V z< 'Uit CrommelincK>s Le cocu magnifique IX den gewonen zin ov er russisch tooneel te schrijven, het te willen meten niet waardebepalingen, die zijn tendens onbesproken laten, is baast onmogelijk. Dat bijvoorbeeld deze of gene acteur Weer van zijn rol iets ..heel bijzondere" maakte of van zijn ..psychologisch knappe" creatie te spreken, dergelijke waardebepa lingen, die bij uitstek de doelloosheid van het europeesche tooneel qunlificeeren, gaan niet op voor het rus-nsch tooneel. Ik denk onwillekeurig aan Multatuli. wr.nneer hij aan liet slot van zijn M«x Havelaar /ogt r ,.lk wil i/clczcn worden. Als dit doel bereikt i.s. zal ik .tevreden zijn, want het w.is me niet te doen om goed te schrijven .... ik wilde zóó schrijven, dat ik gehoord werd." Kn. even als iemand die roept: ..houdt den dief" zich Weinig bekom mert om den .stijl zijner geïmprovi seerde toespraak aan het publiek, is 't ook mij trein-,?! om 't even. hoe men de wijze /al beoordeeleïi. W.iarop ik mijn ..houdt den dief" heb uitge schreeuwd. Tooneel. tcruggedrmgen tot de functie v.an amusement voor uitgaande dames en Meeren, neen. Het lev.-n daar heeft een'doel. een doel zelfs dfit zeer concreet ijvformuleerd is. een tendens, en hunne kunst is vóór alles tendentieus: zij tracht den wil van een collectiviteit te belicham«*ii. Men komt niet alk-en iti de schouwburgen in .a°>>iraking met het theater; de schouwburgvoorstel ing is maar een klein deel van de groote voorstelling, die een geheel volk speelt, men voelt de waarheid van de definitie van Meyer hold: Onze dramaturgie is zwak, omdat het leven machtig is. Het leven is machtig door zijn heroïsche wil, de revolutionaire idee vorm te geven: na de eerste jaren van roes een ratio neel plan van socialist ischt n opbouw, het rijf jarenplan." Het vijfjarenplan beheerscht het leven op de straat, het heeft zijn se .-n-jrie gevonden in de wapperende leii/en. die de straten overs-pannen. in de plakkaten op de muren, in de foyers van de theaters, in de cafe's. overal. Ken massa-de monstratie, die wij bijwoonden bij de opening van het zonier-cultuurpa-k, even buiten Moscoit, het is geen demonstratie meer. het is een collec tieve beleving: deeindeloozemenschenmenigtc. waar urenlang de afgevaar digden van de vakbonden voorbijdefilcert-n: de stoeten gegrepen in felle zoeklichten, de korte strijdlevmn om de microfonen, dat de dokt on n sïMU.-n zullen gaan met de metaal bewerkers, de meta-albevverkfi'S' mi t d.- boer«>n. om bet vijfjarenplan in vier juar af te bouwen, hunne woorden' door honderden luidsprekers over de duizenden heen gejaagd, het is een nieuw iitf/Kfd'ii'Hiit'l. Is de man. die daar voor die microfoon staat te spreken, een goed of een slecht acteur':1 Het is hc-elemafl geen acteur, het is een mensch. rie gelooft met allen te zameii in den opbouw van een nieuwe wereld, die alleen met de uiterste krachtsin spanning bereikt kan worden en met een opoffering van comfort, die voor onze begrippen haast onwaarschijnlijk i-;. Voor het eerst krijg ik het gevoel, dat het leven interessanter is dan het. theater, dat de vlucht in den HET T NEEL IN USL Oj Weg naar een Nieuwe T ooneelcultuur droom minder schoon i* dan de» werkelijkheid^» Xiet men dan oen voorst i Hing van het theater Meyerhold, thin begrijpt ii'en de tienjarige worsteling om den ouden tooneelvorm te Vernietigen en een nieuwe te scheppen, dan begrijpt men. waarom hij zijn ensceneeringen. bouwt tegen dm naakt», n muur van het theater, dat hij een ijzerconstructie, die aandoet als de loopbruggen van een machinefabriek, prefereert boven de illusie van een geschilderd decor; dat hij de rust van zijn tooneel verbannen heeft en een dynamische werking van het woord, van de muziek en van de plastiek van zijn spelers verlangt. Dat het gevaarlijk kan zijn het individueel-emotioneele uit het spel van den acteur te verlaatste opvoering van ..liet Schot'' van A. heeft het mij bewezen; aan emotioneel-persoonDOOR ALBERT VAN DALSUM bannen, de Meyerhold Bebywensky het gemis lijke uitbeelding, die Meyeihold van bewondering afdwingt door zijn conse quentie en geniale durf. Dat een vrijere en meer realistische wijze van spelen boven deze pogingen om een nieuwe schoonheid te verwarven, te verkie zen zou zijn, durf ik niet te bewe- ,_ ren na de cne voorstelling, die ik van Meyerhold zag. want het interessante van dezen man is wel, dat ieder stuk v ooihem een nieuwe vormge ving beteekent en hij zich zelden herhaalt. Ikkau dus alleen maar betrekkelijk ver gelijken, maai de opvoering van het M. G. S. P. S. theater Besprek met den Sociaal - democraat, die zich beroept op de woorden van Kftiitsky: orde en rust is het belang rijkste voor een laiul" en daar om demonstra ties van wet keloozen ver biedt oen hotel waar de nerveuse angst voor ..het rood e spook" op ver makelijke wijze cul mineert in de ..voor spelling" van een zoogenaamd heideral s wij dat hier alleen kennen uit de voorstelling van ..Armoede is geen schande". Lanskoj weet met deze middelen een stervend Europa t o suggerceren, en de zwakke dramatur gie van het stuk om te vormen tot een haast autonome tooneulkunst. Mar.!1 laten wij niet vergeten dat het resultaat van een dergelijke opvoering steunt op het baanbrekend experi ment eeren van een Meyerhold. liet museum van Meyerhold's tienjarige n arbeid van ersceneeringenis het werk van een man, Avaarvan Sunatscharsky terecht zei: ,,IIij is geen talent, hij is een genie." |fl Xa zijn eerste ensceneeringen van ,,Morgenrc-od"van Verhaeren en ..Mys terie Buff" van Majakovvsky, waar de vernieuwing zich nog uitsluitend aan het decor voltrok (abstracte vorm geving), de wijze van spelen nog vrij HLltllliiliif i' «T* T. * gr 3* Ensceneering met bamboe-stengels i Draaibare trdppenconsfyuctie Uit De Luis" van Majakowsky Uit Emile Verhaeren's Morgenrood" zijn toonrel verbannen heeft, wordt niet gerecompenseerd door den nieuw verworven stijl van ensomblespel (hiu~ inert'n iek noemt Meyerhold het), waar in iedere intonatie, ieder gebaar vaststaat en aan de natuurlijkheid ontheven is. Toch waren er groote momenten van dynamische spanning. Meyerhold heeft voor dit stuk den tooneelvloer uitgebouwd over de orkestruimte heen. op dit prosceriium hoeft hij rails laten aanbrengen. waarop ijzeren wagens heen en weer konden rijdon, opgevangen in de nissen links en rechts, die in onze theaters de logo's d'a\ant-scène zijn. De fel elkaar kruisende dialogen tusschen de gi-oepen arbeiders op het tooneel. op de ijzeren constructie boven, met de groepen spelers op deze rijdende wagens, die a's weefspoelen elkaar voorbij schieten, ge grepen ieder afzonderlijk in het licht van de schijnwerpers, brokstukken' film. die den tekst aanvullen, een opwindend muzikaal rhythme, h^t ver beeldt alles wel de spanning Van het leven buiten, mear hot heeft nog geen vanzelfsprekende ontroerende schoonheid. Hoe zou het ook kunnen bij een theaterkunst, die nog zoo jong is en met alles gebroken heeft, en die )theater van het Moskousch ver bond van Vakvcn-eenigingen) onder regie van Lanskoj. waar een minder gestyleerde en meer . psychologische wijze van spelen toegepast wordt, maakte pp mij een sterkeren indruk. Het stuk: In het westen wordt, men nerveus" van Bil?Belozerkowsky, de auteur van Moed van Links", laat ook als ohzichtbpro groote tegen speler het reactionaire Europa. Daar was de dramatische «panning grooter dan bij het stuk van Meyerhold. dat een conflict in eigen pat-tijlcven ver beeldt. De inzet van dit stuk met de over een donke.re tooneelruimte dia gonaal voorbijtrekkende transparante letters van een loopende courant", die zich vervormt'.tot een groot rood t-ansparant. waartegen vlaggen en' arbeidersgestalten silhouett eeren. was sterk expressief, De inhoud van het stuk: d«Y reis van een russisöhen ar- , beider door het Sowjet-vijandige Ei. ropa, waar hij tot herstel van gezond heid heen gestuurd is: zijn gesprek in den trein met een zakenman, die over malaise klaagt, fel tegen de bolsjivyiki is. maar toch zijne kinderen russisch laat leeren. ..nietwaar" ,,je kunt nooit weten, als ze het Avinnen, n de firma gaat slecht" een ziende variété-artiste. dat het roodo gevaar gekeerd zal worden door den Paus die deze anti-religiouze .gemeenschep zal verdedigen; een Kurort" voor patiënten van zwaar gewicht, die zich van hun overtollig vet trachten töbevrijden door di-»pe kniebuigingen en steppen, terwijl bui ten de Werkeloozen met gummistokken uit elkaar worden gejaagd. D>» bolsjewiek trekt uit dat alles de conclusie, dat hij waarschijnlijk hier inplaats van een rustkuur. een revo lutie zal 'meemaken, wat dan ook gebeurt en waar hij krachtdadig aan meewerkt. Lanskoj heeft deze handeling gsvat in een ensceneering, geniaal door zijne trouvailles: het rijden van een trein aangegeven door een licbtprojectie die het voorbijschieten van de dwarsleggers van een spoor^ baan suggereert en volmaakt nut ».de geluidsmuziek den indruk van snelheid wekt, terwijl op een film doek de reis geprojecteerd wordt: een tage-bouw van drie verdiepingen met elkaar verbonden door een swastika-vormift'n trappenbouvv, die on gekende mogelijkheden van mise-enscène en' ensemble-spel biedt, een samenspel van groteske figuren, zootraditioneel was: de realistische massa scènes gespeeld in een daarvoor in de zaal uitgebouwde ..orche'tra", evenals Keinhardt in zijn grosse-' schauspielhaus deedt, wordt het Meyerliold duidelijk, dat zijn eigenlijk werk moet zijn het scheppen van een nieuwen »/<w/stijl, en het decor beperken tot het allernoodzakelijkst apparaat van den nieuwen'speler. Het is verwonder lijk, dat deze sprong hem gelukt is met n enkele opvoering, nl. de ensceneering van de Cocu magnifigüe" van Cromraelinck. .Hij ont werpt zijn systeem van JJiomccanick, een systeem van bevvegingskurst, dat den tooneelspolër traint in oen wij/e van spelen, die het rhythme van een handeling superieur verklaart boven de natuurlijkheid, het psycho logische ondergeschikt te ni&ken aan het dynamische. Hij vraagt van nu af van zijn acteurs: .dansen, acroba tiek, het interprefceeren van een muzi kaal rhythme. Tegelijk ontwerpt zijn medewerker l'opowa /ijn 'eerste construct'.vische decor, een stellage-apparaat voor het spel van don acteur van speel vlakken, ladders, draaiende schijven; een machinerie. De oude tooneel.schilderij"1 is vernietigd, een nieuwe Een der eerste abstracte decors ruimtelijke 'Vormgeving geschapen. Dan volgt een reeks van varianten op deze nieuwe mogelijkheden: in 1021 Het Woud" van Ostrowsky met de eenvoudig-monumontale con structie van een hangende brug. waar mee hij de entree en de sortie van zijn acteurs tot een plastisch evene ment weet te maken, zooals alleen de Japanners dat vermogen met de brug boven de hoofden der toeschouwers. die /.ij in hunne Xó-spelen eebruiken. Nog in hetzelfde jaar een ingenieuze ensceneering van rijdende schermen voor ..(.leef ons Europa" van Podgajetzky. die de dynamiek der handeling noar sterker sotiligneeit Van het rijdende scherm naar ,het rijdende speelvlak in ..Krul C'hina" van Tresjakow. een ensceneering van drtiaibtirt' schermen in ..Mandaat" van Erdmann. combinaties van machineconstructie nut draaitooneel. de be roemde ensceneering met de. deuren van ..de Kevisor" van (Jogul. die een storm vun pro en contra verwekt. liet is alles vindingrijk en o<-rspronkelijk. het zijn mijlpalen op'den weg naar een nieuwe tooneelcnltuur. die Rusland bezig is te ven (Ververij , Nieuwe Vltstavon .De Vclrik(i)ni)~Jon(jcnti'f.. door ^ O". J. Mc'ntcn. iic'illuslreerd > ^ door L, Lattdri'. UUijavc C'cbr. Kluitnwn. Alkmaar. Er gaat een frissche geur van dit boek uit en bij het lezen ervan is het. of we midden-in een malsche wei liggen. Het beschrijft het leven van twee gezonde, vroolijke. kwanten. Jan van de boerderij ,.üroot-Veltkamp" en Hendrik z'n vriend en buur van de hoeve ..Klein Veltkamp". O. het zijn maar de dingen van allen dag, die er in dit boek beschreven worden, maar de verhaal-trant is smeuïg CR al dit gebeuren al is het maar het vangen en verzorgen van Hans de kraai. ? 't is allemaal zoo levendig, onopgesmukt en waar. Als Toon. de groote. broer, klaar met ploegen, naar huis keert en kleine Wimmi. Jan en Hendrik boven op Bruin naar de boerderij terug laat rijden, dan zijn we er bij. dan snuiven we de lucht in van het pas geploegd»* land en van het. hoog»-, fi-issche gras waar Bru'n na gedanen arbeid in gaat grazen. ..A*ofH'« 1'tn-ontie" door door Pol Do»i. Uitytce (fcbr. Kluitman, Alkmaar. Jongens houden van vacantic-verhalen. Ze willen immers weten of een ander ze misschien nog overtroefd heeft in grollen en streken, waar ze in dezen tijd zoo van harte gaarne aan doen. Koert's groote vacant ie mag etwezen ! Afwisseling genoeg en avon turen ook ! Met z'n beide neefjes, bij wier ouders hij in Zwolle logeert, kan hij het opperbést vinden en de drie kornuiten weten hun tijd te benutten. E. B. B. ?\ \ i Uit GogoTs De Retoisor'