts, diepe kniebuiging. KM in plaats van dat elementaire machten in een strij«l. waaraan tenslotte ieder mensch deel heeft, «>m «Ion voorrang vochten, zag men twee machteIOOKC groepen met twee zwijgende veldheeren tegenover elkaar: als een zoetelijke, vergeelde litho uit de vaderlandsche geschiedenis, zooals die in de roinantisch-archaïseerende XlXe eeuw ge«toceerd werd. A°70 n. ('hr.: Claudius ('ivilis en ('erealis op de brug bij Xijmegen, twee Konings kinderen, dio bij elkaar niet komen kondun .... J k geloof nog niet zoo dadelijk aan het woord van Bab, dat ik aan het begin aanhaalde. Waarom zou men leekenspelers niet ook niet machine geweren in plaats van handbogen kunnen be wapenen r Maar welke dichter doet dat en in welke groep van «ms volk leeft die overtuiging, die geen ..imitatio" in alle richtingen behalve de goede is, geen van ouds bekende opschriftdoeken naschil«lert. maar het gelo«»f manifesteert, dat bergen verzet ? Boekbespreking De ontwikkeling der opvoedkundige denk beelden, door J. Riemens?Reuralag en R. User (Kentink en Zoon, \.V.~Over den Dom Utrecht) Dit even zorgvuldig uitgegeven als ernstig ge schreven boek maakt deel uit van een ,.serie leerboeken voor paedagogiek ten behoeve van kweekscholen voor onderwijzers, nijverheidsscholen en hoofdaktecursussen", welke de schrijvers onder den verzamelnaam Groei" donken uit te geven. Het behelst een bijna encyclopaedische leerstof, want wat komt er alzoo niet bij de opvoedkunde te pas! De wijsgeeren, theologen, dichters en economen uit gansch de cultuurgeschiedenis pas seeren de revue. Of nu al deze wetenschap noodzakelijk is. om oen goed onderwijzer te worden? Het leerboek vermeldt, dat Jan Ligthart meermalen te kennen beeft gegeven, ,.hoe weinig hij gaf om studie der paedagogiek". Hij had op dat gebied ,,zelf betrek kelijk weinig gelezen". Hot schijnt er dus buiten te kunnen, want Jan Ligthart was» toun niet /,<»o maar de .eerste de beste. Leer/aam is zoo'n historisch overzicht overigens ongetwijfeld, Gezwegen van de ,,algemeene ont wikkeling" welke het ons biedt, leert het ons bescheiden staan tegenover onzen eigen tijd. Plegen wij, in onze verlichting, niet meth«>oghartighei«l neer te zien op het duistere verleden;* Kn dan te lezen, dat de ideeën, die nieuw genoemd wor den bij Montessori. alle reeds terug te vinden zijn bij .Housseau en dat wij bij Francke (l<!»:*?1727) onwillekeurig aan ons tegenwoordig l)altonsysteem" denken ! Trouwens, ook Jlousseau en Francke zijn slechts in zeer betrekkelijke mate nieuwlichters geweest. We kunnen tot «Ie oude Grieken afdalen, ' om onze eigen ,,uuulorne" opvoodingspraktijken e a -<ip vattingen terug te vinden.' Vooral ten opzichte van dit laatste punt is dit nieuwe leerboek b«;langwokke.nd. I Iet bevat drie uit gebreide opstellen over de oudheid, «leze in de,hand boeken der historische paedagogie wel eens wat al t r- beknopt behandelde stof. Inzonderheid vestig ik de aandacht op hetgeen dr. J. Hemelrijk schrijft i>ver de opvoeding van meisjes in het oude Hellas. Dit leerboek is door verschillende medewerkers tezamengesteld en bestaat aldus uit een reeks in stijl en visie vrijwel zelfstandige monografieën, waarvoor, behalve het echtpaar Hiemens-Heurslag on de heer IJzer onderscheidenlijk mevrouw.. Uicmens?Heurslagen-«le heer IJzer. dr. Hemelrijk en mevrouw Van «len Bergh van Eysinga, dr. Xijderveld en drs. Kemper S. J. aansprakelijk zijn. De methode he«.-ft iets voor, maar, vooral vo«r 'eeu handboek, dat elementair mag blijven, toch meer tegen. De eenheid van bouw ontbreekt. Het is een warenhuis geworden, waarvan sommige afdeelingen, wat al te benepen zijn en andere aan hypertrophie lijden. Ook loopt de wijze van behandeling wat al te zeer uiteen. . H. G. CAXNEGIETEU D. G. SANTEE LANDWEER KUNSTHANDEL, Heerengracht 396, hoek Leidschegracht, AMSTERDAM C. TOT2I JlrXI TEKKEXIXttKX K\ «RAPHIHC'II WK H K IkOOR UKIIOItA <>i. H. dicnpeml allo werkdagen van en l'A-5 uur ' No. 2817 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 30 MEI 1931 H. J. Wolter (Arti et Amicitiae) Negerinnen Schilderkunst door A. Plasschaert Vcreenlglng Graflüche Kunst De belangstelling voor etsen, houtsneden, steendrukken en^. is altijd levendig in my geweest. Het is met een zeker genoegen en bij voorbaat met een bepaalde belangstelling, dat ik naar een verzameling dezer werken ga kijken, en hoeAvel nu en dan teleur gesteld bleef deze neiging mij eigen. Ik zal nu ook hier niet schrijven, dat deze tentoonstelling in het GemeenteMuseum te Amsterdam mij verrukt heeft, maar ik ben er toch welgemoed uitgegaan; er waren ten minste tee kenen van leven en van levendigheid. Ik miste sommigen zooals Dirk Nijland; ik vond er anderen vollediger of meer begaafd dan zij tot nu toe bleken. Wanneer ik de alphabetiscbe lijst der graphici in den catalogus volg, vind ik ten eerste Peter Alma, met zijn eigenaardig behagen in rechthoekig» heden en vlak-décoratieve oplossingen; met zijn dogmatisch -re volutionnairen geest als grond waarop het werk ont staat. Hans Beers was het onver wachtst in zijn Joego Slavië(Xo. 7), Gesina Boevé, die vereenvoudigt, het meest bewogen in de twee koppen, een litho, en in de ets: in de Wachtkamer. Johan Dijkstra komt hier voor den dag met levendige werken, die soms l Kees van Urk (Kunstzaal van Lier) De Ploeg ironisch zijn. Zijn werk is dikwijls lineair, hoewel niet altijd, f l et begrafenismaal (een ets) is een goed werk, evenals de Tante (drogenaald), het profiel en de pewifleerende ets Groningsche boerenfamilie. Niet lineair zijn een ets: het landschap (23), waar een gevoel voor grond en gewas in is te erkennen, terwijl de ets, van Tante (17), ik niet wil vergeten. Eek man taalt naar een strakke decora tieve vulling; daarin moet ge zoeken naar wat toch beweging in zich heeft (,,Danseres en ,,Verhaaltjes" hebben dat!) Escher, van de gecompliceerde bouwsels die deze werken zijn, ver meld ik de litho Castrovalva (32). J. Franken Pzn. en G raadt van Rogtatie zoudt ge het kunnen heeten) Kufcter's beste portretten zijn dat van de Bazel, van Mevr. Ansingh Hchwartze, het ijle (No. 113) van Sengers verkies ik de Koeier (119) en den Kop (120). Ten slotte vermeld ik van Jan Wittenberg den Koestal, waarin naar levendigheid der voor stelling is gezocht. Kees van Vrk bij van Lier, Amsterdam Wanneer wij dit werk in het al gemeen kenschetsen, zeggen wy, dat het is ietwat teeder, ietwat vereenvou digend; soms wat krachtiger (in de Ploeg); somtijds, een enkle maal, Ortiz de Zarata Stilleven (Kunstzaal Hofstee Deelman. Zie de bespreking van dit werk op pag. 6) gen geven geen aanleiding tot een wijzigende opmerking, evenmin Harting (zijn vrouw met bril is beter dan de rest); evenmin doet dat Van Heil met zijn reeds sterotiep? geworden vorm. Van Wout van Tleusdeii zijn twee dingen hier te waardeeren Ie. de Twee koppen waar het zwart en wit als tegenstelling krachtiger is dan do beteekenis der koppen en een ets in rood, een'kop. In den Buffel van Jessurun de Mesquita (vereen voudigd zooals dikwijls) is een stem ming bereikt (een beest tegen de woidsehhcM der lucht) zijn felle ironie is in No. 71, «lo drie figuren. MeUrcrs is'hot zuiverst in zijn Landarbeid ers; van Oepts verkies ik , bij'.verre hot standbeeld (op een plein) mot al do figuren er rond (een ornanientale vegebeter dan ge het geheel overziend zoudt' verwachten. Het is braaf werk, zonder streken, zonder wezentlijke diepte, maar een tqekeiung als de Witte Wijvenkuil te Barchem ver rast tusschen de andere; er is daar liet geheim (ietwat) van een dralende teederheid. Wasch Uw haar eens met Purolzeep. U zult dan zien hoe mooi, zacht en roosvrij ' Uw tigar wordt. Puroi««P u «v«.i« Purol. w«f kri)gbaar bij Apeth. tn Dróglitcn. '\ S i f /' i . i