No. 2819 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 13 JUNI 1931 r it DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 13 JUNI 1931 No. 2819 Hotel Duin en Daal"»Blocmendaal Str. koud en warm water op alle kamers PRIVÉBADKAMERS - LIFT - Telefoon 22223 BIOSGOPY door L. J. Jordaan Dupont en E. A. Dapont Salto Mortale". Tuachlnskl JARENLANG is te dezer plaatse gevochten tegen hst supprematie-idee van den acteur bij de zwijgende film. Toen haar periode ten einde neigde, begon dank zij een krachtige propaganda van vele instanties bij de massa een vaag besef te gloren, dat er, behalve de ver maarde, beeldschoone. sympathieke of knappe speler, ook nog wel andere factoren bij de film conceptie kwamen kijken. Sinds de komst van de klankfilm is het evenwel weer heelemaal mis: in alle toonaarden wordt weer de lof van den acteur gezongen belangrijke en onbeduidende werken worden afgedaan met taxaties van het fameuse ,,spel" en verstandige menschen, die terecht zouden protesteeren, wanneer een Rembrandt werd geprezen omderwillc van de kwaliteit zijner geel-oker, nemen klakkeloos genoegen met hetspel-was-goed-"beoordeelingen. Het is geen quaestie van geleerddoenerij bij hen, die dit ? helaas, door vele critici gepropa geerde misverstand bestrijden. Het is veeleer oen poging, om het volslagen gebrek aan benul, van wat eigenlijk klankfilm-techniek en klankfilmkunst is, te bekampen. En wel zeer nadrukkelijk bij die breede lagen" van het publiek, dewelke gezegde critici zoozeer heeten te beminnen. Want door niets wordt de gevaarlijke verwarring van tooneelspeelkunst en film zoozeer in de hand go?perkt, als door deze stelselmatige negatie van den *:igenaard der klunk-oinematografio. Het is ont stellend on' ontmoedigend tegelijk, dagelijks geci viliseerde menschon te ontmoeten, die dit of dat filmwerk gaan zien. omdat do krant zegt. dat het ..spel" van den beroemden acteur X zoo goed is. Men tracht het groot» publiek met alle geweld te overtuigen van de kwaliteiten in een Vincent van Gogh, of een Stravinsky ja zelfs tot de zestieii-kilometer hoogo. stratosfeer strekt de popuiarisatiezucht zich uit. Maar bij iets zoo belangrijks en ingrijpends voor onzen tijd, als de klankfilm, gaat men uit gemakzucht of onwetendheid door, misleidende en onjuiste gemeenplaatsen te citeeren, die met de eenvoudigste technische en aestethische beginselen in sfcrijd /.ij n. Hoe velen weten, dat beeld en klank op verschillende apparaten en filmbanden geregistreerd worden? Hoe velen hebben er ooit van gehoord, dat het geluid te vervormen, te moduleeren, te knippen en t? montoeren is zoo goed als het beeld? Hoevelen weten wat nasonoriseeren is en welke beteekenis dit gewichtige .proces voor de artistieke mogelijkheden van de soundfilm heeft? Hoevelen in het kort hebben ook maar eenig idee van de, overigens zoo simpele, grondregelen van het klankf ilmprocédéen hoe velen zijn er, die deswege niet hulpeloos en onzeker tegenover dit verschijnsel staan? Wat zou het ook! Het klankf ilmwerk is amu sant, of vervelend, of spannend, of geestig ?... en het spel" navenant! . * * ?. ? * ' Een nieuwe film van E. A. Dupont geslaagd of mislukt - is altijd de moeite van het beschou wen waard. Dupont behoort tot de vijf of zes producenten, die niet, of niet geheel, verindustrialiseerd zijn en wier arbeid voor den zoo belangwekCUBBUBBAAL AGEXTEN VOOR AÜHATE R-KIXO- UITRUSTING FOTO-SCHAAP & Co. SPUI 8 AMSTERDAM kenden groei der klankfilm van ingrijpende betee kenis kan wezen. Maar wat moet de het spel-isgoed" toeschouwer in 's hemelsnaam met oen film aanvangen als dit ..Salto-Mortale" ? Hij heeft «on vajjo herinnering aan Variété".... van Jannings" natuurlijk en een min of meer duister besef, dat dit toch beter was waarsch'ünlijk, omdat de afgod er ditmaal niet in voor komt. Verder \indt hij Anna Sten op Mariene Dietrich lijken en de doodensprong met de luft8arg" erg spannend. Maar daarmee houdt zijn onderscheidingsvermogen op, want zelfs de hard nekkigste fanaticus weet van de gestie der middel matige sujetten niets byzonders te zeggen. En daar mede wordt Dupont's film opgeborgen in het groóte celluloidpakhuis en kijken we maar weer uit naar een Chevalier'tje, waar je in ieder geval bij lachen kunt. Hetgeen jammer is. Want Dupont is een intel ligent metteur-en-scene, die weliswaar vaak mis grijpt en beneden zijn stand werkt maar die even dikwijls een gelukkige greep doet en een ernstig en belangwekkend zoeker kan blyken. In welk opzicht nu kan Salto-Mortale" be langwekkend genoemd worden, waar er geen spel" te releveeren valt? Hoe moeten wij dit brokkelige, dikwijls grof-sensationeele werk bezien om de waarden te ontdekken, die het ontegen* zeggelijk bevat? Er werken hier vele verwarrende omstandigheden tegen: het gegeven is gevaarlijkafgezaagd en banaal de bouw is, dank zij het zwakke, uitgesponnen eerste deel, onevenredig en onzeker de typeering uiterst middelmatig. Daarbij komt, dat de aandacht opzettelijk ge concentreerd wordt op het bedenkelijkste motief: het zuilen-zij-doodvallen-of-niet?" Dit alles geeft ongetwijfeld gereede aanleiding ten opzichte van de film over 13 gaan tat de orde van den dag met een misprijzend schouderophalen. Want een bezonken, weloverwogen eenheid als Variété" is 8altu-Mortale" geenszins.... zoomin als ..Menschen ira Kafig" dit was, of Atlantis". In dezen zin staat de Dapont van de eerste circusfiün en Baruch" tegenover den Dupont van de klankfilm. Niet omdat het soundprocédénieuw is.... Dupont maakte met de oude Joe Deebs-serie de ergste groeistuipen der zwij gende film door en Baruch" dateert reeds van '21. Maar veeleer, dunkt mij, omdat deze meester van de zwijgende film kennelijk met hot klank element geen raad weet. liet ligt" hem niet of nog niet voldoende, om de allernood zakelijkste harmonie te scheppen tusschon beeld en geluid. Dit wil niet zeggen, dat hij de alleen zaligmakende toekomstformule der klankfilm nog niet gevonden heeft. Zoover is nog niemand maar hierover loopt de quaestie niet. Wie wil begrijpen, wat ik meen. vergelijke dit werk van Dupont, bijv. eens met de klankfilms van Siodmak in het bijzonder met Abschied", de voortref felijke pension-historie. Ook dit is slechts een begin -?een kiem van velerlei mogelijkheden. Maar van den aanvang af is het geluid onver brekelijk met het beeld verbonden is het heele werk zeer stellig als combinatie van beeld en geluid gedacht. En ziehier nu, waarin Dupont te kort schiet. ,,8alto-Mortale" werd evenals At lantis" en tot op zekere hoogte ook ..Menschen im Kafig" een lappendeken van experimenten een complex van treffende vondsten en onmis kenbare inzinkingen. En de oorzaak hiervan is deze hybridische aarzeling, deze kennelijke onze kerheid tegenover de waarden van beeld en geluid. De Dupont van ,»Variété" en Baruch" wiet, zoover de middelen van zyn tijd gingen, evenals de Siodmak van Abschied" iccet. De Dupont van Atlantis" en ..Salto-Mortale" probeert \ Wie zal uitmaken, in hoeverre zijn ervaring bij de zwijgende film hem hierbij in den weg staat? Genoeg zij, vast te stellen, dat dit merkwaardige dualisme deze interessante controverse tusschen den cineast en den klankf ilmschepper in Dupont's jongste werk op duidelijke wijze naar voren treedt. '??.-.'?'?' . * ?» ? * Wanneer men dit gebrek aan evenwicht eenmaal aanvaard heeft, blijven de momenten van inspi ratie over en zij zijn talrijk en frappant genoeg, om Salto-Mortale" .t->t een belangrijke film te maken. Laat ons om te beginnen nog eens vast stellen, dat de instrumenten van den klankfilmrcgisseur zijn: beeldcamera en tDoncamera. Dat in het bijzonder deze laatste beschikt over vier verschillende waarden: muziek, geluid (in algemeenèn zin), dialoog on stilte waarden, die elkaar kunnen steunen, bekampen, afwisselen die met het beeld harmonisch verwerkt kunnen Paviljoen Vondelpark" Tel. 80190Groóte en kleine Zalen voor Déjeuners, Diners, Soupers, Bals en Recepties Huize ZOMERDIJK BUSSINK. worden, of contrapuntisch toegepast. Dan bluft de vraag: wat heeft Dupont met dit rijke, afwis selende klankenpalet gedaan? Vóór alles valt dan zeer zeker op, de ongelykh*id in waarde der beide elementen: beeld en klank. Het beeld is overal ook in de beste stukken superieur.... redt, om zoo te zeggen, de situatie. Dupont klampt zich op evidente wijze aan de beeldcamera vast bouwt op haar, als de deus ex machina. Neem, bijv. de scène in hefc begin van het tweede deel (na den val in het circus), waar Bobby en Marina de samenstelling van een nieuwe combinatie bespreken, waarbij Robby de plaats van zijn neergestorten vriend in het nummer" zal innemen. Zij loopen samen door den hotel-corridor en telkens wordt hun dialoog op veelzeggende wijze onderbroken door voorbijkomende figuren. Waarom moet ik hem vervangen?" vraagt de ongelukkige Robby e a een kreupele wielt hen in zijn karretje voorbij. Hóe sober en navrant de dialoog hier overigens is. gehouden (de treffende fermate, wanneer Marina hem de hand voor den mond houdt, als hij zyn liefde wil bekennen!) het is het beeld, het duidelijke, onmiddellyk-werkende beeld, dat ten slotte de eigenlijke sensatie doet leven. Neem bijv. een andere scène, misschien de beste uit de heele film, -waar Marina voor het eerst haar partner na zijn val bezoekt en hem uit medelijden huwen wil. Deze korte, sterke scène heeft spanning spanning van een ander, beter gehalte dan de griezel-nevrose in het circus. De fataliteit van twee levens, die elkaar raken drukt de atmosfeer en zeer schoon weet Dupont hier door een loodzware stilte, waarin korte woorden hulpeloos ronddwalen en kleine geluiden (het omvallen van de krukstok !) catastrofale beteekenis krijgen ??? deze fataliteit voelbaar te maken. Ik noemde deze scène waar schijnlijk de beste uit het heele werk en wel, omdat beeld en geluid hier het meest equivalent zijn! Maar zelfs in dit voortreffelijke stak wordt de Djpont van Variété" verontrust door den Dapont van Atlantis" vertrouwt hij niet op de autonome kracht van woord, geluid en stilte. Hij zoekt weer steun bij het beeld lascht de (op zich zelf merkwaardige) shot van de schaduwen op den muur in.... en verbreekt het evenwicht! Dit fragment is te picturaal, te visueel, te domineerend in de compositie erger: het is teveel, het is overbodig. Wie zich de feillooze strakheid herinnert, waarmee Sternberg in Marokko" een dergelijk geval behandelt, zal oogenblikkely'k het verschil tusschen den experimenteerenden cineast en den geïnspireerden klankregisseur voelen. * * ? Het valt overigens niet te verwonderen, dat de circus-scènes de zwakste van het heele werk zijn. Men herhaalt zich nu eenmaal niet straffeloos en de goede stukken, die tusschen. deze bro ha-ha ingeklemd zitten zullen zeer waarschijn lijk voor den naar spel" hongerenden toeschouwer verloren gaan. Opmerkelijk is daarentegen wel de stijging na de pauze. Het lange, gerekte en zeer zwakke eerste deel, dat af en toe meer van een vaudevilie dan van een film heeft doet het allerergste verwachten. Maar dan ontdekt men de curieuse stukken, als waarvan hier enkele gesignaleerd werden waar de beide Duponta tegen' elkaar opgewassen blijken en elkaar in evenwicht .houden. ? En waar de jonge klankf ilmkunst een aarzelenden stap vooruit schijnt te zetten. ZANDBLAD M v. VAMOtn PUTT « DE VOAM'S DRAMATISCHE KRONIEK door Henrik Scholte DcutNvh en Maria Kis. TOEN Josef Kainz den moed had om met liet type van den jeune premier als een broeden, \velduorvoeden heldentenor-in-salonproza to bre ken, begon een andere jeugdige held, de ..Nervenspieler", opgeld te doen. Moissi bracht dit type tot grootheid en verval, en eerst een jongere generatie in Duitschland slaagde erin om het weer over het doode punt, waartoe ik-lyriek en overgevoeligheid het gebracht hadden, heen te helpen. Het spel van Ernst Deutsch, hoezeer ook door zijn nervositeit beheerscht. heeft tenminste weer lan, vitaliteit en ironie. Van den Hamlet, toch altijd proefstuk bij uitnemendheid voor zijns gelijken, zou hij misschien een nieuwe en een eigen interpretatie kunnen geven. Ik kan niet gelooven, dat de twee rollen, die hij hier tot dusverre speelde, want Gespenster", dat wij nog krijgen, biedt hem allicht nog een onverwachten kans hem op volle kracht getoond heb ben. Voor Shaw's Devils Disciple" mist hij met zijn hiervoor toch ietwat te Aveek en weinig uitgespeeld spel de brutaliteit en het breede, eventjes groteske gebaar, dat b.v. Saalborn stellig had. Als Jacques in Bourdet's ,.Prisonnière" was hij voortreffelijk van ingetogenheid, lichten toets en meevoelend begrip. Maar niet beter, niet menMaria Eis schel ijker dan Laseur destijds en tenslotte, zóó belangrijk is de/e handige, maar wat al te grif naar hot Franscho clichéneigende rol toch niet. Merkt men in Ernst Deutsch den speler, die zich na de noodzakelijke expressionistische; extazen (Hasenclever's Sohrt" en Toller's ...Justi/". die simen met den jodenjongen uit Een van Ons'' zijn roem vestigden!) een eigen, ?nieuwen stijl schept, Maria Eis is daarentegen een dïev zeldzame actrices, voor wie de kunst wars Van stijl en moderne attitudes blijkbaar alleen een heilig ambacht en een-opperste! zelfvoldoening IH. Des tijds hebben wij haar in haar verbitterde Strindberg-röllen wel sterk, doch zeer eenzijdig leeron kennen en eerst later heb ik haar groóte veelzijdig heid en haar koninklijke en vohiit vrouwelijke rollen, als in Hamburg haar Maria Stuart, leeren waardeeren, liet is een genot zooals deze vrouw, niet een verloochening van alles wat naar effect bejag zweemt, en een oerkracht en een zinnelijk heid, die alleen uit een primitieve zucht naar de allerbesta en de allerrijkste voldoening, die het acteeren1 geeft, kan voortkomen, zich op een rol werpt, of die haar nu ligt of niet. Dd oude moeder D.idgeon uit het,eerste bedrijf van den Devils Disciple" lag haar stellig niet, hoe voortreffelijk oud" en bitter zij daarin ook was en deze blijkbaar zeer moeilijke rol, waar ook in de Nederlandsche opvoering geen steek van te recht kwam, miste het kleine vleugje ,,Shaw":de ironisch geziene behoefte van dit familie-ornament om vei boven naturalistische kwaadaardigheid la Esther de Boer uit vernederd en in een hoek getrapt te worden. En ook hij alle grootheid en smartelijke gebondenheid, die zij aan Bourdet's Irene gaf, voelde men uog, dat dit temperament onder hoogen druk edeler en breeder werk aan kan. Want met welk een heldere doordachtheid het werk van Bourdet ook geschreven is, men proeft er t'jch altijd een klein beetje de boulevard en de (zooge naamde) sensatie van het onderwerp in en niet zon der reden is de dialoog eigenlijk alleen daar brillant, ' waar hij met Jacques en Francoise opnieuw aan de geliefde Parijsche comedie raakt, al is die dan hier ook beheerscht door den duisteren achtergrond van vernielde levens. Het onderwerp zelf bood hem den kans voor een aantal geraffineerde scènes a faire", maar pleidooi voor een bewogen overtuiging, een noodkreet, is het in zijn ethisch vrij primitieven, schoolschen en handig-onaanstootelijk gehouden vorm niet. Djch moeilijk kan men zich een nobeler ver tolking denken dan Maria Eis gaf. De zeldzame techniek, waarmee zij haar moeilijke stem ge dwongen heeft om haai' dienstbaar te zijn voor de kleinste nuances van haar spel, een stein, die hard, bitter en kil kan zijn, maar evengoed toegeeflijk, week-doorpratend en hopeloos-moe, haar innig en natuurlijk spel, dat jagen door de kamer., dat zich weggetrokken en vreemd voelen alsof een reuzenhand zich zwaar over dit arme leven gelegd heeft, dat schrijnend verliefd ineenkrimpen over een bosje violen, die voor haar een lot en een wereld beteekenen. dat alles was inderdaad weer eens spel van de opperste intensiteit, en van een zoo doorleefde tragiek, dat Bourdet er klein bij werd. * * W at overigens deze avonden betreft, het toeval wilde, dat de/e buitenlatulsche combinatie, die als gewoonlijk een compromis had moeten sluiten. nog nit't zoo/.«er wat «Ie keuze al* wel wat de ensceuwring en de -nevenbezetting aanging.. hier kwam met stukken, die weliswaar alle.s/ins ge motiveerd waren (geen .Somei-setjes goddank !), maar die hiel toch bekend waren, en ter goeder naam bekend ook. Zoowel ..De (Jevangelie" als de ..Natanskerel" waren bij ons, in overigens vrij trieste rsei/.oénen. incidenteele successen. En wan neer wij die onnavolgbare Irene van Maria Eis buiten beschouwing laten en in het bizondei' kijken naar ensemble en ensceneeriny, dan komen . wij opnieuw, zonder een zweem'van dwaas natio nalisme, met het oude argument Voor den dag: wat niet beter is dan ons eigen fjoneel. wat daar voor den toeschouwer niet? wezenlijks of niets nieuws aan toevoegt, kon dat er dan ook niet beter afgelaten worden 'f Saalbom's gechargeerde en hartstochtelijke ensceneering van den ..iX-vils Disciple" toonde bij alle gebreken in de uitvoering toch een veel juistere en persoonlijker opvatting van dit heerlijke melodrama, dat zijn eigen parodie in zich bergt en volkomen waard is om in dezen tijd opnieuw zijn anti-puriteinsche driestheid, den teugel te laten vieren. De regie van de D.iitsche vertooning stond zoogenaamd op naam van Heinz Hilpe.rt. Zoo genaamd, omdat wij langzamerhand wel weten wat dat adopteeren vjm goed klinkende namen bij reisgezelschappen beteekent (Keinhardfc en Bariiowsky bij Bergner !) en ook omdat wij eenvoudig weigeren te gelooven, dat Heinz Hilpert, die wel niet een volkomen eersterangs, maar dan toch altijd een durvende en zeer moderne regisseur uit de school van Reinhardt is, eenige schuld heeft aan de beknotte en vergrofde en vrijwel stijllooze ensceneering, waarin wij dit rijke stuk voorgezet kregen. Men liet den tekst aan zijn lot over, ver zekerd als men was van zijn dankbare uitwerking, vooral iiv.de laatste scènes, maar men maakte van de gelegenheid, die deze intelligente en scherpe karakterrollen stuk voor stuk bieden, geen gebruik en speelde deze tragi-comedie, die toch zeker óók een kijkstuk is, in een banale en verschrompelde editie en met treurige decortjos van den rommeizolder, waar men graag een lucifer onder gehouden had. En waar was hier die pracht van een prediker; die op den kans van zijn leven gewacht heeft om zijn bijbel aan de palmtakken des vredes te hangen en niet een paar pistolen op zij en. de warme rug van een paard onder zich een rebel van het zuiverste water ti« worden; waar die heerlijke kolonisten familie rondom de tafel, waar hot cynische testa ment van den pater familius op ligt (driekwart geschrapt!) en die dolle marktscène, als een pas geboren Amerika een driedubbelen veeg uit de pan krijgt? (Eenvoudig gecoupeerd !> Bourdet's ..IMsonnière". veel eenvoudiger te ensreneeren met niet s-dan-gesprekken, was na tuurlijk beter, al moest men het dan ook hier met die havelooze kamertjes met geel-gestreept behang doen, waar men tegenaan zit te kijken als tegen den binnenkant van doorgeregende markiezen en al werd een der charmantste rolletjes dat van het dooi en door Fransche mafcresje, geruïneerd door de zonder twijfel geroutineerde, maar ook zeldzaam goedkoope blijspeltechniek van C'arola Toelle, die nog altijd met haar vroegere film-attracties werkt en den vorigen avond als een soort overjarige («retehen de sterke rol van de domineesche bloemzoetnaar benedenhadgehaild. Beter was dan. naast Maria Eis en Djutsch in Bourdet's stuk, die eene kleine scène van den bezorgden vader van Rudolf Klein-Rogge, een karakterspeler van formidabele kwaliteiten, die hij op deze tournee echter niet ten volle kon toonen (herinnert men zich zijn Dr. Mabuse, zijn Attila van de oude Duitsche film?) en die den vorigen avond moeite gehad had om den weg naar 'den drogen en verfrjnd-onverschilligen humor van generaal Burg>yne te vinden. Nieuwe uitgaven C. P. Brandt van Doorne. De moord op dokter de Bruyn. Uit de nagelaten papieren van Simon Meier, l'iig. C. .4. Mees, b'antjtoort 193J. Schrijver;? van goede detectiveboeken zijn zeld zaam en in Nederland 'moeten de vaderlandsche WalJace's of Ruhmers nog geboren worden. I vans deed een belofte, maar hij loste deze niet in. Herman Middendot-p heeft zich niet eeniu resultaat aan het hachelijk ambacht gegeven en verder zijn er nog een paar min of met-i maar vooral mér mislukte proeven vanNederlandsyhe crimineele schrijfkunst aan te wijzen. De heer Brandt van Duome HM hoeft een boekje gevoegd bij de reeks dor mér-mislukte .speciimna. Dit is geen kunst: ergens een moord te laten gebeuren, n voor n alle in het boek voor komende personen verdacht te maken en dan aan het eind met een volslagen onbekende op de proppen te komen, ton einde deze als den dader te ontmaskeren. Zóó is het kersen-eten niet. Ik heb eens een En^relsche detectivefilm gezien waarin een man voorkwam, die zoo duidelijk en kennelijk de moordenaar was. dat niemand er aan twijfelde of hij was het nu n*'t niet. Tot groóte Vfti-n ondering van iedereen, die de afwikkeling dor'geheimzinnige zaak op het witte doek volgde, bleek deze onberispelijke, doch schurkachtige gentleman tóch en juist wél de moordenaar te zijn. Dit is bet kersen-eten wél. Het klein» boekje dat de heer Brandt van Doorne heeft geschreven, en /elfs in het kader «Ier detec'tivelectuur. die zonder litteraire pretenties is. n-)g slecht geschreven heeft bovendien, komt niet boven de kleine middelmaat der onder-niiddelma-titre treinlectuur uit. De bandteekening daaren tegen is met geen maat' te meten. E. K'LIAS Avondstemming Wanneer de avond komt met zacht geschuif, Lijk statiy-langsaam naderende nonnen, Die, hoofd-gebogen, heur gebeden sponnen. Volgend de een' de andre, huif na huif, Balsmcnde rust daalt als ec'n' blanke duif ? Een' niet-in-tcoordcn-ttit-te-seggen icorinc En droomgedaehten weifelend begonnen Te drijven op der boonten icind-geicuif. Dan.keert mijn' stel tot hare ruste treêr. Dan nijgt het hoofd zich in devotie neer. En legt het oor zich tot een lijdzaam luistren. Dan Ie ven-6 p in vluchtend-vluchrgen, schijn Verbleekte beelden uit voorbije ttj'en. En hoor ih stemmen, die mijn1 verzen fluistren. NIELSSEN