Historisch Archief 1877-1940
N o. 2864
De Groene Amsterdammer van 23 April 1932
BIOSGOPY
door L. J. Jordaan
Mesalliance
Bnster Keaton in Casanova tegen
wil en dank4*, Tusehinski
De klankfilm, die in haar koppigen en
onstuimigen groei in alle richtingen tegelijk wil uitdijen,
plaatst ons af en toe voor zonderlinge bedenksels.
Zij probeert het met tooneelspelende filmsterren,
met filmmakende tooneelspelers, met zingende
acteurs en acteerende zangers. Alles en iedereen
schijnt in den grooten smeltkroes geworpen te
"worden, om door een nieuw louteringsproces voor
den komenden uitdrukkingsvorm te worden om
gesmeed .... of als definitief onbruikbaar te
"worden uitgewezen. Sommigen, als Hans Albers,
gelukt de regeneratie wonderwel. Na een inzinking,
?die hem voorgoed Kriegsuntauglich scheen te
willen maken, beleeft hij een opleving als nooit te
voren. Maar tegenover dit betrekkelijk zeldzame
voorbeeld, staan tal van onfortuinlijken in
Filmland, die stil en geruischloos moesten verdwijnen.
In een wonderlijk en lastig parket zijn door de
klankfilm wel bijzonderlijk de oudste heroën van
liet projectiedoek gebracht: de gag"- of burleske
spelers. Niet ten onrechte gold hun
verbeeldingsvorm voor een der meest autonome en oorspron
kelijke der zwijgende film. Het geluidlooze schim
menspel, dat tot 1928 toe voor ons de
cinegrafische kunst was, leende zich bij uitstek voor de
lilm-burleske. Het was, door zijn gemis aan ge
luidsrelief, oneindig lichter, fantastischer en on
wezenlijker dan het tooneel het was ijl, grillig
«n onstoffelijk. De montage, welke er de essentieele
kracht van uitmaakte, permitteerde de meest
"willekeurige en onverwachte combinaties van
beeld en beweging. Het was om kort te gaan
?de zichtbaar geworden evolutie van een flitsenden,
speelschen geest.
In dit wonderlijk immaterieele wereldje, met
?zijn twee dimensies en zijn ijle droomstilte, paste
<ie burleske als geen andere vorm van filmex
pressie, ledere caprice, iedere absurditeit kreeg
«ogenblikkelijk zichtbare gestalte en vlood tevens
zoo luchtig en gemakkelijk voorbij, dat in dit
bekoorlijke spel van dwaasheid en onmogelijkheid,
Jiiets ons hinderde. De groote burleskespelers en
?dat waren uitsluitend de Amerikanen waren
?deswege filmspelers bij uitnemendheid.... alleen
leeds, omdat zij zich uitsluitend door dit medium
konden uitdrukken. Dit gaf aan hun werk reeds van
den aanvang af een zekerheid en een raison d'être,
als de andere vormen van cinegrafische kunst zich
eerst na lang en moeizaam experimenteeren konden
eigen maken.
Men heeft over Chaplin's verhouding tot de
klankfilm en zijn hardnekkig zwijgen veel en
uitvoerig gedivageerd. Men heeft het toegeschreven
aan een hautaine minachting voor het nieuwe
phenomeen of ook wel aan een soort
sentimenteele aanhankelijkheid jegens het oude. Alles
"welbeschouwd zou het nog zoo gek niet zijn, maar
nuchterweg te concludeeren, dat de grootste der
burleskespelers bij zijn negatie van de geluidsfilm
eenvoudig door niets anders werd gedreven, dan
door vrees. Door het natuurlijk en onfeilbaar
instinct, dat Chaplin altijd en overal den juisten
"weg'deed kiezen en dat hem in dit geval waar
schuwde voor de ongehoorde moeilijkheden, welke
de toevoeging van het geluid aan de burleske in
den weg stelt.
Want het kan wel niet anders, of de in klank
omgezette .,gag", verliest zijn essentieele kwali
teiten: vaart, vrijheid, irrealiteit. De groteske
schaduw van voorheen, die zich alles kon veroor
loven, omdat zij niets was, wordt eensklaps
bezwaard met het gewicht van den klank
de prachtige, ongebonden fantasie ver
andert in een zonderlinge, moeilijk te aanvaarden
quasi-werkelijkheid. De stem en de zin der woorden
verbreken den kostelijken droom en scheppen een
akelig-nuchter grensgebied tusschen comedie en
burleske, waarin noch de speler, noch de toe
schouwer zich op zijn gemak gevoelt. De clown,
die in zijn geluidlooze gebaren eenvoudig een
bewegingsfragment was, gaat spreken in woorden
?en zinnen, waarover wij moeten nadenken die
?ons te kwader ure binden aan consequenties, aan
overwegingen, aan controle van het verstand. De
burleskespeler, dien wij, als gedragen door den
storm van ons eigen gelach, zagen mallen, tuimelen,
jagen.... door vensters en draaideuren, langs
drukke straten en stille landwegen, door
modderplassen en tobbes witkalk, heeft zijn goddelijke
vrijheid ten eeneiimale ingeboet. Door het
gewichtvan den klank en deszelfs zin !
Totnogtoe beteekende aldus het geluid ..la mort
sans phrase" voor de ..gag" en den burleskespeler.
Maar deze zelfde burleske heeft een taai leven zij
is nog steeds niet vergeten, dat door haar de
filmkunst zich eerst kon vrijmaken en zij staat
op dat eerstgeboorterecht.... onverzettelijk, met
de hardnekkigheid der wanhoop. De oude Mack
Sennett tracht de dagen van zijn debuut en dat van
de film, opnieuw terug te roepen: hij maakt korte
burlesken voor geluidsfilm, in den trant van zijn
eerste bathing-girls comedy's". Charley Chase, de
verdienstelijke comedian" der zwijgende film viel
als eerste slachtoffer in dergelijke experimenten,
die een desperate mislukking beteekenden. Naast
hem vielen Laurel en Hardy: van het oogenblik
af aan, dat Hal Roach deze voortreffelijke
gag"spelers met het geluid bezwaarde, worden zij
traaggekunsteld en onverteerbaar. Eenzelfde lot onder
ging Lupino Lane. En wij het bloeddorstige
publiek tellen als wijlen de tricoteuses. de koppen
die onder den valbijl van het geluid in het zaagsel
der mislukking rollen.... met een cynisch: Alweer
een .. .. !
Is het de wilde angst voor het onvermijdelijke.
die Buster Keaton deed grijpen naar een twijfel
achtig experiment als ,,Casanova"? Zoo ja, dan is
deze greep nog de grootste misgreep van alle
geworden. Zij beteekent niet meer of minder dan
een gruwelijke mésalliance een samenkoppeling
van elementen, die eikaars doodsvijanden zijn en
die elkaar volkomen vernietigen. Want de lichte
speelfilm, de film-.,comedy" staat verder van de
burleske af, dan het noodlottigste drama omdat
zij hetzelfde doel beoogt, met totaal verschillende
middelen. De filmcomedie is een spel van amusante
realiteit, van de logische ontwikkeling van natuur-'
lijke situaties tot een conflict en een blijde op
lossing, van een tegen elkaar zetten der werkelijk
heidselementen. De burleske daarentegen is de
ongebreidelde fantasie, het goochelen met het
onmogelijke, de triomf der zinneloosheid. Deze
twee genres te willen verbinden, moet tol een
pijnlijke teleurstelling leiden maakt van den
gullen lach een wrang grimas.
Deze ,,Casanova"-film plaatst ons aanvankelijk
in een vrij reëel milieu een beetje schamel van
overtuigingskracht, maar in ieder geval een poging
tot werkelijkheidsweergave'. Een meisje werischt
haar verloofde niet te trouwen, vóór haar zuster.
die ieder aanzoek afslaat, goed en wel zal zijn
gehuwd. De verloofde in quaestie tracht nu zijn
doel te bereiken, door het onwillige 7,usje niet
kracht en geweld aan den man te brengen en. laat
met dit oogmerk een individu op haar los. dat in
zijn onnoozelhoid voor hartenbreker moet doorgaan,
doch in werkelijkheid de daverendste stakkerd is.
die op twee beenen rondloopt. Gelijk men ziet een
zij het wat geforceerde poging, om door het
stellen van een situatie en haar ontwikkeling, een
vroolijk spel te componeeren.
Maar nu verschijnt in dit milieu van correcte1
dames en heeren, die doen alsof zij het meenen. een
phantoom uit een andere wereld een schepsel
/.onder relief of zwaartekracht een schaduw
een levende absurditeit.... de ,.ga<;"-sp..>ler !
Buster Keaton treedt op. in een fantastische
schooiersplunje en met de gebaren van een idioot.
Wat vroeger, in de vloeiende dwaasheid der
zwijgende busleske, als een luchtige capriool
aandeed, leidt hier slechts tot pijnlijke verwon
dering. Niemand in dit keurige gez?lschap draagt
een cotillon-rieus of een slobberbroek niemand
denkt er aan, met het hoofd vooruit door een
venster te vliegen, of op zijn zitvlak al de treden
van een trap af te hobbelen. Onder die omstandig
heden wordt de groteske marionet, die Buster
Keaton is, een ontsnapte krankzinnige. Zijn ver
schijning heeft iets spookachtige en dit eerst
recht, wanneer hij begint te sprekc?i met een
011waarsciiijnlijken. neuzigen fagottoon. die een
octaaf lager schijnt te klinken, dan de stem van
eenig sterfelijk mensch.
De vcrloofde-in-qua'stie. tracht den sukkel zijn
bedoeling duidelijk te maken en hem af te richten
op het veroveren van het hart der onwillige zuster.
Het is of hij m-.>t een omvilligen Uobot, met een
ongenaakbaren kuiistmensch te doen heeft. Zijn
keurig Duitsch wordt beantwoord met groteske
keelgeluiden en wat een grappigen dialoog zou
moeten zijn, wordt een luguber spel met een holle
grafkelder-echo.
* *
*
Zoo sukkelen deze twee elementen, die elkaar
niet verstaan, die elkaar niet begrijpen en elkaar
ridiculiseeren door al de lange acten van een hybri
dische filmklucht, die geen visch en geen vleesch. . .
geen comedie en geen burleske wil worden. En als
om aan te toonen, waar de fout zit. verheft het
geval zich op een gegeven oogenblik onverwacht
tot een zuivere gag": Buster Keaton en een jonge
dame zijn op weg naar een hotel.... een
modderigen weg vol kuilen en gaten, onder een wilden.
donkeren hemel en een piassenden regen. Alle
herinnering aan de converseerende dames en
hoeren, aan de knellende banden der realiteit,
maar vooral aan de woorden met hun loodzware
beteekenis, is eensklaps weggevaagd. Een auto
passeert Keaton heft de hand op, orn mee te
mogen rijden een heftig modderbad is het
antwoord.... tot aan de knieën, zijn de zwervers
bespat. Een tweede auto passeert zelfde spel
de vragers zijn nu tot het middel nat. Een derde
auto volgt en een vierde en gradueel veranderen de
stralend witte gestalten in onooglijke zwarte
modderpoppen. Tot een met paarden bespannen
kar nadert. Men ziet alleen de paarden de
voerman noodigt hen uit op den wagen te klimmen
het beeld donkert af, licht weer op en het blijkt
dat de onfortuinlijke passagiers hemelhoog boven
op een hooikar zijn gezeten.
Dit onvertaalbare, niet te omschrijven komische
effect, dat dadelijk en met doodelijke zekerheid
doel treft en den lach ontketent.... vrij en
onbezwaard door logische overwegingen, geeft ineens
een prachtige evocatie van de burleske. De zielige
zwakzinnige wordt voor een korte wijle weer de
brillante fantast uit The meccano of the Generale"
en de ..gag" herleeft in al zijn glorie, als een her
innering aan een groot verleden e?i velt een ver
nietigend vonnis over hetgeen de god der filmkunst
heeft g.-scheiden en de mensch nochtans wilde
vereenigen.
Het vermoeden lijkt niet al te onwaarschijnlijk.
dat de Metro-Goldwyn den troep Europeanen, die
in haar ateliers werkten in Fejos' voortreffelijke
film ..Big House", en passant heeft willen gebrui
ken voor een experiment in dezen geest. Xatuurlijk
heeft zoo'n experiment het goed recht van alle
proefnemingen en iedere poging, om de kostelijke
burleske ook voor de klankfilm te behouden.
verdient als zoodanig waardeering.
Maar de harde en ondubbelzinnige les. is ook
ditmaal weer geweest: Niet aldus !
Liever geen huwelijk, dan zulk een mésalliance. ..
ALLES STROOMT
Het bosch is stroomend en de bergen stroomen
en ook de wolken stroomen en de wind,
de beken, zij, die zin</en welgezind
en stroomen doet m:jn geest in 't rijk der drooinen.
Vun morgenschemer tot het arondko/nen
glanst het schoon licht der znn. dat tilles tint.
run nacht tot weer ile nieuice dag bei/int
ionk'len de sterren boren her// en hoornen.
(leen ritst, geen rust muur stroomen allijd door,
onze «dein stroomt naar binnen en i'liel-uit.
soms zingt een mensch, .soms klinkt een i-oog'le.nkoor.
De groene rozenknoppen u-orden rood.
l)(tur (dies stroomend is besloot geen I)<*od,
een orerytui'/ is al wüt hij bctlttidf.
J i.) H A \ R K t) UI X(,' l r,S