16 De Groene Amsterdammer van 14 November 1931 No. 2841 van een ,,uitkijk", die ruim honderd weken gediend heeft en niet is bezweken, die de koerslijn bewaart, waar d'avant garde langs vaart, diens waarde is nu toch wel gebleken ! Zooeven verscheen : DE NIEUWE ROMAN VAN SIGRI D U N DS E T bekroond met den Nobelprijs OLAV AUDUNSZOON EN ZIJN KINDEREN Uit het Noorsch vertaald door Dr. A. SNETHLAGE PRIJS INGENAAID f4.45 GEBONDEN f5.90 BIJ ELKEN BOEKHANDELAAR VERKRIJGBAAR Een monumentaal werk, dat zich door zijn schoonheid, reinheid en geest boven de hedendaagsche boeken verheft JEANNE OTERDAHL d. M. MEULENHOFF UITGEVER -?AMSTERDAM NI Maatschappij voor Hypothecair Krediet in Nederland gevestigd te 's-Gravenhage, Nassaulaan No. 23 waarin opgenomen de Maastrichtsche Hypotheekbank voor -^.^ Nederland te Maastricht, St. Servaasklooster 8 Bijkantoren: Amsterdam, Westermarkt No. 2 Utrecht, Boothstraat No. 15 Groningen, Turfsingel No. 9 De Directie N.V. Meubelmagazijn Eden" MOLSTEEG AMSTERDAM BOEKEN KASTEN EUASPBBOWB: KERKSTRAAT» AMSTB=?DAM VERSCHENEN: ALGEMEEN ADRESBOEK DER STAD AMSTERDAM Prijs ? 15.?Jaargang 1931?1932 Prijs ?15. Verkrijgbaar bij lederen Boekhandel of rechtstreeks bij de uitgevers; N.V. AMSTERDAMSCHE BOEK- EN STEENDRUKKERIJ W ELLERMAN, HARMS & Co. WARMOESSTRAAT 147-181 TELEFOON 4O396 en 417O1 ' . 9 ' , ? ' ' ? ' Indezen jaargang zijn alle nieuwe wijken en straten met de adressen der bewoners compleet opgenomen en bevat de nieuwe jaargang dan ook buitengewoon talrijke veranderingen, waardoor alle v o r i ge jaargangen als hoogst onvolledig te beschouwen zijn. No. 2841 De Groene Amsterdammer van 14 November 1931 17 Dramatische kroniek door Henrik Scholte de In ,,ï/Aut«H*alr«'" Joseph Kainz was eens in di« pauze van een Fiesco-opvoering niet zijn neef, den fotograaf, in een hartstochtelijk debat gewikkeld over het ge bruik van broomzilver of adurol bij het behande len van negatieven, toen het belletje van den inspicient hem weer op het tooneel riep. I Tij speelde daarna een der bewogendste scènes uit het derde bedrijf, vlak voor hij de beroemde woorden over (Senua spreken moet, welke de peripetie van het drama vormen. Schijnbaar aan een heftige gemoeds aandoening ten prooi, gaat hij naar het venster. /.iet neer op de lichten van zijn stad Oenua en fluistert, terwijl hij met een bewogen rug dóórspeelt, tegen zijn neef in de coulissen: ..Het is toch geloof ik beter als je maar adurol neemt", l^ateizei hij daarover tegen Moissi: Och, toen ik jong was huilde ik echt op het tooneel. maar toen lachten de menschen; nu kan ik lachen als ik wil. want nu huilen de menschen toch." Het is de oude vraag bij sterke" karakterspe lers of men zich bij de hoogtepunten moeten laten gaan of zich in zijn macht moet hebben. Wie de Vries Zaterdag heeft zien spelen op een manier. dat niemand er aan had durven twijfelen of tic Vries als de Vries, als jubilaris, gooide zich weg en icaa eenvoudig die huistyran in het summum van een zenuwcrisis, zal zich toch toen juist dat eene oogenblik herinneren, dat de Vries ,.<»p de zaal" speelde, wat hij overigens dien heelen avond geen moment deed. Dat was tot-n hij «T met een fel part uitstootte: ..Kn dan noemen . jullie jongeren mij niet modern !" (Wie twijfelen mocht, hot staat in den Franschen text j). Mijn leeftijd op mijn vingers natellende, voel ik m« gedrongen om me dat aan te trekken. Xeon inderdaad, waarom zou dp Vries ..modern" zij"-* Wanneer men over een dergelijk natuurtalent be schikt, dat door een geraffineerde techniek in staat is om zich. laten wij maar zeggen, volkomen ,.uit te leven" zooals hij dat zelf wil en zooals hij zich zelf die of die rol voorgesteld heeft, dan is er geen sprake meer van stijl. Dan is er gelukkig alleen nog maar sprake van ,, tooneel". De stijl, de moderniteit wordt bepaald door het stuk. Evengoed als men met dit ten top gevoerde impressionisme een modern" stuk kan ruïneeren. evengoed zou een ., modern" speler te kort schieten in de vertolking van een rol, die het oude vleesch en bloed" vraagt. De vrijheid van den speler in de interpretatie van den dichter is maar beperkt. Tenslotte leenen zich misschien alleen de klassieke ? voor een dubbele of meerzijdige interpretatie. Een rol als deze autoritaire" laat geen verschil van opvatting toe. Zij vraagt den karakterspeler in optima forma en Wie de Vries dezen cholerischen dwingeland ten voeten uit zag teekenen en tot een wild, onstuimig, grandioos leven brengen, zal er zich niet over verwonderen, dat de schrijver den acteur de Vries boven alle vertolkers stelde, die deze rol, naar van zulk een kei van een. solo-rol te verwachten was, blijkbaar overal gevonden heeft, Dit zegt ten opzichte van de kwaliteiten van den schrijver niet veel, ten opzichte van die van de Vries alles. Wat de schrijver deed in zijn jeugd niet te vergeten en voor den oorlog was het minutieus opstellen van een karakterschets: een provinciale bullebak, die zelf aan zijn machthebberig iempe-. rament te gronde gaat, een zelfvermeier, maar een die voet bij stuk houdt en uit het onvermijdelijke conflict met vrienden en familie als een wrak maar nog met de oude vlag in top! te voor schijn komt. Dit is psychologie uit den school van Bourdet, zorgvuldig, gevoelig, hoewel uiterst con ventioneel. Dit is echter ook vóór alles: een rol. En de eenige uit het stuk. Want wat de schrijver gedaan heeft, is niets anders dan het plaatsen van zijn karakterschets in de primitiefste omlijsting. de lijst met de drakenkroon. Als tnen u eens zou vragen: er is. in een provinciestadje een man, die niet met zijn tijd mee kan, die zijn zoon er onder wil houden en tegen zijn timide vrouw opbuldert, hoe zoudt gij u daarvan in den simpelsten vorm een tooneelstuk denken ? dan zou de eerste prijs wel onder vele goede oplossingen" verdeeld moe ten worden. Legt men den nadruk op goede- oplos singen, dan zou Henri Clèrc misschien met een troostprijs genoegen moeten nemen, want door de omgeving, waarin hij zijn somberen held plaatst, is zijn stuk van het formaat gebleven, dat tenslotte niet wezenlijk boven het beroemde Pathé-filmpje uit l HOU, genaamd ,,l)o Vergiffenis van Groot vader", uitkomt, behalve dan dat hij den moed gehad heeft om Grootvader juist niet te doen vergeven, al wordt ook het jongste geslacht tot aan den drempel gebracht, en dit geeft den acteur tenminste een kans meer om zijn solo-spel met een ontroerend slot te beëindigen - en dat hij voorts inderdaad wel hier en daar de zaak heeft aangekleed niet wat leutige typage in de figuren van een achterbakse!» ambtenaartje en een .trouwe gedienstige. Wat daarentegen de Vries gedaan heeft, is groot formaat tooneel geweest, juist omdat hij zich voor de voor de hand liggende virtuoze melodramatiek wist te vrijwaren. Hij heeft deze rol gespeeld niet alleen met de kracht, maar vooral ook met de innigheid, de oprechtheid en de uiterst gecontro leerde schakeeHng. die er ook maar ergens in de verborgenste hoeken, in de schijnbaar onbelang rijkste clausen van zijn rol lag. Hij heeft haar. breed, fel en in den besten zin ontroerend, vol geteekend met geraffineerde pauzes, aarzelingen. ..stil spel" (dat een rol als deze niet alleen ver draagt, maar zelfs noodig heeft) en met een climax tenslotte, die na het fortissimo van het tweede bedrijf nog rijk en tragisch kon uitloopen in een teer en eenvoudig gehouden einde. .luist voor een talent als de Vries is het een wel daad tegenover zichzelf geweest, voor dit jubileum een rol te kiezen, die niet dubbelzinnig uitgelegd A'OJI worden, die de vraag ..modern of niet" in het. spel niet aan de orde stelde. Ken rol. die. onder onverbiddelijke afwijzing van alle effectbejag, van het talent van de Vries wel de allerbeste zijde t turnde. En wanneer men. wat de omgeving betreft, het noodzakelijke disconto van het stuk tegenover de voorstelling in rekening brengt, viel er. op veiligen afstand van den hoofdrolspeler, zeker een succes (een verrassing tevens) te constateeren in het zuivere spel van Adolpli Hamburger (..Der Sohn" in deze even conventioneele tragedie, die den nadruk op den vader in het familieconflict legt) en in de geestige tierelantijntjes van Jules Verstraete en Antoine.tte Sohns. Trommeln in der Nacht .... Een artistensouper verschilt hierin van een zakenlunch. dat er wel partijen zijn. maar dat men niet tot overeenstemming komt, omdat men uit vriendelijkheid alle verschilpunten in den kiem, althans in den wijn smoort. In plaats daarvan heeft een artistensouper gemeenlijk een feestvarken (dat glimlacht), ook wel eens een eeregast (die gli nlachénd complimenten maakt uit vrees dat hij ze andei's zelf in ontvangst heeft te nemen). en in het ergste geval een tafelpraeses (die glim lachend elke pas-aangevangen etensronde afbelt. alsof het een valsche start gold). Zoo was het Zaterdag ook in Trianon en zoo zou ook dit souper niet een volgeschreven menu en enkele sentimenteele herinneringen aan een toevallige buurvrouw ad actas gelegd zijn, wanneer niet plotseling de temperamentvolle regisseuse van de Koninklijke aan het dessert eenige harde nooten gekraakt had op een oogenblik, dat het gelukkig al te laat was om nog met eenig effect roet in het eten te gooien. Gelukkig.... niet zoo zeer omdat de Vries het dezen avond wel verdiend had. dat men hem rustig af Hut eten. maar wal, omdat Mevrouw Hanucci in den Vorm van een onstuimigen aanval (of ongevraagde zelfverdedi ging, wat op het zelfde neerkomt) Pro Dcm>" ?pleitte, wat men. naar men weet, beter aan de Vries kin overlaten. Kr was in haar heilig huisje getrapt. Da woorden. van den armen wethouder, die in zijn maidenspeech op de planken, welke zijn voorganger met roem bedekt verlaten had, over de rechten van het.sterke spel en over de massa had gepraat, deden haar thans laat, maar des te vuriger, getuigen voor de rechten van het woord". Het stond in don Bijbel: in den beginne was het Woord. Neen, zeidf Saaihom, het staat in Faust, ik nu K-t het A >* 4* «n *S ets. Werkt als gorgelen het voorkomt verkoudheid. straks zelf op het tooneel zeggen: in den beginne was de Daad. De Vries zei alleen: laat ons elkaar begrijpen en verdragen. En Verbeek zeide: het is heel mooi wat U doet, maar U is een uitzondering, met Bouwmeester en J Broche. -Men kan een kanon op U afschieten als Gij op het tooneel staat. Maar Gij zult het niet hooren. Gij kent niet het geheim van het woord en zijn nuance. (Dat laatste zei weer Bets Manueel, die ook iets zei van ..sprudelnd". wat echter ook op de feestdranken had kunnen slaan). Maar dit debat is onvruchtbaar. In den beginne was er heelemaal geen tooneel. Adam en Eva kenden het dramatisch conflict niet. De uitdrijving van het Paradijs was een eenzijdige wilsoplegging, een soort ..leeken-spel'' dus. Van het dramatisch conflict wordt eerst melding gemaakt door een gelijktijdigheid van het woord en daad: toen nl. Kaïn zijn broeder Abel versloeg en Abel zoo iets van ..Ook Gij. Brutus" zei op het oogenblik. dat Kaïn zich met de huid des verslagenen omgordde. Abel werd daardoor de grondlegger van het abele spel en Kaïn van het openlucht spel. Zij bestaan nog beiden, in gewijzigden vorm. Laat hen bestaan en verheug U in beiden in plaats van opnieuw tot moord en doodslag over te gaan. Anders zal toch het eene woord het andere uit lokken en zóó' komt men dan vanzelf weer tot: de daad. En elke goede toneelvoorstelling, welke, noem ik gaarne: een daad! Tentoonstellingen Kunstzalen A. Vecht, Amsterdam. Schilderijen uit Jugo-Slaviëdoor S. L. Schwarz. Tot 15 Novem ber. Kunsthandel D. G. Santee Landweer, Amster dam. Teekeningen Rodolphe Bresdin. Tot 15 November. Ned. Vrouwenclub, Amsterdam. Werken door Betsy Osieck?Westendorp. Tot 15 November. Kunsthandel Buffa & Zoon, Amsterdam. Schil derijen van Jan Gregoire. Tot 15 November. De Distel", Rotterdam. Toegepaste Kunst door Copier en Moser. Tot 15 November. Kunsthandel Aalderink, Amsterdam. Werken door Adriaan van Zeegen. Tot 19 November. Kunsthandel van Meurs, Amsterdam. Werk van Jean Frélaut. Tot 22 November. Voor de Kunst", Utrecht. Tentoonstelling Mo derne foto's en drukwerken. Tot 22 November. Kunstzaal van Lier, Amsterdam. Schilderijen door Jan van Herwijnen. Tot 22 November. Teekengenootschap ..Pictura", Dordrecht. Wer ken van Lod. Sengers. Tot 22 November. Kuntshandel Buffa & Zonen. Amsterdam. Werk van D. van Gelder. Tot 22 November. Huize van Hasselt. Rotterdam. Werken door R. Kimpe. Tot 23 November. Kunsthandel Keezer en Zoon, Amsterdam. Schilderrjen door Piet van Wijngaerdt. Tot 25 November Rotterdamsche Kunstkring, Rotterdam. Wer\ken van Foujita. Tot 29 November. ?' Stedelijk Museum» Amsterdam. Werken van Leden van De Onafhankelvjken. Tot 30 November. Kunstzaal Willem Brok. Hilversum. Werk van Jan Visser, Etha Fles en L. Bogtman. Tot l December. ? Arti et Amicitiae, Amsterdam. Egger Lienztentoonstelling van de vereeniging Nederland Oostenrijk. Tot l December. Pander & Zonen, Amsterdam. Tentoonstelling van De Trekvogels". Tot December. V.KOSSEK