tm. 12 De Groene Amsterdammer van 27 Februari 1932 No. 2856 Teekening door B. van Vlijmen Frits van Dijk in Jonge Liefde" Dramatische Kroniek door Henrik Scholte Samson Raphaelson: Jonge Liefde" Op denzelfden avond, dat Verkade in Amster dam in de bloemetjes gezet werd, gaven in den TJtrechtschen Schouwburg vier uitgeschoten leden van zijn gezelschap een tweede première. Het stuk was onbekend evenals de schrijver, die zich op de Amerikaansche nationaliteit beroept, de spelers waren Ank van der Moer, Mies Elout, Frits van Dijk en Oor Hermus: nieuwe combines". Regie en vertaling waren ook hier van den heer Verkade. Nu deze bescheiden voorstelling naar het Kika Hopper Theater oveigeheveld is, heeft de critiek haar met onverholen enthousiasme ontvangen en er is terstond een dagelijksche serie" van ingezet. die ook wel haar jubileumnummers zal krijgen te tellen. Want hier doet zich een omstandigheid voor, die in de eerste plaats voor ons tooneel zelf van beteekenis is. Vier spelers, die niet tot de geclicheerde vedettes behooren, spelen doodge woon", zonder -veel verkleedpartij en eigenlijk zonder belangrijk of bepaald decor, een gesloten stukje van niets dan wat psychologie van de liefde. Alles geconcentreerd op het woord, de nuance en het kleine gebaar, onvervangbaar door de film en met geen enkel ooglonkje in die richting, wat toch in dezen tijd ook al een uitzondering is. ... en men zit drie bedrijven lang geboeid, men raakt opgetogen, men leeft mee en vergeet de verstandelijke hypothese, waarop het geval" is opgebouwd, men neemt hier inderdaad nu eens iets van mee v naar huis", zooals Cor Hermus in zijn zeer heldere analyse de la pièce" schrijft. En de aandeelen van ons heel tooneel stijgen, in moreelen zin gesteund, door zoo'n studio experiment van vier menschen, die dan toch blijkbaar nog weten, gelooven en overtuigen wat tooneel in den strikten en eenvoudigen zin des woords is ! De schrijver begint met de werkelijkheid over moedig te verkrachten door bijna absurd helder tegenover elkaar geplaatste karakters te gaan analyseeren in een dialoog, die eerst na deze hy pothese weer op de werkelijkheid, een zuivere, ge voelige en actueele werkelijkheid terugvalt. Hij schept een situatie, die voor zijn betoog zoo gunstig mogelijk is en in de realiteit wel nauwelijks een equivalent zou hebben, laten we zeggen een kans van n op duizend. Maar dat alles is zijn goed recht als schrijver, indien hij er maar in slaagt ons, consequent door-redeneerend, te overtuigen. Waarin hij dan echter zooveel succes heeft, dat men met hem mee argumenteert en vergeet dat de oorsprong toch maar een lastig geval" is vóór alles van een lastig meisje. Dat msisje, Fay, is met alle romantiek van twintig jaren verliefd op eenen blonden David, die ook nog niet droog achter de ooren is. Peter, donker en reeds grijzend, is dat wel en hij beroemt zich er op, hij is vijfendertig en een mooiprater, iemand, dien het voor den wind gaat zonder dat hij iets beteekent en die achter het cynisch com promis van tien jaren huwelijk met Nancy, die haar eigen conclusies uit dat compromis getrokken heeft, toch eigenlijk maar ach zoo'n klein manneke is. Hij overtuigt Fay, die wel vurig liefheeft, maar toch in de eeuwigheid van haar liefde voor David niet kan gelooven, omdat zij het zoo weinig in anderen en tenslotte ook in hot lang onfeilbaar geachte huwelijk van Peter en Nancy bevestigd ziet, van zijn levenswijze" theorie van den willi gen geest en het zwakke vleesch. Kr gebeurt iets achter het tooneel in een boschje, op hetzelfde oogenblik dat op het tooneel de ietwat naar emotie verlangende Nancy volkomen koel en berekenend wil constateeren ot de hloedjonge David in staat is, zijn theorie van het idealistische huwelijk door te voeren ook daar waar physische wetten zich niet aan de uitverkorenheid van twee gelieven storen. De schrijver heeft zich voor het constateeren van een confict niet bediend van de salonfahige, maar toch altijd wat onredelijk en hypocriet vermooide redeneeringen van Géraldy, evenmin als hij voor het contrast: Peter een heel stuk a la Zijn tweede Ik" van zijn landgenoot Behrman noodig had, of zich voor het contrast: Nancy quasi serieus beliefde af te vragen of Constance nu wel heusch gelijk had. Hij behandelt het alsof deze vier menschen een partij bridge met sex appeal spelen. Het bieden gaat nerveus en snel, men speelt de partij zelf onder de spanning van een redouble. Fay opent, zij wil in haar lust tot zelf kwelling een reddend experiment: zij zal zich aan Peter geven om te bewijzen, niets meer en niets minder dan te bewijzen, dat zij eigenlijk van David houdt. David zal op eenzelfde experiment met Nancy zijn eigenlijke, eenige en waarachtige liefd e voor Fay moeten waar maken.'' Deze situatie zou in een boulevardklucht misschien scabreus zijn, in een volbloed tragedie licht belachelijk en overspannen. Hier, in dien prachtig balanceerenden tusschentoon van blijmoedig gehouden tragisch conflict, is de schrijver er voortdurend in geslaagd, zijn stelling zuiver te houden, ja zelfs, als men de praemissen in karakters en situatie eenmaal voetstoots aanneemt, te bewijzen. Zijn meester schap toont hij in de psychologische reacties; Peter, die na een overwinning die niet de zijne was, dik gaat doen en weer eens tot over de ooren ver liefd dingen zegt, die hij toch maar een paar dagen meent", omdat hij nu eenmaal altijd wat zeggen moet en altijd argumenten heeft om het gemis aan fond te maskeeren. Fay, die zich puur als experi ment gegeven heeft en nu iets heroïsch krijgt in haar Don Quichotterie, die aan Mademoiselle Bourrat herinnert of zelfs, in de verte, aan Strindberg's Eleonore. Fay, die door het in extase ge nomen besluit van een halfwassen meisje nu alle troeven als vrouw op haar kant heeft en den bloo den David, die wel den aanloop maar niet den sprong waagde, moreel zelfs kan dwingen tot zijn experiment rnet Nancy, waartoe hij den moed, Nancy (die, meer op den achtergrond blijvend, zich minder gauw verliest" dan haar Peter) eigenlijk de lust miste. Het tweede bedrijf behelst de overwinning der consequenten: Fay vut kracht, Peter uit zwakheid. Het derde bedrijf brengt de overtroeving door de twee anderen, die, juist door dat zij de consequentie schuwden en niet aan den lijve" ondergingen, de ervaringen der anderen konden benutten om de conclusie te trekken. Het stuk eindigt met twee groote vraagteekens: welke weg zal thans het huwelijk nemen van David en Fay, tot brutale macht gerijpten jongen en tot rust gekomen meisje; van Peter en Nancy, den man, die de nederlaag leed en de vrouw, die daardoor tot inzicht en grootere zorgvuldigheid kwam? De twee oorspronkelijke huwelijken, ook zonder den rooskleurigen happy end verdiept. Een relativeeren en subjectiveeren van wijsheden, waar men licht met een groot woord of wel met een grove grap over heen loopt. Een conflict, dat, kantelend, van alle zijden is beschouwd, menschen, die in hachelijke situaties nimmer den natuurlijk sten schijn van leven verloren. De groote taak om dit moeilijk voor charge te bewaren stuk in den juisten, lichten en oprechten toon te houden, is door de regie voortreffelijk opge lost. Een salonstuk hoeft men er niet van gemaakt, er was misschien hier en daar, in kleinigheden, zolfs wel eens een gemis aan distinctie. Do correcte smokings en grooto toiletten, dio mon er in EnTeekening door B. van Vlijmen l Ank van der Moer in Jonge Liefde" gelsch-sprekende landen zonder bezwaar bijgehaald zou hebben, werden hier zeer Hollandsen vervan gen door het confectie-pak, het sporthemd en het Gerzon-jurkje. De eerlijkheid van hot stuk heeft er goeddeels bij gewonnen. Men speelde van zoo nabij, dat men zich nauwelijks meer toeschouwer voelde. Waarbij komt, dat deze vier acteurs, in bewonderenswaardg ensemble-spel, oen zeldzaam zuiver besef van hun rollen hadden. Zonder twijfel waren die rollen ongelijk van opgave. De experimenteerenden: Fay en David, zijn veel moeilijker ga,af te spelen on door uiterste waar achtigheid voor overdrijving en belachelijkheid te behoeden dan degenen, die slechts voor het experiment gebruikt worden en zich daarin her kennen: Peter en Nancy. Ank van der Moer, dio reeds in Maya" als het halfwassen kind boven de andoren uitstak en toen eigenlijk hot conige volkomen succes van den avond was, gaf opnieuw een heerlijke natuurlijk heid en fijngevoeligheid aan oon rol, dio men niet licht met zooveel rijke details en zooveel aangeboren zekerheid door een andere actrice gespeeld zal zien. Het is lang geleden, dat men door oen jonge actrice "zoo verrassend natuurlijk en gevoelig hoorde sproken, zooveel zekerheid in subtiel gespeelde situaties zag. Hot is misschien altijd een waagstuk als debutanten te spoedig in de hoogte gestoken worden, maar de verdiensten van dit succes hoeft men niet to verkleinen; zij kwamen meer voort uit een volkomen doorvoelen en uitspelen van een ingewikkelde rol, dan uit de waardeering van hot publiek. Frits van Dijk als David is voor zulke lyrische jongensrollon wel aangewezen. Zijn accenten zijn ongelijk, soms in een zacht woord glashelder en zeer ontroerend, soms te weekhartig. In het eone forti nog wat gewrongen en zichzelf forceerend, een ander maal, aan het slot van het tweede en in het derde bedrijf vooral, echter volkomen gaaf en in allen eenvoud sterker dan het oude spel met de romantische allure en de sonore" stem. Cor Hermus, als Peter, vermeed op uiterst intelligente wijze alles wat naar klucht of charge zweemde en had zelfs iets tragisch in zijn lichte gestes, die j aist van dit (intusschen vrij deugdelijk aan de kaak gestelde) karakter geen windbuil maakten; Mies Elout, meer een ondersteunende dan een zelfstandige rol, vol deed als zoodanig, vooral na het eerste bedrijf, zeer goed. Inderdaad oen onverwacht tooneelsucces, oven bescheiden als eerlijk behaald. Frits van I>ijk ISJ'/s jaar acteur Zaterdag '21 Februari viert Frits van Dijk een jubileum in intiemon kring; op dien dag is hij J 2 J jaar aan liot^toonoel verbonden.