Bioscopy door L. J. Jordaan t. Opnieuw: Fritz Lang! Frïtz Lang : ..M", TII»C!I iuski Zijn heele filmleven door heeft Lang zich thema's gekozen, die een zekere inhoudswaarde impliceerden zijn heele filmleven door con centreerde hij zich ten slotte op een verrijking van den vorm. Mjn kan dit als humbug afwijzen of als reclame minachten wie kan bewijzen, dat hij zulke fictieve inhoudswaarden niet noodig had als stimulans? Van zijn eerlijkheid en goede trouw weten wij per saldo niets wij kunnen hoogstens raden of insinueeren. Miar als tastbaar feit ligt daar voor ons Lang's oeuvre een enorm arsenaal van experimenten, waarvan ta.1loozen hebben geprofiteerd. D_it wij ons dooi' de suggestieve kracht dier experimenten lieten meesleepen allen ! tot overschatting, mag geen aanleiding zijn, de begrijpelijke maar valsche gêne deswege op Lang te wreken. Tegenover onze wankele en wisselende appreciatie die nog voor onafzienbaren tijd wankel en wisselend zal en moet blijven staat alweer als een tastbare. vaste waarde die suggestie. liet is even onredelijk als: beschamend te veronderstellen, dat deze man bij herhaling een zoo groot aantal bewonderaars en waarachtig niet de minsten ! onder den ban zijner persoonlijkheid zou weten te brengen door pure charlatannerie. In de wereld dor serie productie der makkelijke en luchtige epigonen en faiseurs. steekt een figuur als Lang met hoofd en schouders boven de massa uit. Niemand ('ha,plin uitgezonderd werkt zoo lang on met zulk een hartstochtelijke verbetenheid aan zijn films. Niemand heeft op de considerabele lijst van zijn arbeid relatief zoo weinig onbcduidends te boeken. Sinds 1!)17 is nog steeds iedere nieuwe film van Lang een gebeurtenis een gebeurtenis. waartegenover wij ons reeds bij voorbaat in ge vechtspositie stellen (Ach. die ..Nibehingen" ! i ....maar niettemin een gebeurtenis. En nu ligt daar voor ons zijn jongste product ..M" behept met al de fouten van zijn schepper. maar daarbij gedragen door kwaliteiten, die deze film tot een der belangrijkste evenementen deilaatste productie maken. * * * De veronderstelling lijkt niet te gewaagd, dat Lang een zekeren prikkel een zeker tonk-um. zoo men wil schijnt noodig te hebben, om tot de volle ontplooiing zijner faculteiten te ge raken. Een of ander vaag en dikwijls slecht verwerkt idee (het mysterie van den dood het mysterie van de sage criminaliteit en occul tisme) is meestal noodzakelijk om zijn activiteit op gang te brengen. Gewoonlijk vergeet hij. in den roes van den arbeid, al heel spoedig die lei dende gedachte of verliest haar geheel uit het oogen de kwasi-denker gaat volkomen onder in den ernstigen en brillanteii vakman dit laatste in den nobelsteri eri uitgebreidste!) zin des \voords. In de film ,,M" attaqueert hij een der neteligste en gevaarlijkste problemen van dezen tijd: den lustmoordenaar. Ken louter speeuleeren op de publieke sensatie? Ik betwijfel het ernstig. Alleen een volslagen imbeciel weet niet welk een storm van verontwaardiging en misprijzen hij zich daarmee op den hals haalt en alleen een moedig en obstinaat man verkiest zulk een onderwerp. boven de lichtelijk-laffe maar veilige film-operette. wier hartelijke" successen momenteel de rigueur zijn. Als gewoonlijk is dit thema slechts half of ternauwernood doorgedacht en staat het expos in geen verhouding tot de beteekenis van het onderwerp. Maai' evenzeer als gewoonlijk, ver baast het werk door zijn onmiskenbaar meester schap over den vorm en ja zeker, door meer dan dat. Want er zit iets in de conceptie van deze wonderlijke figuur. Peter Lorre, dat aangrijpt ver buiten de grenzen van het platsensationeele. Het stratencomplex van boven ge zien, in de schemering der straatlantaarns. met de zonderlinge gestalte van den moordenaar lugubere groteske in zijn wapperende, klein burgerlijke, te wijde jas rennende van hoek naar hoek.... wie zal dit beklemmende visioen ooit vergeten! .Vf"i dezen l'etor Lorre, hoeft Lang oen beeld ues'-'ipjion - uiel van don K-t.nalon griezel-misdadiger, maai- van dei. t i-a^isrlion \~\\geworpene. Kil dan de aanhef, n-ct do pi-arhi JL'.V passieve figuur der beroofde moeder - de evo.'i aangeduide tragiek van het leege. wachtende stoeltje den in het gras rollenden ba! ! Ik herinner mij niet een dergelijk gegeven ooit zoo aangrijpend, zoo simpel en zoo zonder eonigo sentimentaliteit, gerealiseerd te hebben ge/ien. Miar tenslotte is daar de vormverrij k ing on vormbeheersching in deze film vervat, /onder eenig inleidend experiment zonder min of meer mislukte pogingen, hanteert Lang hier voor het eerst de klankfilm en hij doet het aanstonds met een meesterschap en een zekerheid, die voibluft doen staan. In een volkomen, nergens falende harmonie, werken geluid en beeld samen. Het schor-gefloten ..In der Kalle des .Borgki nigs" het geluidsmotief - is een trouvaillo. Als nerveuze reflex in de oogenblikkon van op winding, psychologisch volkomen aanvaard haai-. leidt het logisch en onafwendbaar tot de ontknooping: de herkenning door den blinden bede laar, die aan de kleine KIse het ballonnetje ver koopt. De toepassing van het woord als overgang van de eene scène naar de andere, door cont.rasteerende of steunende beelden is niet een origi naliteit en een fantasie toegepast, waartegen zelfs Siodmak het met stukken aflegt. .Midden in de brouhaha der geluidsfilm, laat hij de politie auto's aanrukken in een absolute gelukiloosheid ....oen vreenul en koen effect, dat wonderlijk beklemmend werkt. Wanneer de moordenaar in den kelder van het leegstaande huis gesmeten wordt, wil hij zich razend van angst op zijn over weldigers werpen een stem onderricht hem. dat hij voor een tribunaal van ..lauter Sachverstandigen" zal verschijnen. Hij wendt hot hoofd om en de camera begeleidt zijn oog, door lang zaam te glijden langs een stil-wachtondo menigte. Dit gedurfde contrast van heftige bewogenheid met oen plotseling, adembenemend ritardando, is oen van de cnrieuse eigenschappen, die de spanning. waarmede deze film geladen is. voortdurend op oen maximum houden. Het is ook een van do typische kenmerken, die aanstonds dwingend weten te overtuigen, dat het drama gvsla.lte en vorm krijgt aan deze zijde van do lens. Ken cast van geroutineerde, /el f bewuste spelers bevolkt do film maar geen enkele onder hen hooft oen oogenblik kans ..theater" te maken, liet kloppende, warme leven, dat het werk bezielt. vlooit direct uit de krachtige en gevoelige handen van don cineast. Wat zou men niet al willen noemen uit don verbijsterende)] rijkdom aan vondsten, on ideeën aan technische en artistieke détails, welke deze merkwaardige film bevat? ! Wat zou men al riioj willen zeggen over do plionomenale compositie den feilloos logischen opbouw dei' samenstellende doelen don magistraal doorgevoerde)! climax dor dramatische spanning. Waarlijk - als cinegrafiseh werkstuk is ..M" een dei' gaafste uitingen van do jonge klankfilm. . . . de zonderlinge ge spletenheid, waaraan hot laboreort ten spijt. Want het valt niet te ontkennen tot aan het tribunaal dei' misdadigers, is M" een ernstige. evenwichtige film, die weliswaar geen patholo gische problemen oplost, maai' die menschon en toestanden doet leven, niet een dwingende, bloed warme vitaliteit. Dan echter slaat de zaak om in een onbegrijpelijke groteske, die den toeschouwer van de wijs brengt en den onverbiddelijk logischen gang van het werk even plotseling als noodeloos afbreekt. Maar op zichzelf is ook dit wonderlijke slotstuk een chef-d'oeuvro. Immers het leidt over do breuk in de compositie heen naar een onverwachte on aangrijpende apotheose: do be kentenis van den moordenaar. Wie in zijn gedach ten de film opnieuw overziet, zal getroffen worden door den grandiozen opbouw van deze figuur. D ? eerste helft van de film krijgt men zijn geluid, op liet sinistere fluitje na. ternauwernood te hooren on het lijkt ongelooflijk, dat deze onbeduidende ge stalte met het bolle gezicht on don starenden. onbestemden blik het dramatische middelpunt van oen tragedie zou vormen, (Geleidelijk aan echter KUN STZ AAL VAN LIER UOORLOOPEND TENTOONGESTELD ROKIN 126 = AMSTERDAM BEZ IC HTIG l NG V R IJ KUNSTWERKEN VAN JONGE HOLLANDSCHE EN BU1TENL. MEESTERS