No. 2850 De Groene Amsterdammer van 16 Januari 1932 17 Muziek door Constant van Wessem Bij de a.s. opvoering van Boris Goudonow" Acht en vijftig jaar, meer dan een halve eeuw na zijn ontstaan, komt Moussorgsky's meesterwerk, de opera Boris Godounow" hier te lande door toedoen van de Wagnervereeniging tot opvoering, wel is waar met niemand minder dan C'haliapine in den titelrol. Laten wij er ons land niet te hard om vallen, even min als geheel,, Europa'', dat zelf lange j aren achter bleef bij de erkenning en opvoering van een van Rusland's geniaalste muzikale scheppingen en dat meer open heeft gestaan voor de West-Europeesch verromantiseerde Russische melodramatiek van Tschaikowsky dan voor de uitzonderlijke en ruige stem van den echten Rus. En zelfs Rusland hoeft zijn eigen muzikaal volks-epos eerst in veel latere jaren erkend en dan nog wel in de bewerking, die Rimsky Korsakoff er van maakte; want de eerste vorm, de expressie en de orchestratie van het werk door Moussorgsky's eigen handen zooals het in 1874 tot opvoering kwam, werd onbeholpen en. onzaakkundig geacht, het werk van een dilettant, wien de vereischte techniek voor het precies uit drukken van zijn bedoelingen zou hebben ont broken. Dat het werk in zijn ,,gebrekkigen" vorm in het opvoeringsjaar toch nog 20 voorstellingen achter elkaar kon beleven, achtte men blijkbaar van geen belang tegenover deze zienswijze! Om van deze dwaling terug te komen heeft ook alweer tientallen jaren gevorderd. Er bestaat thans een uitgave van de oorspronkelijke partituur. Maar over het algemeen houdt men nog aan de bewerking van Rimsky Korsakof f vast, die wel doelmatiger voor hot tooneel en voor het orkest zal wezen, maar de gedachten van Moussorgsky vaak verdraait en zich hier en daar geheel eigenmachtig aangebrachte versieringen, vullingen en zelfs, wat nog het allerergste is, rythmische en harmonische wijzigingen heeft veroorloofd. Moussorgsky was een dilettant", ongetwijfeld. Zooals al de Russische componisten van zijn generatie, van de beroemde Vijf" dilettanten waren, die uit burgerlijke en militaire beroepen voortgekomen, zich uit liefhebberij zoo heette het aan de muziek gingen wijden. Ook Moussorgsky onderbrak een officierscarrière voor de muziek. Met de muziek leefde hij een vreemd en eenzaam leven ver van de salons en van de openbaarheid, die hem trouwens ook als componist niets als tegenslag bracht. Eenige beschermers hielden hem op den been, maar konden een gestel, dat zich zelf langzaam en volkomen door alcohol liet verwoesten niet meer redden: 42 jaar oud stierf hij. De lijst van zijn werken is intusschon nog vrij aanzienlijk. Veel bleef echter fragmentarisch, vooral zijn dramatische scheppingen, die hem blijkbaar veel moeite baarden en waarvan er slechts twee, n.1. Boris Godounow" en Khovantchina" door hemzelf voltooid zijn. Moussorgsky had bovendien de hebbelijkheid om zijn werken voor tooneel, waarmee hij niet opschoot, weer uit elkaar te halen en de beste stukken voor zijn andere werken te gebruiken. Zoo belandden twee scènes uit een opera Salambo, naar Flaubert, in Boris Godounow" o.a. werd het gebed van Salambo de muziek voor den stervenden Boris en motieven van het laatste bedrijf leverden het materiaal voor het bekende orkeststuk Une nuit sur Ie mont chauve". Ongetwijfeld heeft Moussorgsky met zijnTstof geworsteld", zooals dat heet. Maar al tastend en EXQUI5E * * KOSMOS SIGAREN! * probeerend, zonder eenige klassieke opleiding in muzikaal opzicht, had hij invallen en deed hij vondsten, waarvan eerst een veel latere generatie, die van de 20ste eeuw de waarde inzag en waarom zij hem als de groote voorlooper van veel wat in de moderne muziek als een omwenteling van het oude geldt, erkent. Wat eigenwijze muziekgeleerden, zwerend bij een bepaalde gangbare muzikale taal, als onbeholpenheden en gebrek aan kennis van de harmonie- en instrumentatie-leer bij hem be schouwden, onthulde zich in een veranderde en door den tijd onafhankelijk geworden visie als resultaten van een diep en in wezen muziekrevolutionair instinct. Het ging den naieven" Moussorgsky eenigszins als Saul, die uitging om zijn vaders ezelinnen te zoeken on een koninkrijk vond. . . . Maar dit koninkrijk lag oerstin onzen tijd en zelfs een toegewijd vriend als Rimsky Korsakoff, die zich op zijn manier zoo hooft beijverd om van de muziek van Moussorgsky bruikbaar" te maken wat er zich nog van bruikbaar liet maken, zag het koninkrijk niet. Moussorgsky bewerkte zijn drama naar den tekst van het gelijknamige drama van I'oesjkin. Belangrijke afwijkingen in den tekst zijn van hem zelf. ,.Boris Goudonow" schildert de geschiedenis van don ('zaren-intrigue. Erfgenamen van den troon werden opgeruimd om naaste familieleden den ('zarontitel te bezorgen. Ook Boris Goudonow, hoewel zijdelings aan den ('zaai' l wan den Verschrikkelijke verwant door het huwelijk van zijn zuster met den kroonprins Fedor, treedt, door het volk daarbij gesteund, als usurpator op en bemachtigt den troon. Maar een valsche ('zaai; weet het leger op zijn hand te krijgen en Boris' eerzuchtige daad bezorgt hem den dood. Moussorgsky heeft de gelegenheid aangegrepen om in zijn Russisch Volksepos vele volksliederen, oorspronkelijke, zooals het beroemde klokkenmotief, dat Beethoven al in een van zijn Russische strijkkwartet ten gebruikte, en van eigen vinding in te lasschen. Hij voelde zich steeds sterk tot hot volk aangetrokken, in hom leefde reeds het ochtRussische instinct, dat later do groote revolutie voorbereidde: Mijn innigst verlangen is niet het volk te kennen, maar zijn broeder te wezen". In zijn liederen heeft hij zich ook het meest aan hot volk verwant kunnen uitdrukken, zij hebben liet ruige, levende, ..onbeschaafde" van een volkstaal in muziek. Ook in de Boris Godounow" zijn do bewogen volksscènes het best en hot sterkst. Wij wenschen de Wagnervereeniging geluk met haar daad, zij lost een schuld in. die Holland nog steeds had tegenover oen der belangrijkste schep pingen van de muziek-dramatische literatuur, een mijlpaal zooals Debussy's l'elleas". Wel zijn na 1920, onder het groeiend besef van do belangrijk heid van dit werk, ton onzent eenige uitvoeringen van de muziek in concertvorm gegeven, maar tot een vertolking in zijn juisten en oorspronkelijker! staat vol actie en kleur kwam het hier nog niet. De opvoering zal geheel in handen zijn van een Russisch opera-ensemble uit I'arijs. En dat dit maal Chaliapine, meer opera-zanger dan concertzanger dit zij even gezegd in verband met de gemengde indrukken die de groote zanger bij ons op een concert-avond in de groote zaal Concertgebouw achterliet , de rol van Boris vervult zal deze opvoering er ongetwijfeld tot een van don eersten rang bekronen. Ik kan dit ver zekeren: ik hoorde hem in 1921 in een onverge telijke opvoering in de Parijsche opera ! Het KiiMNiM'li Ballet in ('arltoii Het ballet van de opera ..Boris Godounov" zal van 22?27 Januari bij de thee on aan het diner optreden ter gelegenheid van do foostwook, die in het ('arltonhotel wordt georgani seerd. Op de avonden van de opera-opvoeringen 2(> en 27 Januari zal de balletuitvoering bij het souper-dansant worden gegeven. De propaganda voor het Goede Leven, zoo dierbaar aan do lezers van de Groene Amster dammer, maakt school: in den Carlton-loungo zal een Russisch buffet worden opgesteld, waar Russische hors d'oeuvre on moscovitischc lekker nijen staan opgedischt en waar. geheel in stijl, de autenthieke wodka ter besproeiing van dit schilderachtig geheel, gereed gehouden wordt. V. Zijn naam is klein, zijn roem is groot. KLKKN' DA« KEN GI.A.VS.IK Het omgekeerde beeld in de grafiek Denkt on schept de graficus, de etser en hout snijder, uitsluitend in zijn primaire" materiaal, de koperplaat en het houtblok, of arbeidt hij direct, van den aanvang af, met het oog op don af druk?.... Ziethier een vraag, die, vooral waar het werk van oude grafici geldt, interessant mag heeten en die onlangs door Dr. Hans Oürlis, in een voordracht voor de Berlijnsche Vereeniging voor Kunstgeschiedenis, behandeld word. Cürlis poneerde in genoemde voordracht de stelling, dat de oude grafici inderdaad alleen iri het hout en hot koper dachten on schiepen en dat zij het feit, dat do compositie bij afdrukken wordt omgekeerd, ten eenemale negeerden. Wij v'iun daarom die oude grafiek verkeerd, meent hij, on komende oorspronkelijke schepping pas nader als wij bij het beschouwen dor afdrukken, gebruik maken van oen spiegel. Bij de latere grafici is dit niet noodig: zij gebruikten zélf bij hot snijden van hun platen en blokken zulk een hulpmiddel of rekenden van don aanvang af met don indruk die do compositie in spiegelschrift" zal maken! (Jürlis bewijst zijn stelling uit het ongerijmde en gaat uit van het feit, dat dikwijls grafische bladen van oude meesters min of meer onoverzichtelijk zijn en in do compositie als ..gedwongen" aandoen, bezwaren die bij het beschouwen via een spiegel aanstonds worden opgeheven. De bekende D rerkennor Wölfflin heeft hier indertijd in zijn D rerboek al eens op gewezen. Hoe komt het nu dat een compositie in spiegelschrift dikwijls geheel anders aandoet dan de oorspronkel ij k-geconcipieerde'r* Op grond van een groot aantal waarnemingen komt dr. ('iïrlis, teneinde dit te verklaren, tot het opstellen van een wet, die zegt, dat de blik bij het beschouwen van een beeldend kunstwerk steeds haar uitgangs punt neemt onder-links op het beeldvlak, om dan eerst naar rechts-boven heen te glijden, zóó dat de aandacht allereerst wordt vastgehouden en gehooid door wat /ich in den linkor-benedenhoek bevindt, terwijl de voorstelling rochts-onder pas na een moer volgehouden ..bestudeering" voor den beschouwer tenvolle gaat spreken. Of hier inderdaad van een algemeen geldende psychologische en physiologische wet van hot ..zien" sprake is, blijft natuurlijk de vraag ! Intusschen is Dr. ('ürlis hypothese 'zeker, gelijk gezegd, vooral in verband met het zien van oude grafiek, interessant ! A. E. VAX DEX TOL Boekennieuws De geheele bibliotheek van wijlen II. Hud. du Mosch, in loven o.a. vice-voorzitter van. do Amsterdamsehe Kamer van Koophandel zal door Monno Ilortzbergor (Internationaal Antiquariaat, Amsterdam) dit voorjaar in veiling worden gebracht.