l De Groene Amsterdammer van 21 November 1931 No. 2842 J. D. STR U IJ S & Zn. Tel. 37906 - AMSTERDAM - Prinsengr. 837 BEGRAFENISSEN CREMATIE TRANSPORTEN N* V. Meubelmagazijn Eden0 MOLSTEEG AMSTERDAM BOEKEN KASTEN HOTEL - CAFÉ- RESTAURANT HET GOUDEN HOOFD REMBRANDTPLEIN A M S T E R DA M Modern Comfort-Lift-Stroomend water-enz. Logies met ontbijt f 3.50 per persoon Engelsen Plated (verzilverd) Groenteschalen Saucekommen Groentelepels Saucelepels Soeplepels Tafellepels en Vorken enz. Prijzen op aanvrage Arnhem - ZIJLSTRA & RUPP n1 VER WEEG EN & KOK AMSTERDAM KALVERSTR. 86?90 DEN HAAG NOORDEINDE 64c Plaids, Vpetzakken, Auto-Overschoenen BEGRAFENISVEREENIGING N. SAX J r. AMSTERDAM Z (Hoofdkantoor) P. C. Hooftitraat 38 Tel. 2O341 2425O BUSSUM (Bijkantoor v/h Gooi) Brinklaan 138 Telefoon 2275 BEGRAFENISSEN CREMATIE - TRANSPORTEN STEENHOUWERIJ D. WEEGEWIJS Rapenburg 44 AMSTERDAM Tel. 42662 ARM ERWERKE W. H. POLMAN TUIN OVERTOOM S26 - Telefoon 82660 Begrafenissen - Transporten - Crematies C. J. de Koning & Zn. Keizersgracht 447 Opgericht Ao. 1739 Baden en Geysers Pendules Stijlklokken Barometers ? Zilveren Horloges - Wekkers Gouden en Werken Grootste t Sorteering Goedkoopste Prijzen N.V. v/ h. Gebr. Breen Nieuwendijk 172 Haarlemmerstraat 64 Rozengracht 53 Ateliers ^voor^ re paratien aan Uurwerken, Goud en Zilver ichéi/ Ntoor aMe doeleinden |Chein.Kimatlnrtchting iDirkSctinabel Amsterdam. BONBON PRALINE Vulling van fijngewreven gebran de amandelen. Aparte, pittige smaak. 2iEi TOE DAT c e DROSTE S K RUG T ALTUD WEtKOM GEKARD B. RIJKE J r. BINNEN ARCHITECTUUR KEIZERSGRACHT 559 -~ TELEFOON 30559 Complete Meubileer ing W" ^ l Voornaamste Kleedinginrichtin op elk gebied IVO. 2842 De Groene Amsterdammer van 21 November 1931 9 Problemen en therapie door Albert Heiman Ellsabeth Zrrnl<*kc: I>avlil Dronth 1) De kern van elke roman is een probleem dat jnoet worden gesteld, ontwikkeld en bewezen evenals bij een meetkundig theorema onderstelde en bewijs voering hebben te leiden tot de klaarblijkelijke juistheid van het gestelde. Maar het probleem is in de romankunst nooit zelf-doel, slechts de op lossing kan dat in sommige gevallen zyn. Het probleem kan aanleiding wezen of middel; doel van de romankunst is een deel van het leven te synthetiseeren, op zoodanige wijze dat door de schoonheid welke inhaerent is aan iedere juiste en volkomen doorgevoerde synthese een katharsis ontstaat, een innerlijke zuivering van den lezer juist als bij het drama. En deze katharsis noemen wij de ontroering welke van een roman uitgaat. Al is dus het gestelde probleem in een roman nog zoo belangrijk, het heeft als literair element Alleen dan waarde, wanneer het een schoone gestalte kreeg en wanneer het, hoe dan ook op gelost, of zelfs niet opgelost, de zuiverende ont roering in klassieken zin mededeelt. Daarom ook schijnt het my steeds van secundair belang, welk probleem wordt aangeroerd, of het gewichtige of minder gewichtige dingen betreft; de beoordeeling daarvan kan trouwens alleen maar in hooge mate subjectief zgn. Van belang is eerst en vooral op welke wijze het probleem gestalte krijgt en tot hoe grpote innerlijke consequenties wij worden ge voerd. Problemen zijn in een roman onontbeerlijke factoren maar tevens factoren van ondergeschikt belang, evengoed als voor een bloemenliefhebber het gebezigde zaad niets onmiddellijk interessants heeft. Deze vooropstelling is niet overbodig in een land waar de actueele romankunst groote neiging vertoont de problematiek als zelf-doel te stellen <>n de artistieke ommanteling en omvorming, de kathartische werking van de romankunst met uiter ste achteloosheid te behandelen. Het ligt in onze moraliseerende en prekerige aard; Noordelijke volkeren hebben maar al te vaak een problemenfetichisme en onze letterkunde heeft in dit opzicht een maar al te naargeestige traditie. Praktisch gesproken komt het er in een roman , opaan, dat de gestelde problemen moeten worden veraanschouwelijkt door duidelijke, krachtig geteekende figuren die een sterk, zich aan den lezer machtig opdringend eigen leven leiden, en die een duidelijke synthese mededeelen. De groote kracht van de beste romans van Tolstoi of Dostojewski. van Zola of Flaubert is niet in de eerste plaats gelegen in de beteekenis van de problemen die zij behelzen, maar in de duidelijkheid en de praegnantie der artistieke gestalte waarin deze problemen vervat werden. Spreekt de literaire vorm tot ons, dan doet zich de beteekenis van het aanwezige probleem ook vanzelf gelden. Is de literaire waarde afwezig, dan blyft gewoonlijk het probleem slechts over als een skeletachtige ondergrond die dood en oninte ressant is omdat zij tot een wereld behoort die dood en afgestorven is voor den schoonheidsgevoelige. Alle gejammer over carnaval en leugen der schoon heid ten spijt, is dit sinds menschenheugenis zoo geweest en het zal zoo blijven omdat het geïsoleerde verstand even stuurloos en dwaas is als het onge controleerde hart; onder levenden heeft alleen ?de géheele mensch betee'kenis. Het is maar al te verdrietig te zien hoe velen zich vergapen aan het probleem", dit met aller lei kwasi-romankunst omkleeden, zonder te be seffen dat zij alleen iets bereiken kunnen'wanneer zij in staat zijn het probleem te verliezen in de verdwazing die door de muzen wordt medegedeeld, in déverdwazing waaruit een kunstwerk geboren wordt. Wat doen al deze kwasi-romans, die feitelijk niets anders zijn dan uitvoerige stichtelijke tractaten met een tot in details uitgewerkt voorbeeld, toch poover aan bij een enkel schijnbaar onbe redeneerd en ongewichtig werk, dat werkelijk leeft waarin het rhythme van het hart en déstille over peinzing van het verstand gelijkelijk en innigversmolten aanwezig zijn, en waarin deze geheim? zinnige alliage het zuivere ontroerende geluid geeft -dat ons herinnert aan de beste dingen van be^ .leven. ' ? Zulk een boek is David Drenth" van Elisabeth Zernike niet. Zeker, het is als maaksel een voor uitgang bij haar vroeger werk, het is vaster van vorm, verzorgder geschreven en zij schijnt duide lijker te weten wat zij wil. Maar juist datgene wat zij klaarblijkelijk wil, is iets in strijd met het wezen der romankunst; zij wil stichten, overtuigen. ons beredeneerd op een weg voeren die zij als juist erkent, terwijl de ware taak van den roman schrijver de overrompeling is, een zegepraal door schoonheid, analoog met de overwinning die een schoone vrouw enkel door haar aanblik weet te behalen, zonder een enkel woord te spreken of door daden van welke hoedanigheden dan ook blijk te geven. Geen Wonder dan ook dat het bij Elisabeth Zernike in de eerste plaats om het probleem te doen is. En wanneer er nu nog over het probleem" gesproken wordt, dan is het omdat over F! het andere helaas niet veel meer te zeggen valt. Zooals een heele meetkunde wordt opgebouwd op een axioma, zoo bouwt ook Elisabeth Zernike haar problemen op uit vooropgestelde conclusies en willekeurige combinaties". Stel de man A is zoo. en de vrouw B is zus. dan ontstaat tusschen beiden sexappeal. Nu de willekeurige combinatie: do jonge dominee Drenth is .ongetrouwd, komt in een dorp wonen waar hij bij voorkexir een jong, frisch en gezond meisje tot söjn huishoudster neemt. Geen wonder dat dan allerlei moeilijkheden ont staan voer beiden! Met de hersens die David Drenth in dit boek blijkt te bezitten, had hij voor\iit kunnen weten dat hy door dit te doen zich ?t zekerst al die moeilijkheden op de hals haalde: hij had ook op een andere wijze moeilijkheden kunnen zoeken, door bijvoorbeeld bij fcijn schoon moeder te gaan inwonen, en er is geen enkele redea waarom hij het eene wel en het andere niot gedaan zovi hebben. Natuurlijk, de evidentie van het probleem ontbreekt, omdat de uiteenzetting daarvan plastische duidelijkheid en de daaruit voortvloeiende noodwendigheid ontbeert. Wa^ er,dan vei-der met Da\id Drenth gebeurt interesseert niet zoo erg: natuurlijk zijn er in het dorp allerlei mooie en.Ieelijke ongetrouwde meisjes die gaarne met dominee in het huwelijk zouden treden en vanzelf komen ze des Zondags naar svijn preken luisteren: om'meer redenen dan de on ontbeerlijkheid van God s woord en dominees tommentaar. David Drent!) heeft n ding dat hem ondelscheidt van zijn ambtgenoot-on: hij wil geen succes met zijn mooispreken. maar hij wil nicces met zijn eerlijkheid. Deze karaktertrek leidt hem niet tot groote ? daden, maar maakt dat hij liever pi-eekboeken schrijft dan de kansel bestijgt. Het is alles best, maar wat zegt het ons? Niets, omdat hier nergens een groote sterke ontroering, een l liksemhelle evidentie ons getroffen heeft, omdat wij nergens werden overroèipeld door iets wat over bleef van de roes der muzen. Wij respecteeren de goede bedoelingen > an Elisabeth Zernike, zij schreef een vroom boek. klaarblijkelijk om'haar lezers te stichten, te dienen in den geeit; op gelijksoortige wijze als een auder genre schrijvers s/n lezers dient in den vleeze. Maar overigens. ?? Anna van Go«n?Kaulhnrh: In 't Huwelijk 2) Mcnctrhen Ook Menschen in 't Huwelijk" van Anna van Gogh-Kaulbach behandelt een probleem, dat echter bij haar reeds veel meer verscholen gegaan is achter personen en gestalten, zelfs in die mate dat de problematiek zich aan ons nauwelijks al-j zoodanig voordoet en feitelijk pas achteraf uit de aanwezige oplossing valt af te leiden. Haar bedoeling was het contrast te doen uitkomen tusschen de verschillende; type-vormen van ecHverbintenissen: het oudevwetsche sleui'-huwelijk van menschen die elkander bijna van den aanvang el haten, maar die uit conventie en terwille van allerlei drogredenen bij elkaar blijven, een zooge naamd modem" huwelijk dat op bijna zakelijke overwegingen berust, het geld-huwelijk van een vrouw die zich door het simuleeren van echtelijke liefde rijkdommen verwerft, en een ideaal-huw,elijk van menschen die in hun onderlinge verhouding de meest rigoureuze eerlHkhejd betrachten. ST. MORITZ (Engadin) HOTEL WALDHAUS Volledig Pension vanaf 17.- Zw. f r. G. ROCCO. Mevrouw van CJogh?K&ulbach verstaat min stens even goed als een Ina Boudier?Bakker de kunst om personen voor ons te doen leven en huiselijke situaties te schetsen; maar evenals bij de laatstegenoerndo wordt ook bij haar niet de diepste onderlaag der gevoelens van al hare roman figuren geraakt, maar vergenoegt zij zich met de uitbeelding van meer aan de oppervlakte liggende verschijnselen en oorzaken. Ook haar roman laboreert aan een te ver doorgevoerd en feitelijk ook te goedkoop naturalisme. Er is nog iets anders. Zij heeft een bijna blinde vertering voor het nieuwe, het veranderde in' de huwelijksvormen en huwelijksopvattingen dat een huidige generatie van de vroegere onderscheidt. Ixjugen en bedrog zijn voor haar de kenmerken van het ouderwetsche huwelijk, roekelooze eer lijkheid en een onaangetast gevoel van vrijheid. die van het moderne huwelijk dat met willekeur kinderen accepteert of ongeboren laat, en-dat er eerst en vooral op bedacht is de eigen persoonlijk heid en die van den huwelijkspartner tot volle ontplooiing te brengen. Het doet hier niets ter zake de juistheid van al deze opvattingen te beamen of in twijfel te trekken. Stelling te nemen tegenover het probleem moet het werk zijn van iederen lezer afzonderlijk; het zij genoeg te constateeren in hoeverre die roman als kunstwerk geslaagd is. Ik voor mij geloof dat de lezer die eenmaal van dit soort familie-romans oververzadigd is, door ..Menschen in 't Huwelijk" niet bevredigd kan worden. Immers, een nieuw aspect aan deze stof wordt hier niet gegeven. Zelf zegt de schrijfster aan het eind van haar werk: ..Och ja, 't is maareen variatie op een oud thema, maar ieder moet er zijn eigen variatie op zingen." Er is een onbeperkt aantal variaties mogelijk, ook voor den roman cier, maar de/e variaties zullen moeten bestaan. uit een andere rangschikking van de intrinsieke factoren, en een nieuwe rangschikking geeft Mevrouw van Gogh?Kaulbach niet. ? Het naturalisme dat deze schrijfster in het bloed zit. heeft haar gebracht tot noodelooze uitwei dingen welke dit boek precies de helft te dik gemaakt hebben. ; Omgekeerd blijken de goede eigenschappen van deze schrijfster juist op die plaatsen waar zij 'geheel aan haar eigen fantasie is overgeleverd. maar tevens te spreken heeft over dingen die zij tot in den grond kent. De laatste levensdagen van den ouden musicus die na een gelukkig leven plot seling in de sfeer van het hiernamaals getrokken. losser komt te staan van zijn vrouw, zijn buiten gewoon goed en overtreffen het beste dat wij kennen van de Nederlandsche schrijfsters derzelfde generatie. Over het algemeen is de uitbeelding en karakteriseering van de oudere menschen ook veel geslaagder en overtuigender dan die van de modernelingen, en het is ook geen wonder dat Mevrouw van Gogh-?Kaulbach een generatie, die de hare 't dichtst nabij staat, beter kent dan een critiekloos bewonderde jeugd. Menschen in 't Huwelijk" is tenslotte een do cument van Hollandsche vrijzinnigheid, van laatMultatuliaansche denkbeelden, van een overgangs tijdperk. Jongere romanciers zullen in dezelfde figuren die hier als toonbeelden, van eerlijkheid en zuivere lévensopvatting worden uitgebeeld, een soortgelijk fiasco en dezelfde leugens ont dekken als die bij de ouderen werden waargenomen. Zij uiten zich alleen in een andere vorm. 1) Uitgave Nijgh en van 'D-itnw'r, .'Rotterdam. 2) Uitgave J. M. Meitlenhoff, Amsterdam. KUNSTZAAL VAN LIER ROKIN 126! AMSTERDAM DOORLOOPEND TENTOONGESTELD KUNSTWERKEN VAN , J O N O E HOLLANDSCHE EN BUITENL. MEESTERS BEZICHTIGING VRIJ 'f ; 1 i !