f s» H s pi J, <.' DE GROENE AMSTERDAMMER VAN i AUGUSTUS 1931 No. 2826 BIOSGOPY door L. J. Jordaan Document Humain ". Tiis«'hln«,ki (Tl^ OEN Mengelberg zich eenige maanden geleden J. bij de Parijsche ..Tobis" liet klankfilmen. zal hij zich zeker niet bewust zijn geweest van het gevaar, waalmaan hij bij een dergelijke bewerking is ??-Viiiapt. Het eenige, wat men van hem vergde. was eenige malen de quasi-trapp^n van het quasiconcert gebouwpodium af te dalen, teneinde een presentabelen Mengelberg voor te stellen. Het kostte, herinner ik mij. nogal al moeite, want het valt blijkbaar de sterkste persoonlijkheid zwaar zichzelf t? zijn voor het basilisken-oog der camera. Intusschen vergde niemand van hem zijn nummer" te doen voorafgegaan door een of andere aangrij pend ..gespeelde" historie. Niet zonder huiveren denken wij aan de mogelijkheden, welke in het hoofd van een of anderen fanaticken metteur-enscene ten dezen aanzien hadden kunnen opkomen. Stel u voor: de vader van het doodzieke jonge meisje, den maestro smeekend bij de radio-uitzen ding in het Concert gebouw het liovelingss-tuk van ?<in dochter te geven eloso-up's van het gelaat droeven vaders en van het bewogen aanschijn des dirigenten het meisje liggend op haar sponde voor den loudspoakor en tinder de tonen van het Allegretto uit Ueethoven's Zevende den geest gevend in een .smeltend ..fade-out". Of: Mengelberg zijn morgemvandeling-in het Vondelpark makend, getroffen door de nobele voordracht, waarmede een jong straatmuzikant (edel profiel, gitzwart haar) ..Adieu, mei n kleiner Garde-officier " op de viool speelt optreden van den kleine-steentje»virtuoos op het eerst volgend abonnomontsconcert de schoone dochter van den kunstl levenden bankier hoort en aanbidt hem tegelijkertijd Mengclberg ____ .', wij mogen er niet -aan' denken J Zeg niet, dat iets dergelijks onmogelijk ware: niets is den fUmzakcnman te zot of te heilig en ieder genie heeft zwakke oogenblikken. Noen alles samengenomen mag onze gi-uoto dirigent dankbaar zijn. dat hij er aldus afkwam en het bij een zuiver registreercn van ««en document humain gebleven is. GEXEltAAL AGEXTEX VOOB AMVTElJH-KIXO-riT«CSTISkG FOTO-SCHAAP & Co. S P T i 8 _ AMSTERDAM Adrien Wettach. do groote clown, is minder gelukkig geweest. Alvorens y.ijn beroemden .,Grock" voorgoed te begraven onder de grondvesten van zijn splinternieuw kasteel in Frankrijk voor hoevelen, helaas, blijft dit een ehateau en Kspagne" ! heeft hij de twintig wonderbaarlijke minuten, welke dit fantastische wezen per avond leefde, uitgebreid tot de eeuwigheid menschelijkerwijs gesproken, althans. Zijn Pourquoi?" en zijn ..Impossible!" zijn vo*»r het nageslacht bewaard, evenals zijn fameuse Verdi-parafrase, zijn groote schoenen en zijn navranten glimlach. En do j;eïeraties uit Puhamel's Vie future" zullen tenminste dit getuigenis kunnen genieten, uit een tijd. welke enkel redelijkheid, schoonheid, en bezonkenheid was, want nog niet gemecha niseerd. Ware het daarbij gebleven wij zoudon tevreden kunnen zijn, in het bewustzijn een be langrijk historisch document aan onze kinds kinderen te hebben nagelaten. Ongelukkigerwijs strookte dit niet- met de bedoelingen van ..C!rock" 's einegrafischo adviseurs. Een maand ..kasseerfolg" in het hodon achtten zij belangrijker dan eeuwige dankbaarheid in de toekomst: de film moest een ..publiek-film" worden en dus werd rondom do ietwat ontgoochelende persoonlijkhoid van tien particulier Adrien Wottach don traditionoolen romantischcn .rampspoed van den clown gefantaseerd. 1-rfiat ons eerlijk zijn: het had erger gekund ! Hot gevreesde ..Lach-dan-Paljassoo !"motief blijft tenminste beperkt tot eenige kwade oogenblikken, als wanneer de clown ontdekt, dat zijn vrbuw hem ontrouw word en sterke neiging toont ervan door te gaan. Daarbij is deï.o, scène van een dusdanige onnoozelheid on geforceerdheid, dat ook het weekste oog droog blijft on de zaal alleen maar hoorbaar bepcinst. op welk torras van hot Hembrandtploin zij tien vai-iété-chic van (Jrock's partner, eerder mocht bewonderen. Dv aanhef van de film doet heel wat verwachten het begin, met het plan van het bij opbod verkochte kasteel, waaruit zich 'met oen wijkende camera allengs het interieur van hot vorkooplokoal opbouwt do entree van («rock hot zakkenrollersgoval met «Ie twee sigaretten kokers. ... het is alles aardig, niet zonder .spanning en als soundfilm go^d in elkaar.gezet. Wij zetten ons onwille keurig tot kijken en luisteren nieuwsgierig, waar dit op uit moet loopen. Dan echter komt de vrouw in het spel de onbeduidendste, zwakste typeering overigens, welke wij in langen tijd zagen de vrouw, die don rïjkgewordén clown tot echt genoot noemt tenville van zijn {geld. Ken oogenblik nog velzetten wij ons togen het ij/Jge vermoeden. dat ons begint t'« bekruipt n. Om 'shemelsw het kan toch niet waar zijn?! De vrouw, die den potsenmaker ontrouw wordt .... de clown, die uit het circus Weggeloopen alles ontdekt".... scène a faire met schrijnende" tegenstelling van 'clownsverdriet en clownsgiïme... .. nogeens: het k/m toch niet waar zijn, zooiets goedkoops maar vooral zooiets ontzettend afgezaagd» en vervelends? Het blijkt maar al te waar te zijn en mot ver bazing zien wij in een stampvolle zaal om ons hoon. Al deze menschen, die vastberaden zoudon weigeren dagelijks gehakt met suiker te eU-n. slikken dezen poespas van een intelligent begin en een stupide, uit den t re u re afgejengeld vervolg. zonder een- woord Jvari^protost. Zoo sleept dit gevmmgen verzinsel half drama, half groteske Nederlandsche Munt Holland'* beste 10 cent* sigaar (de inderdaad ietwat pathologische gedragingen van den clown-in-ruste !) zich voort tot de pauze, als wanneer het eigenlijke ,,nummer" van Grockaml-partner, waarom de heelo chose begonnen werd, aanvangt. Men had rondom het in waarheid grandiose (J rock-intermezzo iets superieui's kunnen bouwen iets, waarin de merkwaardige filosofie van Grock's autobiografie weerklank vond. Welk een zeldzame gelegenheid, om te breken met een weerzinwekken de traditie om ach UT den clown ditmaal een» den oynischen mensch van dezen tijd te ontdekken ! Welk een schoone kans om de camera-lens, die reeds zooveel onvermoede waarheid in den closeuj) openbaarde, ook eens te richten op hot klassieke clownsmasker. Men had er de duidelijke aanwijzin gen voor: den kop van Adrien Wettach en den kop van ('rock twee levensuitersten, door een paar verteekende mondhoeken, een pruik en een roodgeschminkte» neus gescheiden. Men htvft. liet anders gewild en de voorkeur gegeven aan een laffen. conventioneelen leugen. Terwijl Wettach zelf in zijn ,,ïch lebe gern!" de merkwaardige psyche van den boer-clown blootlegt curieus mengsel van sluwheid, genialiteit en nuchterheid wordt het vulgus afgescheept met dit kinder achtige bakcrpraatje. . Over het gefilmde ..nummer" van Grock, dat het heele laatste deel van de film in beslag neemt, valt in deze rubriek weinig te zeggen. Het is knap, intelligent en met goed begrip van de pointe gedaan.... over Grock's prestaties is elders in dit weekblad gesproken. Hoogstens kan men constateeren, dat de weergave op den filmband als docu ment humain volkomen geslaagd is. Maar met eenige ontsteltenis ervaart men dat andere do cument humain het document humain, dat van het groote publiek in den vorm van een on gevraagd testimonium paupertatis, werd gegeven. Zóó knap, zóó geniaal was Crock ! zal deze film tegenover het nageslacht getuigen zóó béte-, zóó dikhuidig het publiek, dat zich dit affront liet welgevallen ! Wellicht is de cynische menschenkenner Wet tach, die het publiek van zooveel theaterpodia. gadesloeg, zelf schuld aan deze taxatie. Wellicht heeft zich de beroemde scène tusschen Grock en zijn partner herhaald in de studio. Heeft mis schien de motteur-en-scene, die Grock's werk bij het publiek moest introduceeren tot Wettach gezegd: Ich habe eine Idee!" ..Wo detm?" .,IJier in meinem Kopf!" Waarop de wereldwijze clown lijksten grijns antwoordt: Un.. met zijn hato. .möglich ! (Teekeningen door Hichard Lindner) r.» l i l No. 2826 DE GROENE AMSTERDAMMER VAN i AUGUSTUS 1931 GEESTELIJKE LEIDERS DOOK C. J. Wijnaendts Francken De leiders in het oude Griekenland waren tegelijk wijs<jcercn. De vóór-Socratische streven 'naar een verkondiging van intuïtief doorvoelde kosmische waarheden en samenhangen, meer dan naar een samenhangend abstract systeem; en het zijn vooral Pythagoras en Kinpedocles, die op treden als een soort van magiërs. Maai- in later eeuwen ging het wijsgeerig denken ten onder, om plaats te maken voor een geestelijk lager staand geloof. Men was overve.-zadigd van verstandelijke geestesspijze en ging in plaats van eene vrijheid van denken eene geloovige gebondenheid zoeken. In plaats van in religieuse philosophie ging de menigte haar heil zoeken in een heilsleer van godsdiensten, die allos beloofden en verklaarden, zonder zich voor de rede te behoeven te recht vaardigen on zonder van de aanhangers eene bizondere geestelijke inspanning te oisehon. Een laatste opflikk-ring der Grioksehe wijsbe geerte zien wij in de 3de eeuw n. C. bij I'hHnus. Bij hem zijn philosophie en godsdienst tot n ondeelbaar geheel versmolten. De wijsgeerigreligieuse leer van Plato zocht hij tot nieuw léven op te wekken. Hij verwerpt daarbij de Openburhiy en zoekt zijn steun in den goddelijkea Logos. Hij leert het Aléne, waaruit alles zijn oorsprong neemt en waartoe alles wederkeert; maar dit wereldbeginsel dient niet te worden aangebeden als iets, waaraan offers zouden moeten worden gebracht, slechts in een extatische visie valt het te bevroeden en te aanschouwen. Wij xien hier dus een in mystieke zielsbeleving n-worden met God, welke vcreeniging der ziel met het Aléne geschiedt in gevolge eener innerlijke verwantschap. Deze leer doet denken aan I^aotse's Tao, het abstract gedacht kosmisch beginsel bij de Chineezen. Evenwel, een dergelijke hoogver heven leer voldeed niet aan de phantasie en den hartstocht der menigte. In tijden van geestelijken nood ziet deze smachtend uit naar een Messias, een godsgezant, een redder, een heilige en gezalfde, die haar nieuw geluk zal aanbrengen. Kceds in het jaar 11 v. C. had de Komeinsche dichter Vergilius in zijn vierde Ecloga de komst van zulk een Heiland aangekondigd, liet Romeinsche volk was dan ook destijds doodelijk Vermoeid en uitgeput, gekweld door een eeuw lange oorlogvoering en burgeroorlog, en verlangde hartstochtelijk naar een eindelijke rust en vreedzaam geluk na de onophoudelijke politieke moorden van een Gracchi tot Caesar toe. Maar niet den wereld ven i verenden opbloei van liet Christendom ging toch do mystieke Godsbe leving van een Plot buis niet geheel verloren. De gansene Middeleeuwen zijn er vol van en krachtig komt zij tot xiiting bij een Meister Kckhart. wiens mystiek zoo na verwant is aan het Xeo-platonisch pantheïsme. Ook bij hem vinden wij een ,.unio mystica" met God; en ook later bij Hpinoza vinden wij iets aanvorwants: ook daar oen leven, zich bewegen en zijn in God, Aviens bestaan te bewijzen eene '-ongerijmdheid ware. Knjvveor veel later vinden wij bij Goethe een pantheïstische natuurmystiek: God en natuur vormen r-n geheel, on als natuurwe/.eii is de monsch oon vertegenwoordigend deel van liet goddelijk geheel; hij is als hij Giordano liruno een microscopische "weergave van het Vniversum. ,,1-aj; nicht in uns Gottes eigno Kraft, wie könmVuns Göttlichos entziicken". Onwille keurig denkt men hierbij aan. Pascal'* treffende gedachte, dat wie God zoeken Hein aireode ge grepen hebben. Maar bij Goethe wordt evenals bij Spirioza God ttnitcrtHjoiilijk gedacht en is hij alleen te benaderen'door innerlijke aanschouwing. In welke gestalte dan ook. de monsehheid kan het nimmer stellen buiten een geestelijk leiderschap. Wie geestelijken rijkdom bezit, wil zich daarvan ontledigen, want alle geestelijke waarden streven naar een erkend worden als zoodanig. Vindt de schenker van zulk een waarde weerklank bij zijn hoorders of lezers, dan wint hij daardoor zelf aan geestelijke kracht en komt hij tot het waar besef van zijn innerlijken rijkdom, diepte en roeping. Maar nooit kan hij vooruit van zulk een woorklank verzekerd zijn, onberekenbaar als die is. Do dichter en kunstenaar, profeet en donker laten zich ovenwel daardoor niet weerhouden, beheerscht als zij worden door een drang tot mededeelen, al loopen zij kans gekweld te worden door ónbogrepcnheid ? NA LONDEN Teekening voor de Groene Amsterdammer" door L. J. Jordaan Michel: En zoo zullen we dan onszelf moeten helpen.' en het worden tot de s,tem eens rocpt-nden in de Avoestijn. Vooral tijden van crisis vormen een waren voedingsbodem voor nieuwe denkbeelden. Bijkans alle groote geesten, denkers, dichter?, godsdicnststichters en profoten, leefden en leerden in tijden van crisis. Juist dun ziet men plotseling verrassende omwentelingen als resultaat van een langdurig voorafgaand ondctgrondsch werk ; terwijl in andere tijden eene geestelijke beïnvloeding van zekeren omvang zoo moeilijk en slechts zoo lang zaam pleegt plaats te vinden. Maar zelfs dan onder vindt het nieuwe steeds Veel weerstand, waar liet. indruischt tegen de zelfvoldaanheid van den kuddogeost en alle conservatieven van aard elke omverwerping vaii het bestaande beschouwen als een heiligschennis., en zij van liet nieuwe slechts het afbrekende niet hot ombouwende vermogen in te zien. Vindt nu hij, die,, leiding wil geven, geen genoogzamen bijval en mislukt zijn onderneming. dan valt hem .een algemoéiio' veroordooling ton dool en wordt hij, ook buiten zijn schuld, aan sprakelijk, gesteld voor 'de mislukking, terwijl hij anders bij welslagen gevierd zou zijn als oen held. * * * . Dit is hetgeen wij als samenvatting van den inhoud publiceercn uit het onlangs verschenen boek van Dr. AntoonMoemans, Mensehen en («oden. Dit uitstekende werk is het jongste van den jeug digen schrijver, die reeds zoo menig geschrift van wijsgeerigen aard in het licht zond. In onzen tijd van oplevende religicus-wijsgoorige stroomingon 011 richtingen verdient hot d o aandacht oh. zal hot zeker bij velen belangstelling kunnen wekken. Nieuwe Uitgaven I)e ? Roman, ran een Schilder do->r Jan van Lwney. Uityui-e G. TI7, den Hoer, Middel burg. Met eenige verbijstering heb ik dit boek van den bekenden declamator Mr. J. J. Fock gelezen. ]k zeg hier met opzet bekenden doclamator", want wie met zooveel eruditie en goeden smaak uit de schoonste vooitbrengselen- der \\ereldlet'cerkunde zijn \ oordrachten weet te kiezen als do schrijver van dezen roman; moest de/.e kennis van het goede en schoone ook op eigen mogelijk heden weten te toetsen. En dit heeft Jan van Lumey niet gedaan, waiit de/.e Itoman van een ScLildrr is als zijn omslag: conventioneel on ouderwetsch in den meest onaangenamen zin, van dit woord. SAUTIER 11 V « EPERNAY Dry Imperial Un Champagne delicat Seuls Agentsi Gebr. BOER VLAARDINGEN Ziet ns zoo'n willekeurig begin van een fiWdi-tuk, dat ik hier citeer: ..Van Baovle sliep, zooals groote mannen slapen na een beslissende catastrofe. Misschien is hè' louter een kwcs-t.e van vitaliteit. Gezonde naturen. die door de, 'omstandigheden- tijdelijk overweldigd worden bezitten de gave om /ich zelf te genezen. Zonu\vsterkende middelen hebben /Jj niet noodig, Valeriaan en Sanatogeen-zijii enkel voor de zwak keren uitgevonden. Ken forsche kerel legt zich op zijn divan, sluimert in en bevrijdt >,ich van alle zorgen, die zijn aandncl. t kwellen. Men beweert. dat Xapo'leon na den slag bij Waterloo vieren twintig uren achtereen geslapen heeft, en indien het verhaal ook maar een korrel waarheid.frwat, dan bewijst het meer dan zijn strategische triomfen de weerstandski'acht van den Corsicaan." Bü| Met zulk een aanhef, dringt de schrijver zich met zijn wijsheid" tusschen den lezer on zijn onderwerp in. Het breekt de spanning, zoo di-^ er al is, en werkt vermoeiend on irriteerena. Deze indringerigheid nu wordt herhaaldelijk in dit boek toegepast, tot het bittere einde toe, want zelfs do, epiloog want'die is er werkelijk is weer in haar geheel zulk een onderonsje niet den heer Jan van Lumey. Het is waarlijk niet pleiziorig te moeten schrijven dat de Homan van een S'childór een bijzonier lang dradig en onbelangrijk boek is en dat het ten eenonmalo niet in staat is n oogenblik te boeien. E. EL1AS ' «rr t