1 LAUWE EXPRESS FILMKUNST Een Fim-Film in de Cinema Royal te Amsterdam 1 1 ja Trauberg ..Dr blauwe . Cinema- Royal MIDDEN uit onzetoonfilmbeslommeringen midden uit het gepickei-.waarmee wij stof on idee met elkaar in een redelijke verhouding trachten te brengen komt deze Russische Blauwe Express" ons storen. Voort zij ons terug naar de , dagen van Olim; waarin alles zooveel eenvoudiger en zoo veel dankbaarder was. Twee elementen. wier herinnering met ontstellende snelheid dreigt te verflauwen, hebben zich daarbij nog eens doen gel den: hetRussianisme en de stomme film kunst. Sinds jaar en dag geeft Moskou geen teeken va n leven meer en de geweldige ?beteekenis der Rus sische film begint, reeds iets legendairs te krijgen - evenals de hoogte, waartoe de stomme film geste gen was. Op eenmaal stelt ons dit, tech nisch gesproken, posthume werk van Trauberg beide zaken nog eens helder voor oogiMi en respectie velijk maakt zij ons duidelijk, wat wij met hen verloren: hartstocht, kracht, lan eenerzijds vrijheid van beweging, meesterschap over de materie, anderzijds. 'Immers terwij!\wij in spanning gebogen zitten over' de belangwekkende experimenten \\a\\ een Dupont. een Siodniak, een Sternborg en ons verheugen over de vriendelijke lyriek van een KenéC'lair zijn wij aardig bezig te vergeten, dat het projectiedoek ons eenmaal niet slechts wist to interes seeren en te ontroeren, maar ons ook kon meesleuren, overweldigen ! Over de Russische karakteristiek van dezo film wil ik hier ditmaal niet veel /eggen. Natuurlijk is de aankon diging: ..Het grootste meesterwerk der Russische filmkunst" en Gewel diger dan de Potomkin", volmaakte onzin. Alleen al omdat Eisenstein hier maar al te kennelijk is nagevolgd en een epigoon nimmer zijn voorbeeld over treft. Maar stellig ver baast dit werk-vande-tweede-grootte ons door zijn hartstocht en zijn bezetenheid door zijn vaarten rudi mentaire kracht, l k ?weet wel. dat knappe koppen, die verder zien dan hun neus lang h ons hebben onthuld, dat de Russische film eenzijdig is en tenden tieus. Dat revolutionnairen in werkelijkheid niet zulk een epische grootheid kenmerkt dat kapitalisten niet zoo slecht zijn dat de politieke gang der gebeurtenissen niet stiookt met onze. Buitenlandsche Over zichten. ... en derge lijke opzienbarende ontdekt ingeii meer. En voorzoover men. zich in de kou waagt, zal ook deze film aart zulke betuttelingen niet ontkomen. Maar opnieuw veroorloi-f ik mij, hier te herhalen, 'dat ik lak heb aan de. Revolutie, ^ooals ik lak heb aan de Braaf heid en het Patriottis me en de Nuttigheid. Dat ik mij gaarne openstel voor iedere sterke, warme impuls revolutionnair óf fascistisch?die aan een willekeurig of toevallig samen stel van gebeurtenissen de laaiende grootheid van een temperament weet to verleenen. En het is wel zeer onmis kenbaar dit temperament, dal, de na tionaliteit van De Blauwe Express" ten duidelijkste verraadt. Ziehier een conflict tusschen Chineesche koelies en hun Europeesche uitbuiters en onderdrukkers. Het ge val is zeer simplistisch gesteld: de Mongolen zijn even timide als weer loos de Europeanen even wreed als machtig. Wanneer de kwellingen dei' onderdrukkers en het geduld dor on derdrukten de uiterste grens heeft bereikt, barst het oproer los.;.. Voile! .tout! Dat de heele geschiedenis zich afspeelt op een voortrazenden trein is een zuiver technische bijkomstigheid, waarvan de cinea-st dankbaar partij heeft getrokken. Het is bij dit alles ze,er de vraag, of Trauberg zelf in de onomstootelijke feitelijke en histori sche waarheid van zijn gegeven heeft geloofd. Russische regisseurs plagen niet gek óf imbeciel te zijn integenBioscopy door L. J. Jordaan deel on het is zeer waarschijnlijk, dat Trauberg zich volkomen van het fictieve in zijn onderwerp bewust was. Ik wil zelfs de skepsis zoover drijven, om zijn geloof in de algemeene begin selen van het Sovjet-evangelie uit te schakelen. Maar wat onomstootelijk vaststaat en waarop het in laatste instantie toch aankomt, is zijn geloof in de eenmaal geaccepteerde situatie. De kunstenaar dat is iets anders dan de politicus of demagoog ! Dit alles nu is een opnieuw oproepen van langgeweten dingen, waarvan het .nochtans goed is, ze nog eens te beJeven. Wat hier echter voor het oogen"blik belangrijker schijnt, is de meikwaardige verhouding tusschen vorm en inhoud, welke de stomme film zoo l scherp van de klankfilm onderscheidt. Het wordt ons n.l. op pijnlijke wijze duidelijk gemaakt, hoe oneindig vrijer de zwijgende film ten opzichte van den inhoud stond hoe ruimer haar heeft zich in het onderwerp volkomen ingeleefd. De realiteit valt weg de fictie alleen bestaat voor hem. En in dit brandende, fictieve leven duikt hij onder woedt hij en slaat hij om zich heen als een bezetene. Voor hem be staat niet meer de troebele Aziatische Ho v j et-politiek voor hem bestaat alleen dit geval van onderdrukking en opstand. Voor hem bestaat alleen dit machtige en tragische stuk verbeelding tegen den fant&stischen achtergrond van het voorbijvliegende Aziatische landschap. En zie nu, hoe hij.'de'ge beurtenissen, en de hartstochten tegen elkaar opjaagt - hoe de botsing der menschen in deze beperkte, voort razende wereld het karakter en de af metingen van een catastrofe aanne men. Zie, hoe hij aan den gang der ge-. beurtenissen, een duizelingwekkende ijlende vaart weet te geven hoe een gevecht een titanenstrijd wordt, een achtervolging, iets waarbij uw eigen leven gemoeid schijnt. Zie dit werk van Trauberg. en gij weet weer eens, wat Russische filmkunst beteekent. ' wiekslag was boe onbegrensder haar vlucht. Wanneer in het twee-dimen sionale schaduwrijk der stomme film. * menschen en dingen tegenover elkan der stonden in harmonie of contro verse, dan leefde achter den uiterlijken vorm de loutere suggestie der optische verschijning. Het hoe en waarom lag besloten in de tegenstelling van licht ?n donker, van stilstand en beweging. Liefde en haat werden afdoende ge motiveerd door de onweerlegbare kracht van een glimlach of een duis teren blik. In dit fantastisch droomenrijk was de logge zwaartekracht van het vraag-en-antwoord uitgeschakeld golden andere, autonome wetten upende zich een nieuwe verbeeldings.'wereld, waarin de dichter zich kon j bewegen naar het hem goedel acht. Met het accepteeren van het klank element, heeft de film al die souvereine heerlijkheid prijs gegeven. Zij heeft zich vrijwillig bezwaard met den bal last van het geluid. Het geluid, dat een andere dimensie vertegenwoordigt dat nog altijd te reëel is voor dit schaduwenrijk dat ruimte en tijd con troleert dat rekenschap eischt vol gens werkelijkheidsnormen. Met het geluid vervalt de superieure logiek van een blik en een gebaar moeten de menschen met elkaar spreken.... en het treft ons pijnlijk, hoe weinig zij elkander te zeggen hebben ! In een film, als deze Blauwe Ex press", zwijgt ons redeneer-instinct ? leeft alleen onze emotie, gedragen dooi de suggestie van rythme en beeld. Do muziek. hoe voortreffelijk overigens ook raakt hier het klankfilmprobleem als zoodanig, nergens. Zij ver hoogt sic chst onze sensitiviteit spant onze zenuwen tot het uiterste, alleen om de werking van het beeld krach tiger en dieper te doen doordringen. Wanneer b.v. de trein van het startpunt vertrekt. dan begeleidt Meisl het beeld van het of f icieele militaire ver toon, door een marschrythme. Aanvankelijk een marschmelodie ? later alleen het rythme, de begeleiding. Een kostelijke vondst ove rigens, dit leego. ge wichtige ..Oem-pah. oem-pah. oem-pah" ? prachtig verwerkt. door het bij het ver trek te doen overgaan iri het gestamp van de locomotief. Maar tenslotte doet het niets anders, dan de sensa tie van het beeld ver hevigen en steunen en is het slechts een su perieure begeleid! ngsmuziek. Het oproerde verdrukking deikoelies de onver mijdelijkheid van het verzet de spanning van het gevecht.... het wordt gemotiveerd dooi- de smartelijke gelatenheid in den kop van een Chinees, door den wreeden lach van een Europeaan, door het wilde tempo der montage. Maar stel u voor dat deze lied en gingen spreken ! Stel u voor, dat een lach ? een kreet zouden weerklinken ! Welk een grp.viteit welk een vergroving -?welk een ontnuchtering ' En vooral welk een rebellie van ons verstand ! Het is langzamerhand een kranten gemeenplaats geworden, t-j constateeren, dat het geluid meer in het bij zonder de dialoog . het tempo van de film vertraagt". Wat deze klinkklank in werkelijkheid zeggen wil welke enorme vraagstukken ten op zichte van vorm en inhoud aan haar ten grondslag liggen, valt aan een film als Trauberg's Blauwe Express" dui delijk te constateeren. Met het aanvaarden van het klank element heeft de film zich vrijwillig omlaagge&tort teneinde den moeizamen klim opnieuw te aanvaarden. Het; moge ons aanvankelijk bedroefd on geërgerd hebben per saldo is het niet enkel, verlies, wat zij aldus te boe ken heeft. Het geluid bergt -?mits niet wezenloos syn chroon toegepast onvermoede mogelijk heden in zich. Ten slotte groeit iedere kunst uit de eigenaar digheden der materie en ook de klankfilm zal haar weg weten te vinden. Il et zal haar strijd belangwekken der en eervoller ma ken, waneer wij weten, hoe groot de moeilijk heden zijn, die zij te overwinnen heeft moeilijkheden, waar van de nieuwe verhou ding tusschen vormen inhoud een indruk wekkend voorbeeld vormt. Aan een bijdrage van den Nederlandschen Toonkunstenaarsbond. naar aan leiding van de uitwij zing van musici van vreemde nationaliteit, ontleenen wij, dat in de steden Amster dam, 's-Gravenhago met inbegrip van Scheveningen en Utrecht in het hotel- en restaurantbedx-ijf meer buitenlandsche dan Nederlandsche musici werkzaam zijn. In andeie steden (als Groningen. Maastricht, Leiden, Amersfoort) zijn bijna alle plaatsen door vreemde lingen bezet En in de steden Am. . i sterdam, VGravenhage, Rotterdam, Utrecht en Haarlem was bijna 20 pCt werkloos. ^« Het Hoofdbestuur ontkent, dat de beschikbare Nederlandsche musici quantitatief ontoereikend zouden zijn. l KT W% ||piF VW JK -?"11*-- ,,, ^.^^^.. -nWW .ff/5^»C »'. 'i