Ho. f2855 De Groene Amsterdammer van 20 Februari 1932 Wetenschappelijke Varia Op zoek naar een UebeivEinstein Bollands erven door Frans Coenen door Dr. P. van Olst Zonsverduistcringf ledere keer dat de zon verduisterd zal worden «door de erlangs schuivende maan trekken weten schappelijke expedities met kostbare instrumen ten naar min of meer onherbergzame oorden om waarnemingen te doen en het leekenpubliek vraagt wel eens of het nu heusch noodig is, zelfs voor een zuiver wetenschappelijk doel, steeds dezelfde onkosten zich op den hals te halen voor dingen, die toch wel langzamerhand vaststaan.Dat deze meening echter onjuist is, is weer gebleken bij het uitwerken der gegevens, verkregen door de Potsdammer expeditie, die in 1929 de zonsverduistering van 9 Mei van dat jaar ging waarnemen in Takengon, op een hoogvlakte in de Atjeh'sche binnenlanden. In twee publicaties, een in de Handelingen der Pruisische Ac. van Wetenschap pen, en een in het Zeitschrift für Astrophysik zijn <de resultaten gepubliceerd. Detiitkomsten zijn vooral belangwekkend door een gevonden waarde der zoogenaamde konstante der lichtafwijking", die belangrijk grooter is dan deze tonstante volgens de Einsteinsche theorie moet zijn. De relativiteitstheorie van Einstein eischt dat «en lichtstraal gewicht moet hebben, dus dat het verloop van de lichtstraal beïnvloed moet worden ?door de aantrekkingskracht. Hoe grooter de aan trekkingskracht is, des te sterker zal de lichtstraal beïnvloed worden. Daar de lichtsnelheid zoo ont vettend groot is zal een afwijking alleen meetbaar ?zijn voor onze instrumenten als wij de aantrekkings kracht zoo groot mogelijk doen zijn. Nu zal men "wel inzien dat de zon bij haar jaarlijksche tocht langs den sterrenhemel telkens in de buurt van sterretjes zal staan, waarvan de lichtstralen, rakelings langs de zon heen, ons oog bereiken jnoeten. Maar helaas is het zonlicht zóó fel dat er geen sprake van is deze sterretjes in het schitte rende zonlicht te onderscheiden. Bij een zonsverduistering is de zon echter tijdelijk uitgeschakeld wat haar licht betreft, zoodat wij (en ook de foto grafische plaat) de sterren tijdelijk kunnen onder scheiden die in de onmiddellijke nabijheid der zon «taan. Hier hebben wij dus het gewenschte geval. De lichtstralen der sterren moeten hier het zoo genaamde krachtveld" der zon passeeren, dicht"'-. langs den zonrand, dus daar waar de kracht het VV grootste is, dus ook de afwijking het grootst zal zijn. Daar de lichtstralen niet rechtdoor gaan onder dezeomstandighedenmoeten de sterren dus op een iets andere plaats schijnen te staan dan zij in werke lijkheid behooren te doen. De afwijking is toch nog POND'S COMPLETE METHODE VAN HUIDVERZORGING Pond's brochure en een complete monsterdoos bevattende 2 tubetjes Pond's Cold en Vanishing Cream, een flacon Skin Freshener en een pakje Tissues (tot een- totale waarde van f l.?) ontvangt U na inzending van 25 et. porti aan Aid POND'S EXTRACT Co, AMSTERDAM Naam: Adres: ?110 gering, want voor het geval dat de lichtstraal inder daad juist rakelings langs de zon gaat is de af wijking nog maar 1.75 boogseconden (dit noemt men dan de ..konstante der lichtafwijking"). Hoe verder de sterretjes van de zon liggen, des te kleiner is de invloed op het verloop der stralen, totdat de afwijking bij grooten afstand voor ons praktisch onmerkbaar klein wordt. Hoe gering deze kon stante is kan men nagaan door er zich rekenschap van te geven dat de volle maan ongeveer een halve booggraad beslaat aan den hemel of 1800 boog seconden. De te meten afwijking is dus op zijn allergrootst een duizendste deel van de volle-maanbreedte; maar de afwijking is kleiner dus nog lastiger te meten als de sterretjes wat verder van den zonnerand afstaan ! De beste manier om de ..verschuiving" der sterretjes te bepalen is het vergelijken van deze foto der verduisterde-zon's omgeving met een andere foto", die een paar maanden vroeger of later genomen is; 'van hetzelfde hemel-gedeelte, toen de zon er niet stond. Het is echter gewenscht om hierbij verschillende voorzorgsmaatregelen te nemen om alle mogelijke foutenbronnen te elimineeren en dit is door de Potsdammer expeditie op ,,hartgron dige" wijze gedaan, zóó degelijk dat het werk der Andere expedities er bij achter staat. Bij de verduistering wordt de zon gefotografeerd met een :iiprizontaal liggenden fotografische kijker; de zonnestralen worden door middel van een stel platte metaalspiegels in deze kijker gebracht. Tegelijkertijd fotografeert men met een tweede dergelijke, maar anders geplaatste kijker, via dezelfde metaalspiegels, een ander stuk sterren hemel, 25;;i graden van de zon verwijderd, het controleveld". 'Bovendien werd dadelijk na de verduistering op de fotografische platen nog een fijn net i3#~an lijntjes gefotografeerd via de ver melde platte metaalspk'Sels, die precies in den zelfden stand stonden a.ls ?yo.or de verduisterings opname, om alle jjmdjvandigheden zooveel mogelijk precies gelijk te krijgen. Kenige maanden later fotografeerde men met dezelfde kijkers, die niet gedemonteerd waren, de beide hemeldeeleii nog maals, ,4US nt't zonsverduisteringsveld eri het leveli/JjeidH weeii «iet (j^n lijntjes-net. ^bleek dat; jj>p Tiet Mtntroleveld absoluut geen verplaatsing der sterren gevonden kon worden, zooals inderdaad ook behoort. De beide opnamen van liet zonsyerduisteringsveld leverden als gemiddelde van vier opnemingen, waarop ieder een IS-tal sterren voorkwamen, een bedrag van 2.21 boogseconde. dvis ongeveer t'cn linltc Itoofjsecorule meer dan de theorie deed verwachten. terwijl bij-vorige expedities toch het juiste bedrag van 1.75 boogsec. gevonden was ! .Maai' bij de her nieuwde kritische herleiding de/er vroegere waar nemingen, vooral van de Kngclsche expeditie van 1019 en de Lick-expeditie van 1022 bleek (lat in de/e gevallen inderdaad ook een afwijking ge vonden was. die grooter was. n.l. 2.2 boogsec. liet is grappig dat de Amerikanen zoo beheerscht werden door hun geloof aan de Kinstein-theoi-ie dat zij. hoewel oorspronkelijk een grooter afwijkingvindend, dit toeschreven aan een font in liuri controle-veldopneniingen en da.arom deze weglieten en berustten in de kleinere, door-de theorie geischte afwijking, die uit .de ó'ngecorrigeerdc uitkomsten volgde ! Bronnen van fouten kan men in de thans ge volgde methode van opnemingen niet meer vinden. Er is niets dat niet in acht genomen of niet in rekening gebracht is. De htdrc boor/xecnndf is inderdaad aanwezig als een overmatige, niet ver wachte en niet te verklaren afwijking, die niet te rijmen valt met de Kinsteinsche formules in hun tegenwoordigen vorm. Men meet wachten tot Einstein zelf deze moeilijkheid oplost, of dat er een ..t'eber-Kmstein" optreedt, die de theo; ie weer in overeenstemming brengt niet de werke lijkheid. Men moet vooral niet denken (lat de relativiteitstheorie nu ..afgedaan" heeft. Integen deel. Zij moet hoogstens bijgeslepen worden. Het was fataal, dat het zoo moest loopen. De philosofie is geen plant, die op Hollands grond gedijt. Zij schiet in 't zaad en degenereert tot theo logie onder de bekwame handen der hoveniers, ik bedoel de dominees, de eenigen, die hier overigens naar wijsbegeerte omzien. En Bolland, die nu tien jaar dood is. kan zich op zijn geweldige wijze niet meer verdedigen tegen het edelaardig en eigenaardig aureool van vroom heid, waarmee men thans zijn nagedachtenis. . . . verrijkt. Het is wel een eigenaardig soort vroom heid. Prol'. Van den Bergh van Eysinga, ter ge legenheid der Bollandhuldiging, vertelde, dat de vereerde doode, vanwege zijn roomsche jeugd, kwam tot de religie. . . . van Zuivere Rede. Ei ! En dat hij zich een christendom dacht heelemaal door de Rede heen. . . . als er dan nog iets van over was. Overigens was die zuivere Rede geens zins onstichtelijk en zelfs stichtelijk in samen komsten" en maakte Bolland ,,ernst van de zonde". . . . tegen den geest der Waarheid" na melijk. Of hij nog met andere zonden ernst maakte, bleek verder niet. Wel echter, dat de ,,vro m^eii" als een gouden draad" door B's Zuivere Rede" loopt en hij zich overgaf aan den goddelijken wil, omtrent welken hij een zuiverder begrip" had dan de vromen, die onwijsgeerig zijn. Wat de stakkers niet helpen kunnen, omdat zij ten on rechte meenden, dat den kinderlijken geest zal geopenbaard worden, wat den Bollands verborgen blijft. En de professor eindigde met een pakkend aforisme, dat het heele geval terstond veilig stelde: Bolland was religieus, want hij was een levend mensch. Zoo is dan tien jaar na zijn dood, Bollands beeld door zijn vereerders geteekend, als van een vromen man, die zijn (ïcd in redelijkheid vereerde, net als de Vrijzinnigen, dewelken hem niet eens mochten lijden. Die vrome man met zijn redelijke religie heeft dan bovendien Hegels wijsbegeerte een eind verder gebracht en doordacht, zoodat diezelfde I tegel nu een overwonnen standpunt geacht kan worden. Wa,nt dit verklaarde, terzelfder gelegen heid Dr. P. Meerum Terwogt, dat Bolland als de rijpere, Hegel echter als de onrijpere philosoof moest beschouwd worden.... Mogen wij na, dit alles niet cluiicludeeren. dat religie en vroomheid, nog meel' liet geloof tot theologie doordacht eri gelouterd, de wijsbegeerte en haar redelijkheid zeer ver te boven gaat;1 En dat Hollands oog- eens weer voor die theologie behouden werd? Kn verder, dat Holland bitter gelijk had, als hij meende, dat het na zijn dood. met i!e philo.-olie hier vrijwel gedaan 7,011 zijn? Want wat is er over gebleven V' ICIteli.ike nogal rumoerige dilettanten\ ereenigingen voor wijsbegeerte. Zuivere en Andere Keue. die geregeld voordrachten doen hom en over vee!, (lat met <Ie. wijsbegeerte inderda.'td in conig verband staat doch waarin de Zuivere Hede haar Werkelijkheid niet vindt. Verder interes santéperiodieken en jaarvergaderingen (met diner toe) ja, zelfs Congressen, waar men massa-bewijs achter de waarheid aanzit, gelijk een schitterende jaehtstoet achter een geheimzinnige haas. Maar vangen doen zij toch waarschijnlijk niet en dat is dan ook minder ue bedoeling. Doch wij zijn intusschen weer een godsdienstige sekte rijker geworden, (lic Holland vereert als ttfiin profeet en zich op inwendige zending toelegt, eti wel door belangstelling te wekken voor de onbe vooroordeelde denkwijze". Want zoo was n.l. ('e denkwijze" van Bolland en l tegel. Zij dachten. liberaal onbevooroordeeld", als brave kerels, die zij waren, en zij hebben het in de Wereld dan ook tot professor gebracht. Wie zei ook weer, dat de Gedachte morsdood gaat. zoodra .">r een gezelschap of vereen iging ont staat om haar to eere.n en te cultiveeren? /ij schijnt tegen zooveel openbare, talrijke en georganiseerde belangstelling niet bestand te zijn. Kn Holland wist het wel. al offerde hij bij gele heid (j,(k wel aan de dierliaarheid. Maar dat hij ooit. beweerd zou hebben, dat zuivere rede stichte lijk is. valt niet aan te nemen. Zoover zo'i hij Hegel nooit verloochend 'nebben.