door L. 1. lordaan Nationaal of Nationalistisch? Frasak Capra ..Gevaarlijk Spel" ") l Het woord nationalisme" roept velerlei fan tomen op waaronder vermoedelijk een respec tabel aantal spoken-op-klaarlichten-dag. Kr zijn tal van menschen, die op principieele of hypersensibele gronden geen onderscheid wenschen te maken tusschen den daverenden hoera-kitsch van een Flötenkonzert von Sans-Souci" en de paar bijkomstige trompet-fanfares in Sternberg'» Marocco". Voor dezulken blijft slechts n weg over: het bewuste en hardnekkige vasthouden aan de internationale tendenz in gedachte en .... stijl ! P'en opvatting, die even nobel als moeilijk en gevaarlijk .s! Met allen eerbied en alle sympathie voor het streven, mag men de vraag stellen of dit de juiste weg is. Voor zoover de film betreft, leert de er varing, dat alleen nationale werken (d.w.z. van den nationalen stijl doordrongen) krachtige, bloedrijke uitingen van cinegrafische kunst konden worden. Alle belangrijke films waren ..nationaal" van conceptie.... hoe internationaal hun be doeling en invloed ook mochten zijn. Caligari", Der letzte Mann", Variété", Faits Divers", ,,Le Coquille et Ie Clergyman", Crainquebille". ..The birth of a Nat'on", The Sign of Zorro", ,,The Docks of New-York". . . . het waren alle ..nationale" films in zcoverre de gedachte in den stijl en met de middelen was weergegeven, wrelke uit den betrei'fenden landaard voortvloeiden. Merkwaardig zijn in dat opzicht de Russische films. die zich wel het allermeest tot de heele wereld richtten en die nationaler waren dan welke andere ook. Ourieuse gevallen van adoptatie, als M nilmontant" van den Bus Kirsanoff, dat zuiver Fransch was en Thérèse Raquin" van den Franschen Belg Feyder, dat te Berlijn gemaakt volmaakt Duitsch werd, bevestigen deze theorie. En zelfs de films van G. W. Pabst, die wel het zuiverst en sterkst de internationale gedachte steunen (?Westfront 1918" en Kameradschaft") zijn van stijl en middelen nationaal". Daartegenover staan de films, die zich bewust van den nationalen bodem losmaakten, als b.v. La chute de la Maison Usher" van Epstein en Die Weber" van Friedrich Zelnik. Het eerste werk werd een bloedelooze nabootsing van Lang en Leni het laatste een parodie op Pudowkin. Bijzonder instructieve voorbeelden zijn ook Niemandsland" van Victor Trivas en Lied des Lebens" van Granowski... . werken, die men steunt terwille van de nobele gedachte, maar die door hun vooropgezet streven, om iedere nationale afkomst te loochenen als film-zwak en weinig levenskrachtig zijn. Uit al deze feiten blijkt wel, dat men voor de onvermijdelijke keuze staat: of den nationalen stijl bewaren, of tot bloedarmoede vervallen en daardoor het hartstochtelijk en ernstig begeerde doel te missen. * * * Tegen een film als Capra's Dirigible" (?Ge vaarlijk Spel") rijst al spoedig het bezwaar, dat het een fatale nationalistische tendenz propageert. En inderdaad kan moeilijk ontkend worden, dat de uitvoerige parade met de Amerikaansche luchtvloot een verdacht bijsmaakje vertoont zijnde het uiterst onwaarschijnlijk, dat de regeering der Vereenigde Staten dit machtig vecht-apparaat ter beschikking stelde enkel en alleen terwille van les beaux yeux" der filmkunst. Het zijn werken als dit, die het geval moeilijk en ingewikkeld maken omdat de verwarring tusschen de begrippen: nationaal" en nationa listisch", die toch reeds zoo lastig te scheiden zijn. er volkomen ongegeneerd in wordt toegelaten. Men staat wel zeer duidelijk voor de pijnlijke conclusie: Ziehier een werk, dat zijn onmiskenbare kracht ontleent aan zijn nationale karakter, maar dat de grenzen tusschen nationaal" en nationa listisch", verwaarloosde. Want Dirigible" is een sterke, gezonde film een werk, waarin de eigen aard en het nationale karakter van een jong volk. zich sterk en spontaan uitleeft. Het reageert evenals de vroege WildWestfilms en de moderne ,,ganster"-films op de vitale nationale instincten, liet is niet de ver schrikkelijke quasi-moraliseerende. quasi-sentimenteele, of quasi aesthetiseerende Amerikaan van omstreeksch 1920, die hier aan het woord is. Maar de Arnerikaansche Amerikaan. De nationale zin voor exactheid, beweging, sportiviteit en physieken moed openbaart zich in deze klare, koude, maar strakke en vaste conceptie en maakt haar tot een even onweerlegbaar en natuurlijk getuigenis, als de Russische films. Zoowel de Yankee- als de Russische mentaliteit is ons vreemd, maar wij aanvaarden beide gelijkelijk, mits zij zich eerlijk en onvertroebeld uiten. Evenals de trage camera beweging en het atmosferische zwart-wit der Duitschers evenals de massa-hanteering en de werking der beeldwisseling (montage) \o,n de Sovjet-film heeft deze weergaloos accurate en staal-harde conceptie: stijl! Stijl, in den zin van de complete, onvertroebelde reflex van een natio nale mentaliteit. Wat brengt deze zakelijke, actieve menschensoort het allereerst in beweging? Durf. kracht, expansie, bekwaamheid ! Dit leeft heftig en primaiv in den Amerikaan dit inspireert hem derhalve tot het eerlijkste sterkste werk. In dien zin zette de maker van Dirigible" er alles op, tot een vol ledige bevrediging dezer instincten te geraken en al de natuurlijke aanleg voor een daartoe vereischte techniek en intuïtie openbaart zich in dit werk op imposante en bewonderenswaardige wijze. Want wij mogen nu al smalend spreken over verfilmde lucht-acrobatiek zij is ondenkbaar zonder een volmaakte beheersching der techniek en een expressiekracht, die respect afdwingen. Een vliegtuig haalt het stoute stukje uit, zich vast te haken aan een in beweging zijnd luchtschip. Circus-emotie.... toegegeven! Maar wat ons interesseert is niet do opwinding over het geval-zelf, maar de virtuose wijze, waarop het wordt weergegeven. In een prachtige suggestie van duizelingwekkende hoogte van meesterlijk opgedreven spanning - van snelheid en gevaar. ontwikkelt zich dit primitieve tournooi der machines. Het is in zijn soort een hero sche ballade van geen geringer allure, dan de middeleeuwsche ridderspelen. Wie in zoo'n episode mér ziet dan een staaltje van waaghalzerij der piloten en camerameii, die moet hier de rake, voortreffelijke schil dering door beeldwisseling en geluid onverdeeld bewonderen. Deze romantiek van het moderne mechanisme meeslepend en overtuigend, want eerlijk en spontaan beheerscht de geheele film. Zij moge ons persoonlijk sympathiek of anti-pathiek zijn. . . . zij heeft het onaantastbaar raison-d'étre der natuurlijkheid. Ook de opstandigheid en de poli tieke tendenz der Russische film kan ons verre liggen en nochtans aanvaardbaar zijn, als bij het werk behoorend en het tot leven wekkend, gelijk het roode bloed het gezonde lichaam. In tegenstelling rnet het oudere Wings", waar hetzelfde natuurlijke instinct voor lucht-romantiek werd vermoord door een sentimenteel en gewi'ongen liefdesintrigue'tje. is hier de opzet bescheiden en sober en in zijn globale behandeling zelfs in een zekere logische harmonie met het onderworp en den tijdgeest, [n onze periode van record-psychose, vvaariri ZL'ppolin's naar de Noordpool vliegen en een Oceaan-vlieger mot een. l'lcsch water on een stroohoed in zijn centje den grootetïplas oversteekt, kost hot minder moeite te goloovori in de rivaliteit. die een aviatour en een luchtschipcommandtint naar de Zuidpool voeren, dan in het Gentlemen pret'er blondes". Dezelfde natuurlijkheid en verwonderlijke echt heid kenmerkt de forsche, globale typeering deipersonages. Evenals de Russen geven de Ameri kanen van dit genre, meer het type dan het indi vidu en evenals bij de Russen zijn deze decoratief ingevulde forsche contouren van een zeldzame overtuigingskracht. Afgezien van de tamelijk zwakke en conventioneele vrouwenfiguur (Fay Wray) die bovendien op hinderlijke wijze aan Gloria Swanson doet denken staan de hoofd personen robuust en ten voeten uit voor ons. Men voelt: deze kantige. roerige, luide menschen, zijn in, handeling, sentimenten en impulsen het ge middelde van een ras. Zij belichamen een nationale ideologie nationale driften nationale ondeugden. En het heeft zijn nut en billijkheid, om de Amerikaansche psyche ook eens op andere wijze te leeren kennen, dan op de critische snijtafel van een Sinclair Lewis. een Mencken of eori Lewisohn. Al deze personages Jack Holt, Halph Graves en de kostelijke Admiral" zijn met een leven digheid, een verve en een belangstelling gegeven. als alleen de Amerikaan voor den Amerikaan over heeft. Men bestudeere de voortreffelijke milieu schildering op het bureau der U.S. Navy de losheid en natuurlijkheid der individuen maar vooral de prachtige dialogen, die nergens een woord teveel of een woord verkeerd toepassen. Men apprecieere de korte scènes tusschen het jonge echtpaar, waarbij geen woord, geen gebaar, geen geluid door geforceerdheid de makkelijke, vloeiende natuurlijkheid der episoden onderbreekt. Men lette eens aandachtig op het korte onderhoud tusschen den luchtschip-commandant en den admiraal, waar hij dezen tracht over te halen een reddings expeditie naar de Zuidpool-schipbreukelingen op touw te zetten en geniete van het kostelijke lt would bc marvelous. . . . it leouhl l>e marrelous ! !" van dezen hoogwaardigheidsbekleeder. * * * Dit is dan de nationale kant van het geval. Men kan het betreuren, dat de y.aak dikwijls in een nationalistische propaganda overgaat, die ons, in dezen tijd vooral, minder aangenaam aandoet. . . . het blijft de vraag, of wij die omstandigheid niet op den koop toe moeten nemen. Want het: staat te vreezen, dat de grens tusschen nationale zelf bewustheid en nationalistischen trots, voor den Amerikaan nog vrij vaag is. En wij hebben ons bij deze feiten neer te leggen, zonder de erkenning uit den weg te gaan. dat aan den voedingsbodem d.er nationale eigenschappen deze film als alle andere, haar kracht en vitaliteit dankt.