De Groene Amsterdammer van 30 Januari 1932 No. 2852 Revolutie en Individu door H. Brugmans ZIEHIER hoe de dichter M. Nijhoff in De Gids onze vroeger uitgezogen, maai' tans te vreden naar radio luisterende" arbeidersklasse wil tekenen: voor ziekte, ouderdom en ongeval ver zekerd, door lot en leven gevrijwaard, is deze welgekleede massa het dupe van een samenle ving, uitwendig zoo voorspoedig, inwendig zoo troosteloos." Dit is een uiting die ons een ogenblik van ontstel tenis bezorgt. Is het dan tóch waar dat een deel van onze intelligentsia zó bitter weinig vermoe den heeft van hetgeen leeft en geleden wordt in de onderste lagen van het volk waartoe zij zich reke nen? Is het dan tóch mogelik, dat zij, die niettemin opmerken en denken hebben geleerd, zó stuitend oppervlakkig worden wanneer zij een blik slaan op de realiteit van deze klasse-maatschappij ? En is het dan ook waar, dat de zuiversten onder de geestelike leiders der bourgeoisie tot zó pijnlik mïsbegrip en belediging moeten komen, wanneer zij buiten hun groepsverband gaan kijken? Ja, dat is mogelik en waar, en het doet ons te scherper beseffen, hoe jammerlik diep de afgrond is, die het kapitalisme in de mensheid sloeg. ,,.. deze welgekleede massa": neen, ik vraag niet van Nijhoff dat hij eens in een werkverschaf fing gaat kijken, maar misschien kan hij iemand ontmoeten die hem altans vertelt hoe het er is. .. voor ziekte, ouderdom en ongeval ver zekerd": vlak bij mij in de buurt, in een aardige moderne, god-zo-gezapige arbeiderswoning leeft een gezin met twee kinderen van twaalf harde guldens armezorg, voor lot en leven gevrijwaard". Het geval-Nijhoff is zo tragies omdat het kenschetsend wordt voor een geslacht; voor het overgrote deel der meer-dan-vijfendertigjarige intelligenten. Wat de Gïrfs"-redakteur hier uit sprak, zijn mateloos miskennen van een ten hemel schreiende knechting, is al eens, badinerend, neergeschreven door de voortreffelikste paradoxist onzer letteren: Greshoff. Ik herinner mij hier een verleidelik geschreven kolom proza over Revo lutie en Revolutie" in de Groene" het non credo" van de ongewild-cyniese, amorele indivi dualist. Hier betreden wij als het ware Nijhoff's geestelik achterland, en een kleine exkursie daar kan ons tot merkwaardig verhelde- rende ont dekkingen brengen. De redenering was aldus: een strijdbare be weging betekent alleen in zoverre iets als ze ons, kunstenaars, spanning en inspiratie kan leveren. Helaas echter bekommeren de meeste revolutionnairen zich nauweliks om de sensationele kant van hun aktie, erger, ze verlangen geen beroering te brengen, maar orde. Nu is orde weinig anders dan de afwezigheid van zekere wantoestanden die de opstandeling in de gelegenheid stellen om hartstochtelik te leven. Zonder wanorde geen kunst, en daarom verhoede men elke konsolidatie. Slaagt een omwenteling toch, dan moet ieder die zich levend wil houden, onmiddellik in de oppo sitie gaan." Tegen deze logika heeft de overtuigde het bij voorbaat verloren. Want terwijl voor hem de Beweging een objektief verschijnsel is met een objektief doel, waarvoor hij objektief instaat, geeft Greshoff slechts het getuigenis van zijn persoonlike ervaring en dit is voor de buitenstaander niet te wraken. Een lid van de moderne arbeiders beweging heeft de plicht om aan te tonen, waarom hij bij het dienen van zijn l'artij meent te werken voor de bevrijding van het Proletariaat. Maar zelfs al slaagt hij er in om met a b to bewijzen, dat hij gelijk hc'éft. dan nog is niets gewonnen. wanneer zij 111egenstaiiderhem eenvoudig antwoordt dat do ..ex-revolutioiinaire" S.D.A.I', hem niets meer ..doet". Dat heeft hij dan te geloven en hem is de mond gesnoerd.. Mijn kwetsbaarheid ligt derhalve in mijn veivantwoordeliklieid voor bepaalde idealen en organi saties. Ik doe aan principiële waardemeting en tracht te komen tot een oordeel, dat zich op iets stevigers baseert dan op mijn fantasie en mijn individueel gevoel van welbehagen. Ik streef naar een redelike overtuiging omtrent good en kwaad, en wend allereerst als maatstaf aan: de maatschappelike groeikracht der dingen, liet is niet voldoende wanneer ik zeg: ..dat voel ik zo": ik ben genoodzaakt mijn woord gestand te doen en mag niet voor mijn plezier een tsaristiese samenzwering beginnen na een periode van gevoelsbolsjewisme. Ik ben de mindere geworden van een Beweging. De individualist laat zich niet zo makkelik van gen, maar plotseling komt nu het zonderlinge in zijn gedachtengang. Hijzelf riskeert nooit, maar hij is er op gesteld, dat ivij wel riskeren. Zelfs wordt hij boos wanneer wij ons daarbij niet gedragen gelijk hij dat voor revolutionnairen oirbaar en dekoratief acht. Hij, die elke gruwel theoreties aanvaardt, pourvu que Ie geste soit beau, wil ons vertellen, hoe wij de rode vlag moeten dragen, als waren wij socialist, enkel ter stoffering van zijn leven. * * * Het is hier niet de plaats om de waarachtige waarde van de arbeidersbeweging na te gaan: zij heeft natuurlik een eigen sociologiese betekenis die de individualist moet ontsnappen. En wij zouden dus kunnen volstaan met de schouders op te halen over iemand die in het Socialisme alleen schoon heid" zoekt, om dan al spoedig te kunnen schrijven : Het is niet interessant een kapitalistiese orde te vervangen door een communistiese. De orde is nooit interessant". . . . (Greshoff}. Maar wij moeten het klasse-egoïsme onthullen dat aan zulk een waardering ten grondslag ligt. Greshoff immers kan gemakkelijk spreken over kapitalistie se orde" : vindt hij er niet alle gelegenheid om zijn elementairste behoeften te bevredigen? Of wan neer er dertig miljoen werklozen zich lopen op te vreten, hoe kunnen dan zulke détails voor hem interessant" zijn? Sterker: een krisis is zelfs veel eer een genietelik speserij in de tegenwoordige, te ordelike orde. Want worden er juist vandaag geen voortreffelike revolutionnaire verzen geïnspireerd en zijn niet twee goede regels meer waard dan duizend tuberculeuse kinderen die naamloos kreperen? Neen, inderdaad, er bestaat ogenschijnlik geen enkel artfetiek en dus voor Greshoff aannemelik argument om de huidige samenleving te wijzigen. Trouwens, wat weten wij van de Socialistiese Revolutie af? Stel, dat zelfs eens geen doden vielen ! En wat is tenslotte vervelender dan rechtvaardigheid. Wanneer ieder het zijne verkrijgt, wie zal dan nog verdriet kunnen hebben ten behoeve van de kunstenaar die zijn ogen droog houdt om scherper te kunnen toekijken? Toekijken, niet meedoen: daarin ligt, heet het, de hoogste wijsheid en veiligheid, de beste kans voor zelfverwezenliking, ook al zou de gehele buitenwereld, de massa, daarbij in verkommering ondergaan. Maar nu komt opnieuw het zonder linge dat dit volmaakt kultuurgenot-zonder-demassa zich niet alleen zedelik, maar ook in feite veroordeelt en zich onvruchtbaar maakt. Wie zich ongewogen waant terwijl de klassen strijden, staat onder de partijen, onder zijn tijd, onder de kunst die hij zou moeten brengen. Wie toeschouwer blijft, observeert zo slecht, en ver wart zo gemakkelik exaltatie met geloof, Revolutie met oproer: in zichzelf immers heeft hij hiervoor geen beproefde toetssteen. En het gevoel van onmacht, dat daaruit voortkomt, de wetenschap, tenslotte psycholoog van buitenaf te blijven, brengt een kont'likt. Kner/.ijds de superioriteit van de soeptikus boven de overtuigde, andor/ijd* do halferkonde minderwaardigheid van do dillettant tegenover do strijder. ICnerzijds die geluk zalige onvorantwoordelikheid. waardoor ik mijn debat allicht verliezen moot. anderzijds hot ver drongen besef dat men behoort tot eon improduktief geworden klasse, die haar taak bc< indigd heeft; enerzijds de ongeknotte porsoonliko vrijheid. maar anderzijds de eigen nutteloosheid. Nu komt echter do vraag: is het soms mogolik het tweede te overwinnen zonder hot eerste op te geven? Bestaat do geestdrift zonder de plicht tot standvastigheid? De hartstocht zonder do trouw? Het waagstuk van de daad zonder do konsokwenties ? Dan komt het bevrijdende woord: acte gratuit". do daad om de daad-zelve. Kn zoals Theo Gautier schreef: tout ce qui est utile est laid". zo zegt Greshoff ..iedere daad met een doel is burgorlik." Met deze paradox kan men dus doelloos handelen. om zichzelf s wil. Men kan zich losmaken van zijn verloden zonder iets te herroepen. liet individu is absoluut meester, omdat het alles terzijde schuift wat het Christendom naastenliefde" noemde en het Socialisme solidariteit": men vorlochont alles, behalve zichzelf. . Acte gratuit": de Fransche katholieken dio deze term vonden, hechtten er een minder zelf zuchtige boteekonis aan. Zij bedoelden do bewuste dood van de martelaar, het offer en niet do zelfexaltatie, Christus on niet Don Quichotte. Maar het individualisme is genoopt om. of Christus burgorlik te vinden omdat do kruisiging een dool had, óf (on daartoe komt inderdaad Nij hoff in zijn f7 ir/s "-artikel) dit laatste te ontkennen. Wij willen zeker toegeven dat elke daad 0011 verza king betekent van het zuivere beginsel. Misschien dat een radikaal spiritualist daarom niet handelen durft. Maar de daad is vooral do strijd, niet tei/ni maar om de stof, on evenzo is onzo Socialistiese Revolutie ook oen worsteling om do materie; in dio gedachtengang noemen wij ons met trots: materi alisten. En individualisten willen wij ons desnoods ook nog wel noemen. Want vonden wij niet onbe doeld onszelfi terwijl wij vochten voor de zolfverwezenliking der duizenden?.... Ik weet niet, hoeveel ,,gratis"-dadon oen Gres hoff volvoert. Ik denk, dat hij liever maar wat glimlacht," gelijk de vroegere agnostiese Van Schagen. Welnu dan, ivtj lachen ook maar anders. want wij herkennen ons in hetgeen Henr. Holst van Lenin zeide: Hij is de vroolijke die altijd lacht omdat hij weet dat de kleinen on gesmaaddon zullen het laatste lachen. . . . Correspondent ie Huwelijksgeluk. Zooals wij in ons nummer van 10 Januari reeds bekend hebben gemaakt, is het debat over dit onderwerp gesloten. Het spijt ons. dat ,,Verus" niet aan ons verzoek voldaan heeft, anders hadden wij gaarne het laatste woord aan hem gelaten. Friesche BoerendocMer": Om bovenstaande redenen kunnen wij Uw stukje, waarin U zich aan de zijde schaart van Vora '. niet plaatsen. Het is jammer, dat U zoo laat ertoe gekomen bent om Uw besluit, U buiten het debat te houden, op te heffen. Inmiddels zullen wij Uw artikeltje aan Dr. Van de Velde opsturen. GARDE-MEUBLES DEN HAAG BATENBURG & FOLMER HUIJQENSPARK 22, TEL. 11030 Tarieven -Varzorg Ing O mr m all»