/! 12 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 2$ JULI 1931 No 2825 BIOSGOPY door L. J. Jordaan L'avant'garde meurt.... TOT voor ecnige jaren gold het als onvermij delijke curiositeit bij een bezoek aan Parijs ook een kijkje te nemen inde ..Studio des Vrsulines". Wij kregen in die dagen zeer geïnitieende dagblad correspondenties uit de lichtstad, van scribenten, die blijkbaar met van Dongen dejeuneerden en met Coct?au het. middagmaal gebruikten al dan niet met een hors d'oeuvre van opium, liet resultaat was, dat de gemiddelde Nederlander zich meer dan ooit de provinciaal voelde, wanneer zijn ?zaken of zijn genoegen hem naar Parijs riepen en zich diep begon te schamen voor n kopje koffie bij La Paix" en een avondje in de,.Folies Bergere". Gelukkig was daar de kleine avant-gnrde cinema in de Rue Gay-Lussac en de Nederlander-in?quaestie achtte zich aanzienlijk gerehabiliteerd. wanneer hij daar een paar uurtjes had zoekgebracht temidden van lawaaiige studenten en demonstreerende artisten. De onbegrijpelijke zaken, die het projectiescherm te zien gaf, nam hij dan maar op den koop toe. met den instinctieven. ietwat hui verenden eerbied van zijn ras voor het vreemde.... in den vreemde ! Want terloops zij geconstateerd, dat diezelfde Nederlander, zoodra hij onder de veilige hoede zijner laren en penaten was teruggekeerd, een gansch anderen toon aan sloeg en luidkeels zijn opinies colporteerde. De «vant-gardematinées der Filmliga kunnen er van getuigen.... Int assen en heeft zich ongemerkt een volmaakte verandering voltrokken: ..de Studio des Ursulines" en de talrijke andere geavanceerde filmtheaters der Fransehe hoofdstad, waar de buitenlander tegen civielen prijs zijn urbaniteit kon opfrisschen. wijzigden hun programma's. Inplaats van de films der Parijsche avant-garde, kreeg men er tamme Ainerikaansche films te zien, als bijv. ..Lonesome" van Fejos en La Femme au corbeau" van Frank Borzage en het laatste halfjaar werd er niets meer «f minder dan Sternberg's Blaue Engel*' ver toond. ... zij het dan in twee versies". Dit alles moet den schranderen lezer allicht wijzen op een belangrijken ommekeer, wat de z.g.n. avant-garde betreft. Inderdaad maakt deze voorhoede der filmkunst een interessant wijzigings proces doo:" zij is n J. stervende. De Studio des Ursulints'', de Studio 28" en de vele andere bolwerken der absolute film vertoonen geen abso lute of andere extravagante producten meer, eenvoudig omdat deze niet meer geproduceerd worden. Een mededeeling, die velen, binnen en buiten onza vaderlandsche grenzen, een hartig ,,Zie-je-wel! Dat kon niet uitblijven!" zal ont lokken en menig ordelievend en bezadigd hart rustiger (róg rustiger!) doen kloppen. Want groot was de afkeer, die de avant-gardef ilm in de moedgevend-?breede" kringen onzer critiseerende samenleving verwekte. Niet alleen vanwege de irriteerende nieuwheid harer ideeën, doch wellicht in nog vél sterker mate, wijl zij het kunst-principe der film onverholen tot het hai e maakte. Die kwestie: film al of niet kunst? hoewel in schijn lang beslist en afgedaan, heeft in waarheid nog niets van haar actualiteit verloren. De eehigszins lastige bewijs kracht der feiten in casu van films, waarmede men buiten het domein der kunst geen raad wist deed de heftige, althans openlijke tegenspraak, een tijdlang verstommen. Potemkin", De Moe der", de Chaplin-films, Variété".... spraken een te duidelijke en te hinderlijk-begrijpelijke taal, om te kunnen worden misverstaan. Behalve do onuitroeibare tegenspraak der liedeu-boven-dezestig verstomde de oppositie dan ook vrijwel. GENERAAL AGENTEN VOOR AMATE17B-KINO- UITltUSTING FOTO-SCHAAP & Co. BPUI8 AMSTERDAM Maar ondergronds leefde het antagonisme voort, zij het ook in den gematigden vorm van het gezond verstand". Dit gezond verstand", men begrijpe het wel, niet in den algemeen-gangbaren zin op te vatten, maar veeleer als de min of meer benepen en hatelijken tegenstand, die iedere nieuwe idee op haar beurt schijnt te moeten ondervinden. Dit soort gezond verstand" werd in het onder havige geval vertegenwoordigd door het charmante genus der kat-uit-den-boomkijkers-lieden, die bij het ontstaan der filmkunstbeweging mokten over den uitdagenden, pathetischen of demagogischen toon dier beweging en.... zwegen. Die zich ergerden aan de Filmliga, de theoretici" ver achtten, de serieiisu" critiek tusschen hoonende aauhalingsteekens plaatsten en.... zwegen. Maar die nu acht jaar na dato uit den hoek komen en bezadigd-weg constateeren, dat wij ons (hoe is het mogelijk!) herhaaldelijk vergisten" dat wij achtereenvolgens de individueele kunst van Asta Nielsen, de decoratieve verdiensten der midden-Duitsche periode en de bewegingskunst der Kussen als het beste beschouwden, zonder te voorzien, dat er telkens iets andere en beters zou komen gelijk het gezond verstand" toch precies wist te vertellen.... in 1931. Maar dat vooral gechoqueerd was door de miskenning van hetgeen het de mannen der practijk" noemde te weten de handelaars in bedrukt celluloid, welke in Hollywood en Babelsberg de lakens uitdeelen. Hadde het gezond verstand" zyn zin gekregen, deze mannen der practijk zouden zonder den hinderlyken overlast der filmkunstpropaganda rustig zijn voortgevaren in het produceeren van colportage-vuil en hooge dividenden en zelfs de ietwat zonderlinge erkenning, dat de film een artistieken kant" rijk is, ware in de rustigste aller werelden achterwege gebleven. 1^' Intusschen is het voor gezegd gezond verstand" een pijnlijke omstandigheid te noemen, dat die artistieke kant", voorzoover in het bedrijfsleven tut uiting gekomen, niets anders is. dan het geweldadig afgedwongen compromis tusschen den over de heele wereld gaanden emancipatiedrang en het sjacherprincipe der mannen van de practijk". Dat nu de avant-gardefilm als levend symbool dier emancipatiebeweging is te gronde gegaan, mag een bedenkelijk symbool genoemd' worden. Waaraan ging de avant-gardefilm te gronde? Het gezond verstand" heeft zijn oordeel klaar: aan haar overbodigheid, aan haar snobisme, aan haar steriliteit. In waarheid echter sterft de avantgardef m aan een overweldiging van buiten-af: gebrek aan middelen, catastrofaal geworden door het verschijnen der klankfilm. Filmen is altijd een kostbare liefhebberij geweest en reeds in de dagen der zwijgende film vergde het vervaardigen van een onafhankelijk, on commercieel filmwerk, ongehoorde opofferingen aan tijd en geld. Met de grootste moeite krabbelden de cineasten der Parijsche avant-garde de onver mijdelijke sommen voor de eenvoudigste produc ten bijeen en Kirsanoff's Ménilmontant", dat slechts 2500 francs kostte, bleef een unicum. Bovendien waren de revenue's vrijwel nihil en het kostte hoe langer hoe meer moeite, belangstel lenden te vinden, die geld k fonds perdu in een avant-gardefilm wilden steken. Het optreden der klankfilm gaf den genadeslag: de geweldige, fantastisch-dure installatie van de sound", maak te aan alle individueele experimenten en daarmede aan alle onafhankelijke pogingen om de film om haar zelfs wil te hanteeren, een radicaal einde. Wat daarmede aan stuwende kracht in de ont wikkeling der filmkunst vernietigd werd, laat zich nog moeilijk overzien. Het algemeen, peil van het receptieve publiek is - dank zij de stimuleerende werking der ttvant-gardebeweging dermate gestegen, dat de commercieele productie, die thans alleenheerscheres werd, niet aanstonds terug durft te vallen in, haar beproefde boxoff ice"-practg ken van voorheen. Maar waar stilstand heerscht, daar moet achteruitgang on vermijdelijk intreden: het ontbreken eener werk zame voorhoede der publieke opinie, zal zich na eenigen tijd op fatale wy'ze doen gevoelen. De prikkelende, opzweepende stimulans van een kleine maar sterke groep onafhankelijke pioniers, kan op den duur niét gemist worden en het staat te .vreezen, dat filmproductie, een bedrijf zorider ideologie geworden, ineen zal storten als een kolos zonder ruggemerg. Er moet daarbij op gewezen wordenj dat de invloed der avant-gardefilm zich slechts schijnbaar beperkte tot de enge wanden der Parijsche studio's en de vooze belangstelling van een internationaal snobisme. Afgezien van haar karakter als palladium eener wereldbeweging, wordt haar werk zaamheid ten behoeve van de expressieve, tech nische potentie der filmtechniek, over het algemeen schromelijk onderschat. Immers ook zonder de waardeering harer effectieve belangrijkheid door een onverdacht practicus als Eisenstein, zal ieder een moeten erkennen, dat een moderne cinegrafische vormgeving ook in de commercieele pro ductie niet denkbaar is zonder de gedurfde en baanbrekende experimenten van een Autant-I^ra (?Faits-divers"), een Man-Ray (?Emak-Bakia"), een Oemiaine Dulac (?La coquille etleclergyman"), een Feyder (?L'Image") en een RenéClair (?Entre acte"). Die beide laatste namen herinneren er ons aan, dat de avant-garde niet alleen sterft, maar dat zij zich ook gedeeltelijk heeft overgegeven. Clair en Feyder zijn naar de commercieele film gedeserteerd, geenszins omdat zij het gematigd-verstandelijke inzicht van het gezond verstand" zouden deelen, maar eenvoudig, omdat hun naar eigen verklaring niets anders overbleef. Men beschouwe dit niet te vroeg als een overwinning voor de bedrijfsfilm en de wijsheid-achtcraf harer adepten. Zoowel de Parijzenaar als de ver-Franschte Belg zijn ongetwijfeld uitermate handige lieden, die blijkbaar met de filmkooplui kunnen omspringen, zonder hun artistieke geweten al te zeer in het nauw te brengen. Maar de vraag rijst: Hoelang kan dit duren? En daarmede: Wat zal er van een productie worden, die langzamerhand tot een cultuurphenomeen uitgroeide, en die de koppige, voortdrijvende stuwkracht eener ideologische min derheid moet derven? Want met transigeeren ging nog nimmer een beweging vooruit.... zij ging er veeleer aan ten gronde. Ziedaar de benauwende vragen, die ons bij het verscheiden der avantgarde bekruipen en waarop wij ditmaal geen antwoord durven geven. Dat kan alleen het gezond verstand. in 1951 ! Tentoonstellingen Kunstzaal Reeker, Wagenweg 102, Haarlem. Tentoonstelling van fotowerken door Nederlandsche vak-fotografen en schilderijen en teekeningen door C. J. A. Kruyt. Tot 26 Juli Kunstzalen d'Audretsch, Den Haag. Werken van J. Lodeizen. Tot l Augustus. Gebroeders Bikkers, Amsterdam. Blokschrilttentoonstelling. Tot l Augustus. Kunsthandel de Boer, Amsterdam. Oude Kunst. Tot l Augustus. Kunstzaal De Ploeg", Breestraat 3, Leiden. Schilderijen en houtsneden door P. W. Bulthuis. Tot l Augustus. Kunstzaal Lodewijk Schelfhout, Nw. Doelen straat 3, Amsterdam. Portretten door Lodewijk Schelf hout. Tot l Augustus. Atelier Jack Hamel, Damrak 44, Amsterdam. Schilderijen door Jack Hamel. Tot l Augustus. Kunstzaal van Lier, Rokin 120, Amsterdam. Zelfportretten en stillevens door Le Fauconnier, Eddy Fernhout, Jan van Herwijnen, Raoul Hynckes, W. Schuchmacher, Jan Sluijters, Henri v. d. Velde en Piet van Wijrgaerdt. Tot 2 Augustus. Kunsthandel Frans Buffa & Zonen, Amsterdam. Teekeningen van Nederlandsche en Fransehe Meesters. Tot 15 Augustus. Kunsthandel A. Vecht, Amsterdam. Hedendaagsche Schilder- en Pottenbakkerskunst. Tot 15 Augustus. Atelier' J. B. Kobé, Parkweg 3, Rotterdam. Schilderijen door J. B. Kobé. Tot 15 Augustus. Kunsthandel Jac. Aalderink, Amsterdam. Japansche Pottenbakkerskunst. Tot 22 Augustus. . Kunstzalen A.Vecht,Amsterdam. Tentoonstelling van hedendaagscho Nederlandsche schilderkunst on van ceramiek van den pottenbakker Dresler. Tot 31 Augustus. Kunstzaal van Lier Rokin 126 ~ Amsterdam. Oostersche A Europeeschs antiquiteiten Oude en Modarne schilderijen en plastieken Negerkunst A Ethnographiei ^ i No. 282$ DE GROENE AMSTERDAMMER VAN 2$ JULI 1931 DRAMATISCHE KRONIEK door Henrik Scholte Kxlt Groefc HET tragische zij het bij den dood, zij het by 't af scheid van een tooneelkunstenaar is, altbans voor het oog der tijdgenooten, het on herroepelijke in het verlies, dat de wereld lijdt. '^Hoe ijl, hoe tijdelijk dat schaduwlooze en sterfelijke leven van avond tot avond was, merkt men eerst als plotseling die kleine werkelijkheid van het créeeren ophoudt te bestaan en een terstond steriel geworden herinnering in onze gedachten vervaagt en, naar mate zij vager wordt, met des te grootere super latieven zwak en machteloos wordt afgeteekend. Een groote clown, die heengaat en ons voor de laatste maal met zijn onoogelijke schouders zijn quia absurdum be toogd heeft, veroorzaakt op zijn manier een catastrophe in het heelal. Een wereld, uit scherven opgebouwd, valt weer tot scher ven terug. Het is de eenige maal, dat nie mand lacht om zijn Woarhumm?" Grock, die den moed had om er mee uit te scheiden voor zijn nummer" ook nog maar iets van zijn heldere grootheid verloor, heeft overigens gedaan wat hij kon om met eere te verdwijnen. Gebruik makend van het Ersatz van de geluidsfilm, heeft hij zich nog eenmaal in vol ornaat geschminkt. Het is weliswaar een aangekleede" film, die deze week bij Tuschinski gaat, maar het leeuwen aandeel heeft tot de reconstructie van Grock & partner", een gedocumenteerde attestatie de vita. Daarnaast heeft hij nog een vroolijk en scherp boekje geschreven onder den titel Ich lebe gern!"l), een der prachtigste autobiographieën. die mij ooit onder oogon kwam, juist omdat zij geen geregeld verslag is van een over het paard getild kunstenaar, die zijn fait-et-gestes van wereldbelang acht, en nog minder een' quasifilosofische bespiegeling van de tragicomedie van den paljas: zooiets van optreden, als het dochtertje met blindedarmontsteking in het gasthuis ligt of nakaarten over het nut der contrasten. Neen, hij schreef een vinnige ontboezeming, een projectie van zijn eigen solo op den dwazen chaos van zijn leven, zooals het was en misschien meer nog: zooals het had kunnen zijn. Voor de interpretatie van zijn nummer" leze men. liever hét terzelfder tijd verschenen boek van Adam Kuckhoff, die onder den titel Scherry" 2) een gefantaseerde ont moeting met Grock beschrijft, half studie, half roman en het solo van Grock tot uitgangspunt neemt voor een analyse, waarin Gij soms Gröck, soms Kuckhoff herkent, al naar gelang Gij zelf Grock hebt begrepen". Want dit is juist de groot heid van een clown, dat hij zelf niet interpreteert', doch slechts schept. Dit behoedt hem voor den leugen. Een clown liegt nooit. Gij behoeft niet t gelooven wat er in Grock's autobiographie staat, maar Gij kunt ook nimmer zeggen, dat hij liegt. Hij weet niet beter, maar Gij weet het nog minder. Het was allemaal zoo voor Grock. Slik het dus en houdt Uw mond. Een clown ziet alleen maar het ,,ale of" en hij krijgt het zelf ook weer van bovenafWant er is een groote waarheid in het thema, waarop Miquel de TJnamuno zijn wonderlijke herschepping van de Vida de Don Quijote" heeft gebouwd: dat namelijk zulke onsterfelijke gestalten leven en niet het sterfelijk hoopje 'mensch, dat als dichter die gestalte afsclirijft. Ook het complexGrock zwierf kant en klaar door den hemel en beleefde in Adrien Wettach, die deze maan uit het luchtruim plukte, slechts een tijdelijke projectie. Het is de eenige troost, dat die scherven thans" weer teruggaan, als een omgedraaide film, en dat ertjens de maan weer aan den hemel staat, voor den i volgende, die haar in arren moede op zijn hoofd durft zetten. Dit is dan ook de eenige vergelijking, die er tusschen Grock en Don Quichot te maken is. De man, die Ich lebe gern" schreef (verondersteld dan altijd, dat het Grock zelf was; er was natuurlijk ook nog een be werker", maar men zegt, dat zijn aandeel gering was en zich in hoofdzaak tot de ortbografie bepaalde), de man met dit devies is niet de droeve, wijsgeerige clown, die lacht om niet te huilen en die misschien een handboek over ethica of des noods een Untergang des Abendlandes" had kunnen schrijven. In de vele kleedkamers van zijn afscheidstourneegeschreven,|geographisch en chronologisch verward, maar in elke regel scherp, anecdotisch en caricaturaal, is dit boek een tweede en laatste num mer" van Grock geworden. Het vernietigt ten eenen male de dankbare illusie, die hij sommigen inter viewers op de mouw placht te spelden (het geen deze dan weer op de vele mouwen hunner lezers deden), dat n.l. Adrien Wet tach een doctor philosophiae zou zijn, wien delt breed de voordeur binnen, al pallictert hij dan ook dadelijk tegen den deftigen huisknecht. Om dit onmiddellijk contact met de werkelijkheid (zijn werkelijkheid) houd ik van Orock, in dat nu voorbije uur van alleenspraak op het tooneel en in het stuikend bürgerliche" verhaal van zijn leven. En het kon dan ook alleen Grock zijn, die met een bijna simpele zekerheid die eenige diep zinnige zin in zijn levensverhaal kon neerschrijven, een waarheid als een koe, maar 100 pCt. waar voor wie er zijn leven lang recht op afgegaan is: Ein guter Clown kann heute durchaus auf derselben Höhe stehen wie ein guter Schauspieler, denn jedes Gestalten einer gesteigerten Wirklichkeit ist, denke ich, Kunst". het leed der wereld tot hier zat. Het bevat dan ook niet de eenige anecdote, die voordien over Grock's particu liere leven verteld werd: dat n.l.een dokter in Londen bezoek kreeg van die aan ongeneesscheen te lijden, man hem toen avond Grock eens en dat de vreemde Grock, ach God een vreemde, lijk spleen dat de brave aanried dien te gaan 'zien antwoordde: dat ben ik immers zelf! Adrien Wettach, later ge na a m d Grock, is een boer uit Zwit serland, en wel uit dat kan ton, dat steeds de beste turners en oempa's en de slechtste eedgenooten heeft SJalH/B^B^BY H opgeleverd. Grock,doorhem zelf gezien, is een man, die met een heilige vereering voor het lieve geld, liefst bürgerlich, stinkend bür gerlich" wil zijn, die klok ken repareert, zijn eigen sokken stopt, fotografeert en rozen snijdt op zijn ronduit smakeloozo villa aan de Riviera. Maar die dan toch zyn leven lang en dit is het vilijnévan dit boekje met die scherpe Vouw om zyn mond geweten heeft, dat de wereld op zijn kop stond, zonder daarover door te tobben. Die, integen deel, met de vuist op tafel geslagen heeft en zich door een schots-en-scheeve kerinisjeugd doorgeworsteld heeft naar dat boerenideaal: het villaatje van zooveel ton. Men leze daar voor slechts het (alle'aestheten teleurstellende) kapittel Meine Weltanschauung", dat toe vallig net in de Amsterdamsche kleedkamer geschreven werd. In die afrekening met zijn leven is hij vlug en fel en, evenals zoovele clowns, weinig kieskeurig waar hij het over de lusten en de lasten van het lichaam heeft; dat clowaslichaam, dat hij tot in elke vezel door tramde. Maar wat hem voor de obsceniteit behoedt, is dat hierbij, en in het heele leven van Grock, niets stiekems gebeurt De Hintertreppe" wordt niet betreden, maar hij \) Grock: Ich lebe gern /" (Knorr (n Hirth, Müncheti 1930). 2') Adam Kuckhoff, ,,$cherry" (Knütten en Loening, Frankfurt 1931^. EEN BOEK OVER STALIN Essad Bey Stalin". Gustav Kiepenheuer 1931 Berlin. Essad Bey, die een Stalin-biograf ie van bijna 440 pagina's liet verschijnen is een Georgieër. Een landsman van Stalin dus. Hij is een emigrant en liet als Duitsch-schrijvend auteur reeds eenige malen van zich hooren. OverJoseph Wassarionewitsch Drchu gaschwili, die thans algemeen Stalin de Man uit Staal wordt genoemd is in West-Europa nog weinig bekend. Men weet enkel dat hij in 1879 in destadGeri in het departement Tiflis werd geboren, zijn vader schoenmaker was, hij tot 1893 de kloosterschool van Geri en daarna het orthodoxe priester-semi narium van Tiflis bezocht, waaruit hij in 1898 wegens onbetrouwbaarheid" werd verwijderd. Van dien tijd is zijn leven gevuld met revolutio naire ai'beid en propaganda, die herhaalde malen door zware gevangenisstraffen en verbanning naar Siberiëwordt onderbroken. Zoo verliep dit leven tot 1917. Dan neemt hij een hoofdaandeel aan de Russische Revolutie. Sedert 1922 is hij eerste secretaris der communistische partij en sedert 1925 lid van het presidium van het uitvoerende Comitéder Derde Internationale. Stalin spreekt nooit over zich zelf. schreef geen auto-biografische notities en gaf zelden een interview. Hij gaf zoodoende Essad Bey ge legenheid zijn fantasie al te A-rij spel te laten. Essad Bey heeft een groote liefde voor zijn landgenoot Stalin. Twee Georgiërs. Hij is een overtuigd monarchist en zijn kennis van communistische problemen is beneden de middelmaat. Zooals elk Italiaan echter mét een zuidelijk enthousiasme .terstond Evvïva Rastelli" zal roepen, wanneer hij een voorstel ling van den beroemden jongleur bijwoont bejubelt en bewondert deze Georgiër zijn lanisman Stalin. ' Daar Stalin zijn papieren, dbiijnAerleden betreffen, schijnbaar heeft laten vernietigen, meende Essad B?y dat hij nu elke bronnen studie met een goiust geweten kon veron achtzamen. Het resultaat van deze over wegingen was een oncontroleerbaar loflied van een Georgiër over een anderen Georgiër een ry van bonte Oostersche legenden een biografie met Wallace-accenten. N. R. r /