i l* l'. K J De Groene Amsterdammer van 14 November 1931 No. 2841 De w o e s t ij n brandt Ondergang van den stam der Senoessi Hen van dr jongste en aantrekkelijkste theorieën \ tin den Belgischen historirus Ilenri Pirenne is. dat de eigenlijke Middeleenwen in West-Kuropa hun ont staan niet. zooals nuin ge woonlijk nog aanneemt, te danken hebben aan de IJ root o of (Jermaansche Volksverhuizing van de vierde tot de zesde eeuw. maar aan de opkomst van den Islam. die. in de twee volgende eeuwen zich tusschen l'Iuropa en het Oosten schuivend, daarmee het eerste wereld deel afgesloten heeft van de bronnen vsijner wel vaart, den handel met Azië. In het licht van deze theorie worden de Kruistochten dan de eerste poging van Kuropa om aan het be staan van dien Arabischen tusschenhandel een eind te maken. Men weet met welk gevolg. Beter slaagde Europa in de vijftiende eeuw. toen het, letter lijk de wereld vanden Islam om/.eilend. zijn eigen wegen naar het Verre Oosten vond. doch pas in de negentiende xijn de verhoudingen totaal gewijzigd. De expansie van Europa in die eeuw heeft de wereld vanden Islam tot een enclave binnen het Europeesche machtsgebied gemaakt, waaraan zij zoo omstreeks 11)00 op genade of ongenade scheen overgeleverd. Maar dood was de Islam ook toen nog niet. en in de AziatischAfrikaansche reactie, die na 11)00 op die Europeesche expansie is gevolgd. heeft hij een aandeel, dat eer schijnt toe- dan af te nemen. Volkomen in overeenstemming trouwens met i zijn geografische uitgestrektheid en hét bevolkings getal : het breede gedeelte van Afrika, heel VoorA sie. Perzië. Afghanistan tot en met Russisch Turkestan, met machtige uitloopei's in West-China. Indiëen Indonesië, een gebied .ter grootte van ongeveer viermaal de Ver.-Staten en een bevolking van naar schatting een 275 millioen menschen. Ofschoon deze wereld in de eerste plaats samen hangt door de traditiuneele banden van den ge meenschappelijk beleden godsdienst, vertoont zij toch juist in haar reactie op het ..Westen" op merkelijke verschillen; verschillen, waarvan men het kriterium moet zoeken in de percentages. waarin de oude godsdienstige elementen er verdoor Dr. Jan Romein mengd zijn met nieuwe, nationalistische tendenties. In het nieuwe Turkije bijv. en, in dalende beteekenis, bij l'erziëen Afghanistan overheerseht een modern, nationalistisch streven; in Arabiëschijnen beide elementen ongeveer in gelijke mate aanwezig. terwijl bij de Afrikaansche Mohammedanen, met uitzondering van Hgypte. dat een aparte positie inneemt, nog het oude godsdienstige element in het ver/et tegen ..Kuropa"overweegt. * * * Van tlit laatste heeft de jongste geschiedenis een voorbeeld opgeleverd, dat wel waard is. het .eens \yat nader te bekijken. Wij bedoelen den ondergang van den stam der Senoessi in de Italiaansche kolonie Libye. met als sluitstuk de terechtstelling van den grijzen Omar el Moektar door de Italiaansche troepen. DJ felle protestbeweging, die er in heel de Mohammedaansche wereld op gevolgd is. heeft nog weer eens de aandacht op den onverbrekelijke!! samenhang, welke die wereld bijeenhoudt, gericht: een beweging, die zóó gevaarlijk geacht wordt voor het Europeesch gezag, dat zelfs de regeering in Batavia. dat toch ver genoeg van de oase Koefra verwijderd ligt, zich de vrijheid genomen heeft, Mohammedaansche protestmeetings tegen het optreden der Italianen in Libye te verbieden. Bij een onbevooroordeelde beschouwing evenwel was er voor die protesten intusschen alle reden. De geleidelijke verovering van Libye door Itali is een klassiek voorbeeld van imperialistische expansie in het algemeen, dat zich van andere dergelijke uitbarstingen van Europeesche energie slechts onderscheidt, doordat het wat laat is gekomen en de militaire superioriteit van den overweldiger er daardoor al heel erg evident was. Een twintig jaar zijn er verloope.n sinds de Italiaansch-Turksche oorlog eindigde en daarmee het oude Tripoli, eens een koren-provincie van het Komeinsche Kijk na dertien eeuwen Mohamme daansche heerschappij weer onder de macht van Home terugkeerde. Al die 20 jaren heeft Itali om dit gebied gevochten en men zou zich willen afvragen, wanneer men de armzaligheid ervan in oogenschouw neemt: ,.waarom eigenlijk al die moeite", wanneer men niet wist. dat de landhonger van ftaliëgroot is en moderne bevloeiingswerken ook van een woestijn in korten" tijd een winst object kunnen maken. Aan den anderen kant is het duidelijk, dat. eenmaal aangenomen.dat Itali in het rustig bezit van aij.n met zooveel moeite verworven kolonie wilde blijven, van het een het ander moest komen, en dat ook de laatste vonk van verzet i h deze woestijn moest worden uit getrapt, wilde niet de kans blijven bestaan, dat zij te eeniger tijd weer tot een laaiend vuur zou uitslaan. liet imperialisme is wel geen systeem, maar daarom heeft het nog wel zijn eigen onver mijdelijke konsekwenties. , Zoo was het ook hier. Centrum van het verzet on drager van de groene vaan van den opstand was de eens machtigt? fanatiok-Mohammedaansche sectie tier Sonoessi, een honderd jaar geleden ge sticht door Sayed Ibu Ali Hl Senoessi. in 1787 te Algiers geboren, die na tuurlijk een directe af-. stammeling van den l'ro-|j f eet beweerde te zijn. Hij predikte een puriteinsche variëteit van den Islam. een ..terug-tot-het-geloof-der-vaderen"-evangelie, dat uiteraard elke aanraking, laat staan samen werking met de Christenen verbood. Sedert in 1894 de Frnnschen hun rechten" op West-Afrika in een daadwerkelijk bestuur hadtien omgezet, werd het toen nog Turksche Cyrenaïca het centrum van de Senoessi-macht, en in Cyrenaïca de oase Koefra een [schijnbaar voor altijd veilig toe vluchtsoord. 000 mijl uit de kust van de Midclellandsche Zet en even ver van tien Xijl verwijderd, en omringd door een zandzee. (Joon Europeaan had er tot voor kort ooit zijn voet gezet, behalve Mrs. Hosita Forbes in 11)20 endeDuitsche ontdekkingsreiziger (Jerhard Rohlfs. D.)ch de Senoessi hadden, toen zij zich in dit ..wonder der woestijn" veilig waanden, buiten de moderne oorlogsmiddelen gerekend. In het begin van dit jaar vatten de Italianen ernstig het plan op. ook dit laatste nest xüt te roeien en zij zijn .daarin , geslaagd. 17 .Jan. hoorden de bewoners' er voor het eerst het gonzen der motoren van Italiaansche vliegtuigen: .20 Jan. be zetten de eei'ste groepen van een stoet van SOOO kameelen en WlO vrachtauto's de heuvels in (h- buurt en toen de Senoessi een uitval deden, maakte hun rechter flank voor het eei-st kennis met de wonderen der moderne beschaving moorddadig machinegeweervuur. Van 27 Januari dateert het bulletin in de Corriere della Sera": onze troepen, onder aan voering van den koninklijken prins van Apuliëen van maarschalk Badoglio en generaal Graziani heb ben een heerlijke overwinning behaald.En zóó ouderwetsch waren de Senoessi niet of zij begrepen dat Allah hen verlaten had. Vijfhonderd hunner begaven zich met vrouwen ,kinderen en bagage op de oude, lang-verlaten karavaan-route naar de Egyptische grens, aan welker overzij zij. naar oude menschen wisten te vertellen in 12 dagen de oase Dakhla 4* t No. 2841 De Groene Amsterdammer van 14 November 1931 /.ouden kunnen bereiken. Maar de Italianen hadden tle zaak ..wetenschappelijk" aangepakt en o\er een lengte van 300 K.M. prikkeldraad langs du grens gespannen, en voor de rest zou het eskader bombardeervliegtuigen wel zorgen. Het werd een fantastische tragedie van dorst en angst, dood en verschrikking en wanneer het nieuws niet 23 Februari tot de oase Dakhla doorgedrongen was, en Egyptische officieren niet een hulp expeditie hadden uitgezonden, had waarschijnlijk niemand der vluchtelingen de overzijde der prikkel draadversperring gehaald. Begin September is dan ook nog de leider der Senoessi' die ondanks alles den strijd tot het uiterste had voortgezet, bij Slonta gevangen ge nomen en onmiddellijk terechtgesteld. Het aureool van onkwetsbaarheid, dat zijn talrijke ontsnap pingen en geslaagde strooptochten in het gepacifieerde deel van Libye hem hadden bezorgd, is verbleekt, maar in de oogen der Mohammedanen is het vervangen door een anderen, nog stralender krans, die van het martelaarschap voor de heilige zaak, en het is, nu even van alle menschelijkheid afgezien, de vraag of de Italianen er verstandig aan gedaan hebben, dezen toch reeds vier-enzeventigjarigen grijsaard van het leven te berooven. De Italianen mogen dan meenen ook met deze krijgsverrichtingen weer in het voetspoor deioude Romeinen te zijn getreden, voor het ..pareert» subiectis", het ontzien der overwonnenen, dat Vergilius zoo wijselijk in zijn profetie naast het ..debellare superbos", het neervellen der trotsehen. heeft ingevlochten, hebben zij toch blijkbaar de kracht niet meer. Of was het ook destijds al etm fraai woord van den dichter, waar geen politicus en militair naar luisterde ? Hoe dit zij: de grijze Omar heeft zijn stalenkrans en Graziani zijn be looning: een concessie van 731 ha. in (iarian... Is alles tlan niet naar recht en billijkheid gegaan:1 ,,I)e woestijn brandt". Ik heb tien titel ontleend aan dien van het boek van tien Deenschen jour nalist Knud Holmboe. een van de niet zoo heel zeldzame gevallen van een Europeeschen be keerling tot den Islam: zijn laatste boek (dat juist deze kwestie behandelde). want dezer dagen brachten de kranten het bericht, dat hij eind October door de Wahabieten vermoord zou zijn slachtoffer in zekeren zin van de beweging, waar aan hij zelf wonderlijke verlate Viking zoo harts tochtelijk heeft deel genomen: de wedergeboorte van den Islam. De Italianen hebben het vuur in Tripoli uit getrapt; zij kunnen er nu de tabakscultuur gaan invoeren, die zij zoo noodig meenen te hebben om zich onafhankelijk t*» maken van het buitenland; doch elders is het opnieuw opgelaaid. Door de woestijnen van Arabië. van Syriëen Mesopotami draven nu weer de ruiters, die de mare verspreiden van den komenden heiligen ^oorlog. Niemand weet nog van wien de oproep is uitgegaan. Sommigen denken aan Holmboe, anderen aan den beruchten Lawrence, die reeds zoo dikwijls dood verklaard, maar die even vaak is herrezen en volgens de laatste berichten zich in Afghanistan onledig houdt met een ?anti-Sowjet-ac.tie. Doch dit is een thema apart: Wij hebben het slechts aangeroerd, om te laten zien, hoe sterk het gist in de Mohamme daansche wereld en hoe ijdel het is, te wanen, d&t Europa deze op den duur de baas kan blijven. Teckening door Is. van Mens ,yrcïia/c<a \ 8^/o ---=: f V P jro *ias = ,2" =? <^ eejf J& *£*£"( lAjA-Xfl/voW o,,/J Xj«ort0« tirfo/otsi' fnf. Cqyfit' f'ot e/a **>? //* /»,o ty 3^0 7«»> Joe Arabisch verteller Boekbespreking J\lcin Anierikfi. Mijn ZuidpoalnntlersoeJc en inijn rlut'iit naar de Zuid/mol, door ftich<ir<t Erelijn Byrd. Dit werk verdient in alle opzichten aanbeveling tot lezing en dat niet in het minst door hen. die neiging voelen aan het nut van Pool-onderzoek te twijfelen. Tien tegen een, dat zich na de lezing eene andere meening bij hen gaat vestigen. Niet dat Byrd het bij velen verwachte nut aan toont. Integendeel, want op de nuchtere vraag van een bekend Amerikaansch zakenman, waar do winst te vinden is in ijs en sneeuw op zoovele mijlen afstand (pag. 56) kan hij geen voldoend antwoord geven. Maar hij toont in zijn werk op warme en overtuigende wij/e het nut aan van het onderzoek van die plaatsen op aarde, die nog on bekend zijn. En voorzoover het wetenschappelijk onderzoek in het algemeen betreft, herinnert hij aan Jsansen. die gezegd heeft, dat de mensch op houdt mensch te 7.ijn. als hij geen kennis meer begeert. Het is niet alleen, dat het boek zioh makkelijk en prettig laat lezen, Byrd heeft er slag van om menschen, dieren en voorvallen te beschrijven en blijkt niet ongevoelig voor humor, maar de belang rijkheid van het werk ligt voor een ander deel ook in het groote verschil met de beschrijving van vroegere Pooltochten. De moderne wijze van Poolohderzoek met vliegtuigen, radio en andere hulp middelen van den tegenwoordigen tijd zijn immers niet alleen zoo geheel andere wat de mogelijkheid van betere resultaten betreft, maar ook. ten op zichte van ontberingen. Men vraagt zich zelfs af of hier nog wel van ontberingen gesproken kan worden, als men Byrd in zijn wondër-mooie be schrijving van den vliegtocht naar de Zuidpool zelf de vergelijking hoort maken met zijne voorgangers Amundsen en Scótt. Hij in de vliegmachine in de volle opwinding van de snel opeenvolgende emo ties, dénkt niet aan eten, terwijl zijn genoemde voorgangers, denzelfden wég op hunne voetjes of per slede gaande, ook niet aten.... omdat ze bang waren van gebrek-aan voedsel te sterven l ? Zou zijn er meer voorbeelden te noemen, maar in deze beperkte ruimte kan ik die niet noemen en wil alleen nog er op wijzen, dat, zot) de ontbe ringen dan al minder zwaar zijn dan vroeger, dit met dq avonturen en gevaren nog lang niet het geval is en de boeiende wijze waarop Byrd ons dat vertelt, maakt het mouilijk de lezing te staken. Het boek is goed verzorgd, niet het minst waar het de talrijke illustraties betreft. De samenstelling is goed. maar geeft aanleiding tot opmerkingen. Zoo meen ik dat de kandij op pag. 425 beter ver taald had kunnen Worden door ..suikergoed", wat de Amerikaan ..candy" en de Kngelschman ..sweets" noemt. En dan de gebruikelijke zee vaart-tech nische uitdrukkingen ! Gaarboord ! Op een Hollandsch schip pleegt men de garboard ..zandstrook" te noemen. Men spreekt er ook niet van planken in den romp, maar van huidgangen of huidplanket). Ook betwijfel ik sterk dat de ..City" bij zijn boeg spriet een doove Jut had staan en evenmin geloof ik dat men 1000 voet loodde met het ..schietlood" ! Zoo. zijn er wel meer opmerkingen te maken maar ze zijn niet van dien aard, dat ze het geheel schade doen. Wij hopen dan ook dat dit mooie en leerrijke boek in veler handen komt. L. P. RITO TENTOONSTELLING KUNSTNIJVERHEID DE TREKVOGELS 14 NOVEMBER 6 DECEMBER KALVERSTRAAT AMSTERDAM H DER M