?*? l H' ?i i ? 12 De Groene Amsterdammer van 7 November 1931 No. 2840 Nederlandsche Munt Holland'» beste 1O cents sigaar Bioscopy door L. J. Jordaan Lubitsch- Chevallier ..I>c luchrnde luitenant". Eon ontwapenende fihn". Ik mag het woord film" wel tusschen aanhalingsteekons schrijven, nietwaar;' Ik heb een cabaret-artist (óók een cabaret-artist !) gekend, die met y.ijn wonderbaarlijk orgaan alle instrumenten van hot orkest kon inviteeroii. . . . don ganschen avond amuseerde hij hot publiek onbedaai-lijk. door beur telings een saxophone en een banjo. oen contra-bas en een trompet mot geen andere middelen dan zijn mond en liet holletje van zijn hand. allerbedriegelijkst na te bootsen. Tot iemand bij toeval hem in do kleedkamer eon liedje hoorde zingen on tot do zonderlinge ontdekking kwam. dat do man oen mooie stem had. Gevraagd waarom hij zijn orgaan nooit op do natuurlijke wijze in zijn ..nummer" gebruikte, luidde zijn antwoord : ..It spoils the illusion and it does not pay !" Aan dezen imitator moet ik altijd denken, bij hot zien van films als deze ..Lachende luitenant". Het is knap het is geestig ? het is amusant. . . . maar het is geen iilm. Het is minder film dan do Privé-Secretaresse" -?minder dan Bolvary's ..Kaub der Mona-Lisa". waarin toch ook sterk met hot palliatief der liedjes en schlagers word gewerkt. Met een pijnlijk cynisme heeft Lubitsch, zoowol in deze film als in Lovo Parade" en Monte-Carlo" zijn afkomst on groot talent verloochend. Hij ensceneert, handig en effectvol, een operette ..grand-style" de sujetten gaan on staan zooals zo op hot tooneel zoudon doen - de zaak wordt op den filmband afgedrukt en netjes in blik verpakt naar allo oorden der wereld verzonden. Voila ! Wat is danr op zich zelf togen? Ach niots na tuurlijk ! De man-mot-do-duizend-stemmen' trekt altijd massa's mensclion naar eon onschuld ig ver maak en er zijn er maar weinigen, die zich herinne ren. hoe hij eenmaal in zijn kleedkamer hot schoont' lied ..Vlam" zong en «l neuriënde in ..Lady Windermere's Fan" on -?Marriago Circle" verrassende en ontroerende accenten wist te vindvn. Hij is deze jougd-illusie!* lang te boven - de vermaaks-industrie wil zooiets nu eenmaal niet: it spoils the Ulusion and it does not pay !" En zoo zien wij dan Chevallier weer met zijn on weerstaanbare gam in-allure door immense, blin kende decoraties wandelen. Wij hooren hem zijn liedjes zingon. Your Majestie" zeggen mot den klemtoon op de laatste lettergreep en minstens twee- sehoone vrouwen kussen. En wij zoudon ons kunnen afvragen, waarom hij eigenlijk uit hot Casino de Paris" weg moest gaan waarom Lu bitsch een reeds in de levende operette n de zwij gende film behandeld thema voor de derde maal moest opdoffen * waarom al deze pompeuse en kostbare uitstalling moest worden geofferd aan een grap, die men op het trammetje huis-toe reeds weer vergeten is en die geen herhaalde aanschou wing zou verdragen. ?* .*.''? ' Maar wij stellen deze vragen niet tenzij veel later. Want De lachende luitenant" is evenals Love Parade" een ontwapenend werk. Llibitsch GENERAAL AGENTEN VOOR AMATEUR.KINO-UITRUSTING FOTO-SCHAAP & Co SPUI 8 AMSTERDAM toont hier weer opnieuw de zeldzame gave zijn publiek mee te sloepen door een onafgebroken reeks aardige, soms geestige vondsten. Vondsten. die in hun keus (niet in hun toepassing!) bieren daar aan ('haplin doen denken (hot tomgreimen naar de likeurflosch bij de metamoiphose van do prinses) maar die voor hot overige toch wol zool den stempel dragon van oen origineolo persoonlijk heid. ti rappen, als het plotseling .van achter de deur verschijnen dos Fürsten von Flausenthurm na do pijnlijke scène aan de piano de spollingsclaus de reeds aangehaalde likeurflesch-episodo zijn vermakelijke grillen, die al bohooren zo on getwijfeld tot hot tooneol in ieder geval do ver dienste bobben, niet onder do verschrikkelijke toonoel-fo>irr/i//t' te ressort ooron. Eon fout. waarvan de typische, nadrukkelijke bühnc-mimiok van den vorst on zijn dochter geenszins vrij te pleiten zijn on die deswege dan ook den lof oogsten van alles. wat het onderscheid tusschen film on toonoel niet voelt. Bij heel zeldzame oogenblikkon wreekt zich hot materiaal misschien zelfs wel buiten de bedoe.ling van den regisseur-om on genieten we eon suporbo oogenblik van waarachtigen filmhumor. Do scène van don eersten huwelijksnacht loopt ton einde en hot boeld van de heftig-snikkende bruid verflauwt langzaam, terwijl volgons het sys teem van fado-in en fade-out (het afdonkeren" on op-lichten") hot volgende beeld reeds opdoemt. Dit vertoont ons dezelfde prinses, maar nu in allo ziels'rust aan de ontbijttafel gezeten. Cielijk men ziot een op zich zelf hoogst onbelangrijk en mis schien wel geheel toevallig gegeven. Maar dit on willekeurige. kostelijk-onopzettelijke contrast van do schreiende heldin en het tevreden silhouetjo aan de ontbijttafel dit argelooze spel met de betrekkolijkheden dos levens dit naast elkaar zetten.... neen.... dit versmelten van tragiek on burgerlijke tevredenheid in een en dezelfde persoon, is van een onweerstaanbare ironie en peilt in zijn fijnheid plotseling dieper dan al de toege paste tooneeltrucs bij elkaar. Binnen het feestelijk kader van dit jubileum past Lubitsch' ..Laughing Lieiitenant" volkomen. In liet algemeen zou men kunnen zeggen, dat al zijn latere werk op don feesttoon is afgestemd ? het hooft iets, dat onweerstaanbaar doot denken aan smokings en toasten en gezellige dinertjes en dat lang niet altijd binnen de grenzen van hot apr s-boiresque blijft. Lubitsch 'is de eeuwige ceremoniemees ter geworden, die du gasten op onderhoudende on aangename wijze weet bezig te honden en men kan het alleen maar betreuren, dat hij daarbij niet do middelen gebruikt, die hom logisch ton 'dienste stonden - dat hij er de voorkeur tt«n geeft, met zijn holle hund oen orkest te imiteoreii. in plaats van simpelweg eon liedje.... desnoods een ..le vensliedje'' te zingen 7»hutr ons in hot onvermijdelijke schikkend, zeggt'n wo tenslotte: ..Prosit !..... en tot de volgende fuif !" Samenspel Ik speel fiiano en jij zint/t: het is een eendere melodie tlie elk'op and'f e icijze divinyf binnen dezelfde harmonie. zoo. dat icij dichter samenzijn dan mond aan mond en bloed o)> bloed. dan wanneer icij n lichaam zijn: nooit, heb ik jou zoo dien ontmoet. U Wie van ons beiden koos hel stuk: ik greep het, maar jij keek er haar. of icilde zoo een stil geluk en icas-'t in wezen n gebaar, dat ons ticee levens overviel zoodat jij meende, tcat ik deed. maar dan ook wentelt het ala wiel. tnt ik ntij in jon ir z«iw verf/eet. Cor Ruys in My n zoon Etienne' Centraal Theater, Amsterdam Tentoonstellingen Kunsthandel van Wisselingh, Amsterdam. Bel gische schilderijen en Beeldhouwwerk der 19e en 20e eeuw. .Amersfoortsche Kunstkring, Amersfoort. Schil derijen van stadgenooten. Tot 8 November. Kunsthandel fc'ena, Den Haag. Werk van Dick van Driest. Tot 8 November. Arti et Amicitiae, Amsterdam. Werk van N. Bodonhoini, Cachet, Nicolasen Zijl.Tot 9 November. Kunstzaal van Lier, Amsterdam. Schilderijen door Jan van Herwijnen. Tot 22 November. Nieuwe Toonkamers voor Kunstnijverheid. Rotterdam. Tentoonstelling van De Trek vogels". Tot 10 November. Kunsthandel Hofstee Deelman, Amsterdam. Schilderijen door Arnold Balwé. Tot 10 November. Kunsthandel de Bois, Haarlem, Teekeningon door Olaf Jordan. Tot 14 November. Kunsthandel Huinck en Scherjon, AmsterdamNederlandsche en Fransche Kunst. Tot 14 Novormbei'. Kunstzak-n A. Vecht, Amsterdam. Schilderijen uit Jugo-Slaviëdoor S. L. Schwarz. Tot 15 Novem ber. Kunsthandel D. G. Santee Landweer, Amster dam. Teekoningen Rodolphe Bresdin. Tot 15 November. Ned. Vrouwcnclub, Amsterdam. Werken door Betsy Osieck?Westendorp. Tot 15 November. Kunsthandel Buffa «Sc Zoon, Amsterdam. Schilderije.i van Jan Gregoire. Tot 15 November. De Distel", Kotterdam. Toegepaste Kunst door C'opier on Moser. Tot 15 November. . Kunsthandel Aalderink, Amsterdam. Werken door Ad liaan van Zeegen.. Tot 19 November. Kunsthandel van Meurs, Amsterdam. Werk van Jean Frélaut. Tot 22 November. Voor de Kunst", Utrecht. Tentoonstelling Mo dernefoto's en drukwerken. Tot 22 November. Kunsthandel Keezer en Zoon, Amsterdam. Schil derijen door Piet van Wijngaerdt. Tot 25 November Rotterdamsche Kunstkring, Rotterdam. Wer ken van Foujita. Tot 29 November. Stedelijk Museum, Amsterdam. Werken van Leden van De Onafhankelijkèn. Tot 30 November. -FfL JL JL A 1-1? «AMSTEQ DAM torhemden naar maat HALHO C. KOOL. Bij ons verkrijgbaar N.R.V. MONTA SCHOENEN No. 2840 De Groene Amsterdammer van 7 November 1931 13 Dramatische kroniek door Henrik Scholte O l» <»t>n <!UK in Oi*toltt»r.... Op een dag in Octobei' is er op'drie plaatsen in Amsterdam tooneel gespeeld, dat de stukken eraf vlogen. Ken uitzondering, en een begin misschien. Men zou denken, dat ons tooneel bloeit.... Maar wanneer ons tooneel bloeide, zou een op voering als Saalborn's Kapitein van Köpenick" reeds door do ontvangst bij de première tot het .stuk van de komende weken bestempeld zijn. Of het dat nu wordt, al is het stuk er dan ook in alle opzichten op gebouwd, moet men maar afwachten. lïet publiek van de première, was wat men noemt: waard eerend-gereserveerd. Met uw verlof, juist het omgekeerde van wat hier noodig was. Men keek een klein beetje op zijn neus: interessant, inderdaad, maar een zijdig nietwaar, grove vent, die Zuckmayer. en dan die psalm van. de gevangenen, dat ver heerlijken van een oplichter. Men slikte dat maar niet zoo in een stad waar ook (vele) ambtenaren zijn en zoo nu en dan bankovervallen en leeg gehaalde postauto's, waar nooit meer iets over gehoord wordt. Maar hoevele Wilhelm Voigt's telt deze stad? I n de jaren sinds K oyaards' af traden, eri misschien langer nog. heeft het tooneel zoozeer zijn best gedaan otn het publiek van zich te vervreemden. dat men een harden dobber zal hebben om dat publiek, dat in het tooneel niet een meestal teleur stellende verpoozing, niet een laffe vleierij met een ..beau monde", waartoe de kleine man ook zoo graag zou willen behooren, maar een maatschap pelijk instrument, een tribune en een Aveerklank van den tijd ziet, terug te winnen. Het tooneel staat voor een dilemma: aan den eenen kant wil men het publiek behagen om in godsnaam maav in dezen tijd het hoofd boven water te houden. Aan den anderen kant ziet men zeer goed in, dat het publiek, dat thans nog in den schouwburg komt. een dwaas allegaartje en een onzuivere afspiegeling is van hut publiek, dat ei- bij een ge zond en belangrijk tooneelleven zou kunnen en zou moeten komen. Wij hebben jaren achter ons van zeer, zeer zwakke en late imitaties van wat elders een soort succes geweest is. jaren van kleinhartige speculatie, waardoor het publiek, dat in diezelfde jaren Tuschinski zijn opportunistische draai naar de goede film zag nemen, zich niet meerHet verlokken. Men zal thans moeten kiezen: op het gevaar af. angstig dicht langs den rand van den economischen ondergang te gaan /.al men toch juist in dezen tijd een wig tusschen het publiek moeten drijven: zij die om het tooneol komen. ervoor terugkomen als zij zien'dat niet langer eon onhoudbaar en naar oen definit leveren ondergang .leidend compromis gediend wordt, en zij. die men veilig naar andere divertissementen kan laten trekken, omdat zij daar toch, door een oneerlijk compromis slechts tijdelijk misleid, op den een of anderen dag naar toe zouden afzakken. Een too neel,. dat niet door i.ijn eigen kracht durft te be staan, een directeur, die niet, als destijds Ludwig Nchröder, in het noodzakelijk overgangsproces «.ener. fundamenteele zuivering, voor het voetlicht durft te treden en zeggen: Omdat het publiek van vanavond dit stuk blijkbaar niet beviel, zullen wij het morgen en overmorgen wér spelen", riskeert, dat men tenslotte werkelijk buiten de maatschappij staat en voor een leege zaal morgen en overmorgen dat speelt, wat men zelf niet had willen spelen, wat de ware tooneelliefhebber niet wil zien en wat den toevalligen couponhouder ten slotte al tot hier zit. In dit opzicht kan de Kapitein van Köpenick" een argument ten goede zijn. Slaagt men erin, dit belangrijke, sterk en scherp gehouden stuk, dat in elk land met een hoog geklasseerd tooneel (en niet alleen in Duitschland, waaraan het, door de . banden des bloeds verbonden is) reeds bij voorbaat een kasstuk in den allerbesten zin van het woord zou zijn, na de niet al te uitbundige ontvangst door het publiek van den eersten avond toch repertoire te doen houden, dan inderdaad is er hoop, dat wij hier in ons land een goed tooneel krijgen, waarvoor de krachten altijd aanwezig geweest zijn, een tooneel, dat z'n vrienden van z'n los-vast roageorende kostgangers zuivert, dat z'n plaats, welke die ook mag zijn, uit' eigen kracht wettigt, dat z'n eigen schrijvers stimuleert (want in geen land zal men tooneel schrijven als men het er niet ook speelt) en dat z'n vele, goede en jonge acteurs niet langer ruïneert in derderangswerk. waarvan tenslotte, na een tijdelijk succes van het oogenblik, de eenige uitkomst toch maar kan zijn de economische en de artistieke ondergang. * * * Zuckmayer's tragi-comedie heeft, om zijn plaats te handhaven, meer troeven voor, dan die andere stukken uit de kleine reeks, waarmee de K.V. in den laatsten tijd zulke zuivere tooneelsuccessen bereikte: het fijne, maar al te beminnelijk geschreven Defraudanten", de misschien wat litteraire fantaisic van Ferdy's Bekeering", de zware, duistere aanslag van Misdadigers". Bij elkaar zijn dit inderdaad geen titels, die van veel eerbied voor de maatschappelijke conventies ge tuigen zooals, laat ons zeggen, Vrouweninvloed" en Leontientje". Maar juist daaraan ontleenen zij voor een groot deel hun waarde. Er is een groot. een fundamenteel verschil tusschen revolutionaire part ij-politiek (waarvan dunkt inij niemand een koninklijke" vereeniging en het eerste gezelschap van het land, dat dan toch maar zulke stukken achter elkaar opvoerde, zou willen verdenken) en een misschien eenzijdig, in elk geval echter bezield en verontwaardigd pleidooi voor de rechten van den mensen". Men vergete niet: er staat reeds in Hamlet's cathechismus van den tooneelspeler. zooiets van den kroniekschrijver van zijn tijd, en als men Zeittheater" in den juisten en ruimen zin van actueel tooneel verstaat, dan ziet men juist aan deze stukken, dat de actueele verantwoording, die een schrijver van vandaag in zijn stuk legt, nog geenszins een terugkeer tot het allergramvste naturalisme beteekent. Zuckmayer hoeft van de onsterfelijke blamage van Köpenick geen burleske, noch een (even. ongemotiveerd) heldendrama gemaakt. Hij doeo slechts wat zijn prachtige hoofdfiguur aan het slot doot: hij vraagt om een spiegel. En als Voigt met een i. zetter ! dan voor de eerste, maal zichzelf 7-iet (want liet W.C.-tje waar hij zich ver kleedde had zoo'n luxe-voorwerp niet), als hij staat tegenover zijn eigen skelet, die uitgemergelde k<»p van een armen slobbcr in een uniformjas, die precies net zoo'n smak in liet leven gemaakt heeft. maar dan toch nog altijd de mystieke ..uniform" is. dan roept hij bulkend van het lachen uit: rnniöglicli". Dat onmogelijke nu (dat dan tod» maai' histo risch feit is geweest) heeft Zuckmayer mogelijk gemaakt door een uiterst geraffineerde!! opbouw. die aan de apotheose vooraf gaat. In een bitterscherpen on prat?gnanton dialoog, waarin men van den vroegeron, onnoodig grove n Zuckmayer van ..Rivalen" en don ..Fröhlichen Weinberg" nog slechts den gewiuksten tooneel-nüxer herkent. schuift hij in alternatieve scènes de/e twee'elemen ten naar elkaar toe: do uniform en de schoenlapper. Daartusschen 'wordt n wereld f ijngeknepen. dat is niet moor de journalistieke, reportage van Drcyfus". niet meer.de charmante klucht van dien anderen vooroorlogschen exponent: het vinnige grapje met de (Uoconda, dat is de rake metafoor van den geboren satyricus. een ,,Arms and the Man", dat geen Bulgarije noodig had om naast, voor en achter u de maskers af te rukken ! Zuckmayer heeft niet verontwaardigd willen Aanklagen. Dat was niet noodig, dat was ook niet a la Köpenick. Wat hij deed, was doodelijker: het lachend constateeren van de werkelijkheid. Hij schiep: een mensch, een heerlij ken, nimmer geexalteerden, nimmer zichzelf tot motto proclameerènden mensch: den schoenlapper, die buiten de deur van de heilige wereld gezet is. Hij toekende daarnaast: een uniform. En M'at hij tenslotte bewees, was, dat deze schoenlapper, als ware hij des Keizers trouwste dienaar, loos alarm blies, een steekproef nam om zijns ondanks te co'ntroleeren of hot geüniformeerde Duitschland paraat was. Een herhalingsoefening, waarop doornat van don wereld oorlog sloot als een bus. En reeds oefent men op nieuw: links-rechts, links-rechts. Küponick lierleefj! Wat de meesterlijke Vertooning betreft, hot i* niet te gewaagd ,0111 te zeggen, dat deze kapitein tot dusverre Saalborn's beste TO! is geweest. Wat Louis Saalborn men in ..Üofraudanton". en soms reeds vroeger. begon te golooven. hooft hij in deze grootsche en eenvoudige rol bewezen: Saalborn. als eon karakter speler in mineur, met een doordringende teederheid. verre verwijderd van alle melodramatische sentimentaliteit, de nuances van oen geplaagden mensch teekenend, is ons eigenlijk liever dan hot forsehe brio van don koningsmensch. dien hij vroeger bij voorkeur gaf. Dit togen don stroom oproeiend, beschadigd en stukgestooton, maar licht en bijna blijmoedig gehouden karakter is vooral in de tafereelen voor de pauze oen openbaring voor den toeschouwer geweest. Beteren pleitbezorger had men voor dit stuk niet kunnen denken. In do vertooning was zijn sterke en volkomen uitgewogen regie tot in do geringste details merk baar: niet alleen eon tooneol. technisch perfect on logisch en rijk gebouwd, niet alleen oen meesterlijke bezetting, zeldzame grime on aankleeding tot zelfs in do kleinste .bijfiguren toe. Maai- onder deze be zielde leiding spoelde men ook. afzonderlijk on als ensemble, oen spel. als er niet vaak in dezen veol'zijdigcn rijkdom, mot deze heerlijke overtuiging op ons tooneel gepresteerd Wordt. Hulde I . # * * Elders, in den Hollandsehen Schouwburg, hing «Ie K. \. tegenover deze promièio in groo'ten stijl eon 'klein en sierlijk tegenwicht op: Klabund's ..X.1J.Z." Hot is eigenlijk oen stukje, dat men zich slechts in tijdon van voorspoed kan veroorloven (er komt dan ook vrij z'k.-r niomand naar kijken). op oen verloren avondje te spelen in oen zeer select theatertje. Het is oen nogal intellectueel** ?. goocholtoer van oen spoelschen dichter/drijvend op oen dialoog, die in de vertooning niet overal zijn ragfijn loven bleef behouden. Maar er was oen br lanje onsconooring van do Meester (die er echter in zijn spel net precies naast bleek), er was een vir tuoze rol-va n. hot ongebreidelde raspaard je CJeorgette Hagodoorn. die nog wel eens op een gegeven oogenblik een gooi naar oen bizarre onsterfelijkheid zal doen en er was. fijn en ironisch tusschen al deze lichte, gedurfde, iets te groot geproportioneerde ?decors tnvroquisieten, hot sensitieve spot van Cees Laseur. -*.',» ' * ? In d ionzelfden schouwburg had men 's middags, rauw-propageerend. de tegenkant van deze zilve ren wereld laten zien. Een dilettanten-vereeniging durfde in besloten voorstelling de introductie van Friedrich Wolf's C'yaankali" aan, het typische Zeittheater" in engen zin: kunst als betoog, een leuze gecompileerd uit krantenberichten. Het stuk is niet hot eenigo, dat twee jaar geleden in Berlijn als argument diende voor een campagne tegen den wetsparagraaf over abortus en hot heeft, krachtig in zijn standpunt on raak goteekond in zijn voor de hand liggende typen, ook als tooneol zijn kwaliteiten. DJ'opvoering, onder regie van Dom do (iruyter, was voor deze groep Leekon-spelers" eon succes. Overtuiging, eoiivourd en durf substitueerden hier ton volle \vat men aan techniek misschien te kort schoot. Een rijke dag, die lilsto ('ctober!