N o. 2864 De Groene Amsterdammer van 23 April 1932 BIOSGOPY door L. J. Jordaan Mesalliance Bnster Keaton in Casanova tegen wil en dank4*, Tusehinski De klankfilm, die in haar koppigen en onstuimigen groei in alle richtingen tegelijk wil uitdijen, plaatst ons af en toe voor zonderlinge bedenksels. Zij probeert het met tooneelspelende filmsterren, met filmmakende tooneelspelers, met zingende acteurs en acteerende zangers. Alles en iedereen schijnt in den grooten smeltkroes geworpen te "worden, om door een nieuw louteringsproces voor den komenden uitdrukkingsvorm te worden om gesmeed .... of als definitief onbruikbaar te "worden uitgewezen. Sommigen, als Hans Albers, gelukt de regeneratie wonderwel. Na een inzinking, ?die hem voorgoed Kriegsuntauglich scheen te willen maken, beleeft hij een opleving als nooit te voren. Maar tegenover dit betrekkelijk zeldzame voorbeeld, staan tal van onfortuinlijken in Filmland, die stil en geruischloos moesten verdwijnen. In een wonderlijk en lastig parket zijn door de klankfilm wel bijzonderlijk de oudste heroën van liet projectiedoek gebracht: de gag"- of burleske spelers. Niet ten onrechte gold hun verbeeldingsvorm voor een der meest autonome en oorspron kelijke der zwijgende film. Het geluidlooze schim menspel, dat tot 1928 toe voor ons de cinegrafische kunst was, leende zich bij uitstek voor de lilm-burleske. Het was, door zijn gemis aan ge luidsrelief, oneindig lichter, fantastischer en on wezenlijker dan het tooneel het was ijl, grillig «n onstoffelijk. De montage, welke er de essentieele kracht van uitmaakte, permitteerde de meest "willekeurige en onverwachte combinaties van beeld en beweging. Het was om kort te gaan ?de zichtbaar geworden evolutie van een flitsenden, speelschen geest. In dit wonderlijk immaterieele wereldje, met ?zijn twee dimensies en zijn ijle droomstilte, paste <ie burleske als geen andere vorm van filmex pressie, ledere caprice, iedere absurditeit kreeg «ogenblikkelijk zichtbare gestalte en vlood tevens zoo luchtig en gemakkelijk voorbij, dat in dit bekoorlijke spel van dwaasheid en onmogelijkheid, Jiiets ons hinderde. De groote burleskespelers en ?dat waren uitsluitend de Amerikanen waren ?deswege filmspelers bij uitnemendheid.... alleen leeds, omdat zij zich uitsluitend door dit medium konden uitdrukken. Dit gaf aan hun werk reeds van den aanvang af een zekerheid en een raison d'être, als de andere vormen van cinegrafische kunst zich eerst na lang en moeizaam experimenteeren konden eigen maken. Men heeft over Chaplin's verhouding tot de klankfilm en zijn hardnekkig zwijgen veel en uitvoerig gedivageerd. Men heeft het toegeschreven aan een hautaine minachting voor het nieuwe phenomeen of ook wel aan een soort sentimenteele aanhankelijkheid jegens het oude. Alles "welbeschouwd zou het nog zoo gek niet zijn, maar nuchterweg te concludeeren, dat de grootste der burleskespelers bij zijn negatie van de geluidsfilm eenvoudig door niets anders werd gedreven, dan door vrees. Door het natuurlijk en onfeilbaar instinct, dat Chaplin altijd en overal den juisten "weg'deed kiezen en dat hem in dit geval waar schuwde voor de ongehoorde moeilijkheden, welke de toevoeging van het geluid aan de burleske in den weg stelt. Want het kan wel niet anders, of de in klank omgezette .,gag", verliest zijn essentieele kwali teiten: vaart, vrijheid, irrealiteit. De groteske schaduw van voorheen, die zich alles kon veroor loven, omdat zij niets was, wordt eensklaps bezwaard met het gewicht van den klank de prachtige, ongebonden fantasie ver andert in een zonderlinge, moeilijk te aanvaarden quasi-werkelijkheid. De stem en de zin der woorden verbreken den kostelijken droom en scheppen een akelig-nuchter grensgebied tusschen comedie en burleske, waarin noch de speler, noch de toe schouwer zich op zijn gemak gevoelt. De clown, die in zijn geluidlooze gebaren eenvoudig een bewegingsfragment was, gaat spreken in woorden ?en zinnen, waarover wij moeten nadenken die ?ons te kwader ure binden aan consequenties, aan overwegingen, aan controle van het verstand. De burleskespeler, dien wij, als gedragen door den storm van ons eigen gelach, zagen mallen, tuimelen, jagen.... door vensters en draaideuren, langs drukke straten en stille landwegen, door modderplassen en tobbes witkalk, heeft zijn goddelijke vrijheid ten eeneiimale ingeboet. Door het gewichtvan den klank en deszelfs zin ! Totnogtoe beteekende aldus het geluid ..la mort sans phrase" voor de ..gag" en den burleskespeler. Maar deze zelfde burleske heeft een taai leven zij is nog steeds niet vergeten, dat door haar de filmkunst zich eerst kon vrijmaken en zij staat op dat eerstgeboorterecht.... onverzettelijk, met de hardnekkigheid der wanhoop. De oude Mack Sennett tracht de dagen van zijn debuut en dat van de film, opnieuw terug te roepen: hij maakt korte burlesken voor geluidsfilm, in den trant van zijn eerste bathing-girls comedy's". Charley Chase, de verdienstelijke comedian" der zwijgende film viel als eerste slachtoffer in dergelijke experimenten, die een desperate mislukking beteekenden. Naast hem vielen Laurel en Hardy: van het oogenblik af aan, dat Hal Roach deze voortreffelijke gag"spelers met het geluid bezwaarde, worden zij traaggekunsteld en onverteerbaar. Eenzelfde lot onder ging Lupino Lane. En wij het bloeddorstige publiek tellen als wijlen de tricoteuses. de koppen die onder den valbijl van het geluid in het zaagsel der mislukking rollen.... met een cynisch: Alweer een .. .. ! Is het de wilde angst voor het onvermijdelijke. die Buster Keaton deed grijpen naar een twijfel achtig experiment als ,,Casanova"? Zoo ja, dan is deze greep nog de grootste misgreep van alle geworden. Zij beteekent niet meer of minder dan een gruwelijke mésalliance een samenkoppeling van elementen, die eikaars doodsvijanden zijn en die elkaar volkomen vernietigen. Want de lichte speelfilm, de film-.,comedy" staat verder van de burleske af, dan het noodlottigste drama omdat zij hetzelfde doel beoogt, met totaal verschillende middelen. De filmcomedie is een spel van amusante realiteit, van de logische ontwikkeling van natuur-' lijke situaties tot een conflict en een blijde op lossing, van een tegen elkaar zetten der werkelijk heidselementen. De burleske daarentegen is de ongebreidelde fantasie, het goochelen met het onmogelijke, de triomf der zinneloosheid. Deze twee genres te willen verbinden, moet tol een pijnlijke teleurstelling leiden maakt van den gullen lach een wrang grimas. Deze ,,Casanova"-film plaatst ons aanvankelijk in een vrij reëel milieu een beetje schamel van overtuigingskracht, maar in ieder geval een poging tot werkelijkheidsweergave'. Een meisje werischt haar verloofde niet te trouwen, vóór haar zuster. die ieder aanzoek afslaat, goed en wel zal zijn gehuwd. De verloofde in quaestie tracht nu zijn doel te bereiken, door het onwillige 7,usje niet kracht en geweld aan den man te brengen en. laat met dit oogmerk een individu op haar los. dat in zijn onnoozelhoid voor hartenbreker moet doorgaan, doch in werkelijkheid de daverendste stakkerd is. die op twee beenen rondloopt. Gelijk men ziet een zij het wat geforceerde poging, om door het stellen van een situatie en haar ontwikkeling, een vroolijk spel te componeeren. Maar nu verschijnt in dit milieu van correcte1 dames en heeren, die doen alsof zij het meenen. een phantoom uit een andere wereld een schepsel /.onder relief of zwaartekracht een schaduw een levende absurditeit.... de ,.ga<;"-sp..>ler ! Buster Keaton treedt op. in een fantastische schooiersplunje en met de gebaren van een idioot. Wat vroeger, in de vloeiende dwaasheid der zwijgende busleske, als een luchtige capriool aandeed, leidt hier slechts tot pijnlijke verwon dering. Niemand in dit keurige gez?lschap draagt een cotillon-rieus of een slobberbroek niemand denkt er aan, met het hoofd vooruit door een venster te vliegen, of op zijn zitvlak al de treden van een trap af te hobbelen. Onder die omstandig heden wordt de groteske marionet, die Buster Keaton is, een ontsnapte krankzinnige. Zijn ver schijning heeft iets spookachtige en dit eerst recht, wanneer hij begint te sprekc?i met een 011waarsciiijnlijken. neuzigen fagottoon. die een octaaf lager schijnt te klinken, dan de stem van eenig sterfelijk mensch. De vcrloofde-in-qua'stie. tracht den sukkel zijn bedoeling duidelijk te maken en hem af te richten op het veroveren van het hart der onwillige zuster. Het is of hij m-.>t een omvilligen Uobot, met een ongenaakbaren kuiistmensch te doen heeft. Zijn keurig Duitsch wordt beantwoord met groteske keelgeluiden en wat een grappigen dialoog zou moeten zijn, wordt een luguber spel met een holle grafkelder-echo. * * * Zoo sukkelen deze twee elementen, die elkaar niet verstaan, die elkaar niet begrijpen en elkaar ridiculiseeren door al de lange acten van een hybri dische filmklucht, die geen visch en geen vleesch. . . geen comedie en geen burleske wil worden. En als om aan te toonen, waar de fout zit. verheft het geval zich op een gegeven oogenblik onverwacht tot een zuivere gag": Buster Keaton en een jonge dame zijn op weg naar een hotel.... een modderigen weg vol kuilen en gaten, onder een wilden. donkeren hemel en een piassenden regen. Alle herinnering aan de converseerende dames en hoeren, aan de knellende banden der realiteit, maar vooral aan de woorden met hun loodzware beteekenis, is eensklaps weggevaagd. Een auto passeert Keaton heft de hand op, orn mee te mogen rijden een heftig modderbad is het antwoord.... tot aan de knieën, zijn de zwervers bespat. Een tweede auto passeert zelfde spel de vragers zijn nu tot het middel nat. Een derde auto volgt en een vierde en gradueel veranderen de stralend witte gestalten in onooglijke zwarte modderpoppen. Tot een met paarden bespannen kar nadert. Men ziet alleen de paarden de voerman noodigt hen uit op den wagen te klimmen het beeld donkert af, licht weer op en het blijkt dat de onfortuinlijke passagiers hemelhoog boven op een hooikar zijn gezeten. Dit onvertaalbare, niet te omschrijven komische effect, dat dadelijk en met doodelijke zekerheid doel treft en den lach ontketent.... vrij en onbezwaard door logische overwegingen, geeft ineens een prachtige evocatie van de burleske. De zielige zwakzinnige wordt voor een korte wijle weer de brillante fantast uit The meccano of the Generale" en de ..gag" herleeft in al zijn glorie, als een her innering aan een groot verleden e?i velt een ver nietigend vonnis over hetgeen de god der filmkunst heeft g.-scheiden en de mensch nochtans wilde vereenigen. Het vermoeden lijkt niet al te onwaarschijnlijk. dat de Metro-Goldwyn den troep Europeanen, die in haar ateliers werkten in Fejos' voortreffelijke film ..Big House", en passant heeft willen gebrui ken voor een experiment in dezen geest. Xatuurlijk heeft zoo'n experiment het goed recht van alle proefnemingen en iedere poging, om de kostelijke burleske ook voor de klankfilm te behouden. verdient als zoodanig waardeering. Maar de harde en ondubbelzinnige les. is ook ditmaal weer geweest: Niet aldus ! Liever geen huwelijk, dan zulk een mésalliance. .. ALLES STROOMT Het bosch is stroomend en de bergen stroomen en ook de wolken stroomen en de wind, de beken, zij, die zin</en welgezind en stroomen doet m:jn geest in 't rijk der drooinen. Vun morgenschemer tot het arondko/nen glanst het schoon licht der znn. dat tilles tint. run nacht tot weer ile nieuice dag bei/int ionk'len de sterren boren her// en hoornen. (leen ritst, geen rust muur stroomen allijd door, onze «dein stroomt naar binnen en i'liel-uit. soms zingt een mensch, .soms klinkt een i-oog'le.nkoor. De groene rozenknoppen u-orden rood. l)(tur (dies stroomend is besloot geen I)<*od, een orerytui'/ is al wüt hij bctlttidf. J i.) H A \ R K t) UI X(,' l r,S