^ * DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 6 JUNI 1931 No. 2&1& Een verzuimd avontuur door Albert Heiman Over Vuii Scheiulel'»* Huid ?/.«>«?*) c i la ml in de LATEN we dan eventjes prozaïsch /ijn en bedenken dnt ook de kunst haar keuken bezit. En ook de keuken kont liaar Metten. Vele spijzen winnen bij l.et feit. dat /.e van den vorigen dag zijn, en tal van mensehen hebben meer smaak in de opgewarmde restanten van den vorigen, dag, dan in den eersten verschen maaltijd. J k her inner hieraan om te voorkomen, dat men, in het feit alleen dat ik Kon eiland in de Zuidzee" van Arthur van Schendel een opgewarmd restant vrenseh te noemen, een verwijt leest. J J et kan opziohzelf ec-n verdienste zijn. Van fSchendel zou waarlijk niet de eerste schrijver zijn. die zichzelf op een toch nog verrassende wijze herhaalde. Maar mij is als oprecht bewonderaar van het oeuvre van Arthur van Schendel het verblijf onder zijn leiding op een paradijselijk eiland in de Zuidzee een teleurstelling geworden, die een van onze beste auteurs ons toch gemakkelijk had kunnen besparen. De man, die late middeleeuwen en teergevoelige Italiaanscbe renaissance-*»tcden weet te doen herleven, kan licht genoeg in staat zijn om het meest onbekende en nare eiland ergens op deze planeet om te tooveren tot een tuin van Adonis, tot een waranda van ongekende heer lijkheden. Maar gelijk ik voov het eerst hier slordig heden van taal en stijl ontdek. Koo'vind ik hier ook een. onvermoede luiheid van den auteur om ich intens te vermeien in de- heerlijkheden van het droomen-eiland, en /ioh ten volle over te geven aan do avonturen van vrienden en vijanden, ze te beleven zonder wantrouwen en achtertalc. Bij het lezen van oude reisjournalen ontdekte ik, dat een van hun grootste bekoringen voor mij hun aparte, maar volslagen amoraliteit was. Ken irilandor steelt een spiegeltje, en de >»eheele stam wordt voor diefachtig en onbetrouwbaar uitgekreten; onderwijl wordt het ,.Inbezitnemen" van zoo'n eiland, met den aankleve van dien, als een heldendaad afgeschilderd. De wreedheid komt in die journalen steeds van n kant. Wanneer vrouwen zich laten verkrachten uit nieuwsgie righeid of om het uitmoorden van hun mannen eh kinderea te voorkomen, heeten ze ten overstaan van de toch maar dapper-actieve scheepsbevolking ..onkuysch ende hoerachtig." Er bestaat in den grond geen amoreeler en hypocritischer lectuur dan deze. Maar daardoor ook ontstaat het gevoel, die heerlijke, seldzame sensatie waar het om te doen is, dat wij inderdaad ver van huis zijn, plotseling met al onze lastige en verwaten kennis van goed en kwaad zijn overgeplaatst in een soort van paradijselijken oer-toestand. Wie honger heeft eet, wie een vrouw ziet neemt haar, wie bezit verlangt wordt niet belemmerd door het eigendomsrecht van aridereni Overal heerscht het meest romantische communisme. En welk een genot, zonder cenige schijn van wreed heid, de ongedoopte wilden te kunnen neerschieten, wanneer ze opstaan tegen de beschavingsdragers', die van den Boom-des-Kennis aten, zonder hunne plaats daaronder te verbeuren. Xiet allen zal de best-bedoclende zendeling in die conditie een vreeselijke sta-in den-weg wezen, maar ieder wijsgeerig woord verstoort on herroepelijk de illusie, hindert de heerlijke onhe/orgdheid waarmede v ij goed en kwaad be drijven* van beider bestaan niet. meer wetend dan dat wij het ver achter ons lieten. D-'xo zorgeloosheid kunstmatig op te wekken of te simuleeren is niet gemakkelijk, maar het i.s ook geen onmogelijkheid. J n ,.A high wind in Jamaica" van lluglic:} vinden wij dezelfde wegvaging van ..moreel bewust/.ijn" die ons in de oude journalen van de Kuiopeesche zeehelden aantrekt en ver troost. Kinderen en piraten zijn daarin de grootste misdadigers, zonder dat zij zich in het minst daarvan bewust /ijn. Wij worden zelfs niet lastig gevallen door de kregelheid die liet meten niet een dubbele maat veroorzaakt. Uier staan geen goede blanken en slechte wilden tegenover elkaar, maar kinderen en boeven en burgers zijn iu een zelfde zorgelooze misdadigheid aan elkander over geleverd. * * ' Bij van .Schendel niets van dat alles; geen scherpe beelding, geen bevangende droom, geen onbe vangenheid. Ken ietwat stijve, hooghartige.mora liteit. Hochtschapenheid, en superioriteitsgevoel, dat zich uit door nederigheid. .Aan het land van de Oosters en de Hitters en de Bereis is dit waar schijnlijk wel besteed; de schuld der vaderen moet goed gemaakt worden, hot volk opgeheven, steun geschonken voor dezen wankelen tijd, en wat dies meer zij. Maar liet is jammer voor van Schendel, dat de auteur, neen: de fijnzinnige en onbekommer de dichter van den deugniet Tanialohe zich heeft laten verleiden tot zendelingenarbeid: lezingen houden A'oor beschaafde menschen over de bekeeringsavonturen daarginds, bij de onbeschaafden. En de schuld daarvan? Die moet stellig niet toegeschreven worden aait eenig gebrek aan talent, maar veel meer aan te weinig geloof eu vertrouwen in zijn. onderwerp, in het gelijk van de moordenaars en muiters; in het gelijk van de er-op-los-levende inboorlingen; in de voorsprong die onwetendheid en onbezorgdheid hebben op besef en bekommerd heid. Van Schendel is weifelmoedig gebleven. Hij is de blanke die aan boord bleef en alleen maar over de reeling keek naar het eiland en zijn bewoners. Hij bleef aan boord van zijn fregatschip Johanna Maria. En daarin zit de kneep. Een eiland in de Zuidzee" werd, samengesteld uit de geestelijke restanten van Het fregatschip", het voorlaatste boek van de/en schrijver. Een en al oog voor zijn schip, zag hij bij lipt zeilen daarop, bij het bezeilen van vreemde zeeën en het voorbijgaan van sprook jesachtige kusten slechts en passant een paar eilanden, van welke hij niet meer dan een vage herinnering overhield. Hij heeft /,ich die' vage herinneringen weer te binnen willen brengen op een tijd toen de geest niet erg vaardig over hem was, en veel sneller dan die vluchtige ervaringen kwamen hem zijn stevige zedelijkheids-gedachtcn te voorschijn ge sprongen. Hij zag ze op zijn eiland rondspringen en in trotsche prelatendracht voortschrijden, nog voor hij de kans had waargenomen om n palm boom te beschrijven, of n nriensch geheel zichzelf télaten zijn. ' Was hij nu maar geheel naar den anderen kant overgeslagen, het resultaat had ook wel aanneme lijk kunnen zijn. ' * * ?? ' ?? Enkele jaren geleden schreef Mare Chadourne zijn roman Vasco", die in staat is om bij iedereen alle gedroom over idyllische Zuidzee-eilanden voorgoed uit te moorden. Hij is de cynische Fransehman die zich wreekt over het ineen storten van zijn laatste droom; zijn Zuidzeeeiland is een hel, waaruit men 700 gauw mogelijk ontvlucht; zijn tragedie is'de versnelde film van Cauguin's geschiedenis. Dat is óók een aanvaard bare manier die, met genoegzaam talent toegepast, zeer overtuigend kan zyn. Chadourne heeft on getwijfeld menigeen voor Hawai en in kaart ge? braehte drooni-archipels behoed. Maar een dergelijkp manier ligt van Seheiidel zeker niet. en is in strijd met den aard van zijn fantasie, die liover idealiseert dan ontluistert. Voor cynisme moet men een soort van goddeloosheid bezitten; VOOR DB KINDERKAMER ETALEEREN WIJ MEUBELTJES GELAKT IN DIV. KLEUREN NIEUW ONTWERP H. WOUDA DEN H A A O het is zeer aan de bovenomschreven imoralitei, verwant. Zoo is de schrijver van ..Een eiland in de Zuidzee" aan de grens »-Rn zijn kunnen blijven, staan, weifelmoedig en hij, misschien vol valsche schaamte t m torug te keeren naar zijn stille sector waar de Mevena's en de Isolde's stil selnijden en de gifmoord uit liefde met een heel ander cere monieel volvoeid woidt dan de moordpartijen op het eiland l'itcairn. Sedert Jean-Jacques Kousseau weten wij, hce slecht de dominee inburgert op ('\there. 'De meest verfijnde predicatie is er nog hinderlijk, en ons atavi&me wil nu eenmaal dut wij onze ei landen gauwer verspeeld hebbon dan omen bijbel. Van tSchendel heeft hier een prachtige stof ver speeld, die klaargemaakt voor hem lag. en de prachtigste steunpunten bord voor zijn droomen;. landingsterreinen voor zijn vliegtocht. Hij heeft een mooie droom en een heerlijk eiland on een der prettigste avonturen verspeeld, terwille van. een beetje vermooide cultuurgeschiedenis en een scherp onderscheid tusschen g<;td en kwaad, waarmede hij ons naar rechtschapenheid snakkende volk vast veer plezier heeft gedaan. Toch.. . . Hij moge bedenken dat er ook andere ? hollanders zijn. Was het niet schipper Bontekce die op zee zijn dt minee in de ijzers zette, (m dat deze hem nitt aanstond en met zijn assistent plukhaarde? Van alle ballast Werd moreel bewust zijn het eerst geweerd en overboord gegooid. Bij het betreden van de verre eilanden wilde men zonder ongemak landen. Hoe naakter men aan wal stapte, hoe beter men het ? zich thuis kon. maken. Er schijnt een zon over die oorden, die geen bedekking verdraagt, op gevaar af dat wij anders verzieken en nooit die veijongende pig mentverandering ondergaan, waaraan ieder er kennen kan, dat wij werkelijk een eiland in destilste Zuidzee betraden. ? *) Uiffjare.v.m Itymnn, Slcnfcrt K rarae en v. d, Arnhem, ?HOOFIEN'S ROOMBOTER WORDT SP'BCIAAC BEREID Nieuwe uitgaven Histoire des Pa ys-ff as. Catalogüc de Livren, Urnrures ft. dessins ancien» et moderne», R. W. P. de Vries (Dr. A. G. C. de Vries), Amsterdam C. 1 ' "f J. P. Jacobsen. Murie Cfrtibbe. Vit het Deensch vertaald door A. Honiein?Verschoor. Amsterdamsche Uitgevers Maatschappij ..Holland", Am sterdam. ','.'' GARDE-MEUBLES DEN HAAG BATENBURG & FOLMER HUIJQCNSPARK22, T K L. I1O80 Billijk* T«rl«v«n.V«norglno Q«r«ntl* No. 2818 JosephKallinikow door Nico Rost JnfU'j KuUinikow Die Fnnt Abt nnd ihr Relch" tl. llaessel ld., Monnikken en vrouwen. Ned, rertaliny. U. Al. De (lulden Ster Met een roman Fruuvn und M ndeed Josef Kallinikow zijn intrvde in de Wcst-Kuropeesche litera tuur. Ondanks het feit dat hij tot de emigranten behoort en dus geen tSovjet-Üussisch literator is, vestigde Maxim tïorki het eerst onze aandacht <»p zijn werk. Een monografie ..Leo Tolstoj, die Tragüdie seiner Khe", waarin hij zijn voornaamste thema: <le tragicomedie der lichamelijke drif ten en begeerten van den Men«ch nogmaals behandelde, gat' ons een nieuw bewijs van zijn buit:«n-nissig talent; ..die Fiau Abt umi j ihr Hei'-h" zijn laatste werk t;»ontjlit wederom. Josef Kallinikow is in JUissische kloosters opgegroeid en dus een nauwkeurig kenner van het milieu. dnt hij in zijn boeken schildert. Dit dient in de eerste plaats te worden vastgesteld. Het ligt in ..Frauen uml^Mönehe" «*n ..die, Frau Abt und ihr Keich" niet in zijn bedoeling de toestanden. <He in deze kloasbers heerochen, goed t-di pra*2n ofte vcroordeelen. Hij houdt ?zich aan de feiten, aan hetgeen hij met eigen oogen zag t»t' persoonlijk beleefde en ziet enkel hetgeen voorA'alt in het leyeu van n non. van ven monnik, van n leekebroeder, van n abdis en geeft ons dus geen bt^eld van de Russische kloosters ei» <le Russische geestelijkheid in onder ling verband en tegen een breeden socialen achtergrond. Deze auteur verschilt in meer op'/ichten van 7. ijn Russische tijdge. daar hij hoewel men dit niisschien juist in deze werken ver wacht had geen propagandist ,der beroemde en beruchte?mocschik" is en evenmin mis bruik maakt van de eveneens be roemde en beruch te diepten der ..Russische Ziel". Kalli nikow beschrijft de toestanden in de Russische kloosters als een buiten gewoon kennor der mensehelijke harts tochten. Als geen ander kent hij de doodgewone en alledangs'che minnelijke begeerten en behoeften van zijn Pappenheimers. zoodut hij het dan ?ook onnoodig en ongewenscht vindt daar dit alles immers xou dood gewoon en allodaagsch is- de mystiek te hulp te roepen. Hij weet welk een verwarring een geforceerd ascetisme In een menschelijke ziel kan i.mtkuDE GROENE AMSTERDAMMER VAN 6 JUNI 1931 f Vöc&nfiegangers i Verzoeke bij opgave van verhuizingen duidelijk te vermelden of deze tijdelijk oj blijvend zijn. De V.A.R.A in het gelijk gesteld Kunst van Bali Het verbod van de Radio-Ccnsuur-Comrnissie van het hoorspel Gevleugelde Daden" kwam den President der Rechtbank onrecht matig voor. De Nederlandsche Rechter tot de Censuur: Wil je dien vogel wel eens loslaten!" tenen, waarheen liefde voor God en de Kosmos lolden kan. hoe uardsch wij allen zijn.... Voor Kallinikow is een Russisch klooster de plaats, waar begeerte en onthouding tégen elkaar botsen, een opslagplaats voor amoureuze perikelen,die achter eeuwen oude reliquien zijn opgestapeld. Voor hembeteekenenmenschelijkebegefrrtcn een begin en een einde, spiendeur et décadence, en is de sexueele onthouding zijner figuren uit religieuse over weging enkel surrogaat. Zijn beide romans zijn erotische romans. Met een bewonderenswaar dige van zei f sprekendhei d en groote 'kennis der .erotiek worden hier voor vallen ! geschilderd, zooals we die anders 'slechts in de zoogenaamde ..geheime" literatuur plegen na te snuffelen. Natuurlijk hebben deze werken van een letterkundige van hoogen rang niets met 'colportageromans -?als ..Maria Monk, ,de zwarte non" enz. enz.?uitstaande. (Misschien doet men goed aan den grandiosen psychologis.-:hen roman la Religieuse" van Denis Diderot te denken), Het is juist een bewijs te meer voor' KalUników's waarde, dat hij deze tafreelen zóó eenvoudig en als vanzelf schildert, dat dit alles tenslotte voor den lezer ook zeer logisch is en geen pornografisch in teresse bij hem wekt. Kallinikow's romans zijn vooral uit voerige schilderingen van toestanden, ' die thans, waar telkens het rftligieuse probleem In Rusland ter sprake komt, meer dan ooit recht hebben op onze belangstelling. Het is echter te betreu ren dat de schrijver,'die in zijn werk een zoo groof-e kennis der menschelijke driftenen begeerten bleek te bezitten het sluiten der kloosters door de nieuwe Russische regeering enkel als een wraakneming ziet en niet als de consequenties van de eveneens mach tige drang van een geheel Volk. Summa summariiin: de werken van Kallinikow dienen bestudeerd te worden en kunnen bijdragen het elementaire, ongecompliceerde en antimystische karakter van het Russische Volk te leeretx kennen. Het is daarom te betreuren dat de Hoilandsche vertaling van ..Frauen und Mönche" door haar slechten stijl en slecht Hollandsen' een zoo vol komen verkeerde voorstelling van de talenten van dezen auteur gaf. I )i-algemeeneetlmografira-en kunst hand el Aalderink. Singel ttls. Oude Spiegel.straat 2, Amsterdam (('.). orga niseert van Zaterdag :50 Mei tot Zater dag 27 Juni l'.Kil een tentoonstelling van Hali-plustieken in steen en hout, benevens van enkele wapens en ge bruiksvoorwerpen uit dezelfde land streek. De ,\ erzamelinj* is klein, maar daar door juist komt men dan ook tot aandachtiger beschouwing van het ge bodene, wat op menig andere tentoon stelling, die eigenlijk een teveel aan sehoons bieden, niet a!t':jd het geval kan zijn. Men treft er aan mooie ikatdoeken uit Tengamm. waarvan een paar z.g. dubbele ikatdoeken zoowel schering als inslag gebatikt in een roestbruin niet zwart, bijzonder opvallen. Van de beeldjes troffen mij bijzonder een mooi gehouwen raksasa in tuf st.-en en een ivrnneiifiguur met druif in dezelfde stof. Hen paar raksasa's i\ zilver ±. l J d.M. hoog vormen juweeltjes van Bnlische zilversmeedkunst, /oo is er meer. Ik noem img een houten garnedufiguur. waarschijn lijk afkomstig uit een of andere tempel en een typische versiering van de voorsteven van een prauw (kop van een gavoeda. gepoliehr.omeerd). Merkwaardig, ook al om de zeld zaamheid, zijn de krisstandaard of houder, welke voorstelt eene vrouw. die pas gebaad heeft en in hurkende houding is voorgesteld en een duivelmasker van bout. versierd met leeren omlijsting en spiegeltjes. Ken tt-ekening op katoen met bij schrift ? voorstelling uit de Ramagana of Makabarata geeft een ty pisch voorbeeld van Balische teeken kunst. Ten slotte. als bijzonderheid, moet ik nog melding maken van , de kunstig gesneden stoelen en tafel, rijk van verguldsel voorzien, welke inder tijd gemaakt zijn voor I. Made Poetra. welke deze meubelen den vorst van Siam wilde aanbieden. Deze laatste werd echter door de Indische regeering ??die op dat moment op niet erg vriendelijkschappelijke voet stond met het Ualische l loof d ??geadx iseerd, het geschenk niet aan te nemen. Daar door kwam dit in andere handen en tenslotte terecht bij den heer Aalde rink. Kunstig gesneden zijn deze meubelen wel. doch naar onzen smaak wel iets te veel 'versierd en nu' niet bepaald gemakkelijk te noemen. Maar. dit laatste is waarschijnlijk ook niet de bedoeling geweest. In de eerste plaats moesten zij schitteren. Dit doen zij dan ook. J. G. SINIA OPKLAPBAAR LEDIKANT DE REDDING IN DEN RUIMTENOOD OVERDAG BOEKENKAST 'SNACMTS PEN HEERLIJK BEO Van af ? 13.90 Vraagt nog heden toezending van . speclalcn catalogus FQANCO VERZENDING DOOR GEHEEL NEDERLAND DE TIJDGEEST BILDERDIJKSTPAAT. 77-65 AMSTERDAM ' V t ^ l