rf'. J? l' i: II TKDKHKKN. die het Citvoëngebouw in aanbouw zag. weet dat dit een skeletbouw is. d.w./., een bouwwijze. waarbij niet de muren de belasting krijgen, doch waarbij een geraamte (skelet) van beton of ijzer, soms ook hout, alle belastingen opneemt en de muren slechts dienen als be scherming tegen weersinvloeden en als scheidingswanden. Alle Amerikaausche wolkenkrab bers zijn op dexe wij/.e gebouwd en langzamerhand doet deze bouwwijze ook in Europa haar intrede, vooral voor fabrieks- en industriebouw en voor bouwwerken van meer dan nor male ho >üte. De Amsterdammers, die gaarne wel eens ..een oog wagen" aan de nieuwe gebouwen in de stad kennen de voorbeelden van de Amstelbrouwerij (Architect Ir. Langhout) en van 'de hooge bouw aan het Daniël Willinkplein (Architect J. F. Staal). liet eerste is een staat-skelet, het tweede een betan-skelet bouw. Dat zich bij een dergelijke bouwHet Citroen-gebouw op het Stadionplein wijze geheel andere problemen voor doen is zelfs voor een leek duidelijk. Een van de moeilijkste problemen is de buitenwand, deze toch moet aan geheel andere eischen voldoen als bij gewone bouw. Enkele van haar hoofdeigenschappen moeten, theore tisch gesproken, zijn: goed isoleerend en laag soortelijk gewicht. (Dit laatste is vooral van groot belang, want deze muren dragen niet. maar wordt n gedragen.) Hoewel we theoretisch zeer goed de eigenschappen van de buitenwand voor skeletbouw kunnen vaststellen, is het toch niet zoo eenvoudig deze in de praktijk op te lossen, terwijl naast dei ARCHITECT JAN WILS is als het overige gedeelte. Men krijgt de indruk dat deFransehe direc tie de escalier d'honneur" niet wilde het Citroëngebouw van zoo'n groot ' belang is. Deels worden ons de vrijwel on beperkte mogelijkheden getoond, die i een dergelijke bouw biedt, deels kunnen we alle moeilijkheden gede monstreerd zien. die de materiaal keuze voor de buitenwand met zich brengt. Het gebouwencomplex dan be staat eigenlijk uit drie deelen. ten eerste een showroom uiet kantoor ruimten, ten tweede een opslag plaats voor nieuwe auto's en gens ziet men de eischen van het bedrijf opgeofferd aan de constructie. Een goed geoutilleerde reparatiein richting met opslagplaats, die zeer zeker alle Citroen-autobezitters ten goede zal komen, is hierdoor ontstaan. * . * Geheel andere eischen stelt de showroom. Hier moet men de wagens van alle zijden kunnen be zien en men moet bui-i,enstaande naar bin(ieheel gescheiden liggen de ad ministratieruimten niet een afzon derlijke toegang voor het personeel. liet kantoor van den directeur ligt op het ontmoetingspunt van de ver schillende bedrijven: administratie, showroom en reparatieafdeeling. Op merkelijk is, dat het stalen meubel ook hier zijn intrede heeft gedaan. Zij het dan misschien alleen omdat het ., motte"' is. Wanneer men echter na een wan deling door het gebouw de buiten zijde btvan aesthetische" aard, die menige architect bij zijn materiaalkeuze parten spe len. Bij de eerder genoemde voorbeelden van skeletbouw en ook bij het Citroengebouw, is de baksteen ge kozen als buitenwand, en daarmede is reeds veel ten aanzien van het uiterlijk bepaald. ' Architect Wils'is tot deze keuze gekomen niet alleen' op zuiver praktische gron den, zeer 'zeker hebben aesthetische . redenen, als aansluiting bij eventueel e latere bebouwing enz. daar bij een rol gespeeld. 1 Opzettelijk gaan wij hier iets dieper op het construttiesysteem in, omdat dit bij derde een reparatieinrichting ten be hoeve van Citroën-auto-rijders. De beide eersten bevinden zich op den beganen grond (behalve de kantoor ruimten) terwijl de reparatieinrichting op de verdieping is. Wanneer men deze hoofdihdeeling accepteert, kan men niet anders dan bewondering hebben voor de wijze waarop de or ganisatie van het bedrijf in het ge bouw is doorgevoerd. Direct springt nen gelokt worden. Veel glas en veel licht was hier dus een gebiedende eisch. Terecht heeft architect Wils dit vol ledig geaccepteerd, zoodat een lichte, ijle bouwwijze is ontstaan, welke aantrekkelijk is. Echter op de plaatsen waar opzette lijk architectuur" bedreven is of waar architect Wils op de van hem 'bekende wijze met de materialen gaat spelen (we denken aan de hooge een voordeel van skeletbouw in het . etalage bij de ingang aan de eene en oog: nergens vinden we zware binnen- l de bloembakken aan de andere zijde) muren die de communicatie tusschen gaat veel van deze aantrekkelijkheid de verschillende .ruimten bemoeilij- verloren. ken. Xaar behoefte kan men af- Ook hier heeft de architect partij scheidingen plaatsen of weglaten, getrokken van de nu gelijkheden, welke zonder aan de hoofdconstrufctie van * skeletbouw hem bood, zoo zelfs, dat het gebouw te komen. het verschil tusschen binnen en buiten De architect was hierdoor in de op sommige plaatsen geheel verdwijnt. gelegenheid een ruime oprit naar de Eenigszins vreemd doet de inareerste verdieping * e maken niét een meren trap aan, die tot het eerste vrijwel geheel glazen^bekapping. Ner- bordes [ongeveer] tweemaal zoo bretd leurstelling niet onderdruk ken, gjj Onwillekeurig denkt men: Holland is een klein land en het is moeilijk om hier een gebouw van groote allure te zetten. Met groote allure doelen wij dan niet op de afmetin gen, maar op de geest, die uit het werk spreekt. Wanneer architect Wils bijv. voor een auto-concern twintig van dergelijke ge bouwen in verschillende declen van het land moest zet ten, zouden ze ongetwijfeld beter zijn dan dit geworden is. Hjj zou zich dan niet ver loren ^hebben in allerlei dttails als ramen aan elkaar binden door donkere bak steen of het op decoratieve wijze ophangen van lampen. Hij zou dan eenvoudig het noodzakelijke" maken en daarmede op een hooger plan zijn gekomen dan thans met deze architectonische spielerei." Echter staan deze spielereien de bruikbaarheid van het gebouw niet in den weg on dat'wil voor Amsterdam al heel wat zeggen. Zeker is het van de Directie van Citroen een daad, welke van durf getuigt om hun bedrijf naar s:o.j een nieuw gedeelte van de stad te ver leggen. De toekomst zal moeten leeren in hoeverre dit juist is. wij gelooven echter dat ze hier een unieke gelegen heid hebben voor de ontwikktling van hun bedrijf. f'"*' Een dergelijke oppervlakte[(3000 M2) vindt men niet zoo gemakkelijk in de binnenstad, terwijl een vrijstaand gebouw als bij het Stadionplein na tuurlijk is uitgesloten. Cp de afbeeldingen zien wij eeiiigt* interieurs, het gebouw van de buiten zijde en een h«>ekraam van de show room. B. MKHKEI.BACH .4 rrh itcct Amsterdam Juli K'.'fl. t: