No. 2880 De Groene Amsterdammer van 13 Augus+us 1932 13 "? Israël Querido, g. of: het verspilde pathos -" door Albert Heltnan ilge , a ai aert «n , K *>> R* ^ ie til Seine: mi] ran < meer irraa ka «WOi srd» De ingt * P' j. ei -onib Epos van de zelfhaat Met vele anderen heb ik mij dikwijls geërgerd aan de groote ijdelheid en de dwaze zelfaanbidding welke spreken uit de werken van Israël Querido. Die ergernis was zelfs gewoonlijk een beletsel om van zijn boeken te genieten. En thans, nu ik zijn verschillende werken voor mijn herinnering de revue laat passeeren, is niet n daarbij dat mij gelukkiger heeft kunnen maken. Of waaraan ik met vreugde en dankbaarheid kan terugdenken. Eerst kortgeleden, na lezing van een hoogst merkwaardig boek van den Berlijnschen psycholoog Theodor Lossing, getiteld Jüdiseher Selbsthass", ben ik van Querido's schrijverskarakter iets meer gaan begrijpen, en gaan inzien, dat die ergerlijke ijdelheid een noodzake lijke zelfverdediging naar buiten, de schijnbare zelfaanbidding een -vorm. van zelfhaat was. Er is in zijn oeuvre een op vallend gemis aan vreugde, aan geloof in de mogelijkheid-totgeluk, doch overal een verbeten hunkering die het uiterste tegen deel van. zelfgenoegzaamheid is. Wij hebben een gemakkelijk criterium: zijn werk is zonder vreugde, zelfs zonder humor, de weemoedsvorm der levensaan vaarding. Dat is typeerend voor de zelfhaat. ,,Der jüdische Witz ist noch ironisch und sentimental, er urteilt ber sich selber karikierend oder pathetisch; noch ist der Jude nicht an sich selber froh geworden, aber er wird eines Tages auch seme Grenze lieben lernen. Er wird weniger stolz sein auf den witzigen Kopf und glücklicher durch Humor." In Querido heeft zich dan nog de Joodschheid zeer onvolkomen en eenzijdig geopenbaard. Zijn geest bezat sentimentaliteit in hoogste mate, ironie echter abso luut niet; de zelf-karikatuur is bij hem, hoewel aanwezig, toch moeilijk vindbaar, pathos daaren tegen overal in rijke mate. Dit pathos gaf aan zijn werk de grootsche allure die het soms had; dit pathos lag aan zijn zin voor grandioze opzet en formaat ten grondslag; dit pathos deed zijn stem zoo overschreeuwd, zijn proza zoo overladen schijnen. Wie zelf de stuw kracht van dit pathos noodig heeft, zal voor Querido een groote waardeering kunnen koesteren; de Tachtigers en hun lezerskring hebben hem stellig niet miskend, zij hebben hem op zijn ergst een beetje afzijdig behandeld, als iemand die in een gezelschap van welopgevoede lieden vél te druk en te luid praat. Die generatie was ver schrikkelijk welopgevoed. ... ring r zr T/f?' f X-OI ;f?s ioek * k var In, jroot Wie evenwel het pathos niet aanvaarden kan, zonder dat het wordt geneutraliseerd door humor, wie de zoetheid van het sentimenteele niet lust zonder de bittere bijsmaak der ironie, zal van Querido's boeken niet kunnen genieten. Hij zal ze verstandelijk kunnen waardeeren om hun bouw, hun forsche conceptie, om de levendigheid van sommige détails, maar hij zal blijven steken in de breiige bladzijden, in een daverende maar nooit aangrijpende woordenvloed, in een overdaad van adjectieven en onmogel jke woordkoppelingen. Wat men altijd als onvervalscht realisme bij Querido heeft beschouwd, was in feite de weergave van een verminkte werkelijkheid. De realiteit is voorde synthetische geest eenvoudig in haar geheel, voor de analytische natuur eenvoudig in haar klein ste ondordeelen; de eerste tracht do dingen kort en forsch en snel te zeggen, de laatste benadert voor zichtig, poogt onderdeel voor onderdeel in volle klaarheid voor te stellon. Maar beide methodes dooreengehutseld geven een vreemdsoortig, ver ward resultaat, dat zooals bij Querido niet ont bloot is van een bonte uiterlijke schittering, maar dat door het ontbreken van. alle klaarheid on or dening iets heeft van een uitdragerswinkel. Hom melkamers zijn onbewoonbaar voor de schoonheid. Heeft hot pathos Querido bij zijn streven naar realisme in den weg gezeten, nog meer heeft het hem gehinderd in zijn intellectueele leven. In zijn essayistisch werk heeft hij zich wel een veelwoter getoond, die nooit de rust tot denken, de spanning tot het maken van volkomen verantwoorde conclusies wist te vinden. Wetenschap was voor hem een middel tot pathethiek en het kennen" bracht hem zoozeer in verrukking, dat dan de behoefte ophield tot nuchter weten." Dat heeft soms bijna tragische vormen aangenomen, getuige zijn serie De oude waereld", die door ballast van kennis topzwaar geworden, ge kenterd en gezonken is, en die nergens de klaarheid bezit welke alleen door weten" geschonken wordt. De klaarheid vanFlaubert's Salammbo, van Couperus. Bij zijn studie van het volle rosse leven" zien wij hetzelfde: de pathetische voordracht van een overstelpende hoeveelheid kennis, en de afwezigheid van de klare voorstelling, van de spontane revelatie dio alleen uit innigste weten" ontstaat. Querido hooft zelf van zijn hoofdwerken, de Jordaan-boeken, gezegd: Ik verlangde de Jordaan-zelf te geven, de geheele geweldige geteisterde buurt in haar onbedwongen vulkanische levenskrachten !" Maar men geef t het epische niot omwille van het epische. Men gooft het omwille van zijn mytho logie, deze plastische wijsheid. gelijk men het tragische geeft omwille van do zuivering door ontzetting." Ondanks het heftig formalisme dat hij nastreefde, was alle classicisme Querido volkomen vreemd. Zijn scheppingskracht miste de opperste verstands controle, zijn pathos miste discipline. Het is noodig deze dingen zoo scherp mogelijk onder oogen te zien, om eerlijk te staan tegenover Querido's werk. en niet te vervallen in het welwil lende gelegenheidsgebazel waarmede men een schrijver van minder ernst en idealisme bij zijn overlijden had kunnen herdenken. Het is meer in de geest van Manus Peet, wiens persoonlijkheid het zuiverst die van zijn auteur schijnt na te beelden, om nu maar, met veel gemengde gevoelens, te zeggen waar het op staat. Alleen is het daarbij niet overbodig om toch nog weer eens te wijzen op de juiste verhoudingen: dat Querido met al zijn falen toch a'.tijrl tien maal meer te beteekenen heeft dan zooveel auteurs die of> hun manier wel wisten te slagen. Hij mikte hoog en heeft zelden het goedkoope succes gezocht. Wan neer hij speelde voor de galerij dan was het hem daarbij minder om het applaus van anderen te doen, dan om het eigen pathetische gebaar van Ik heb medelijden met de schare." Querido's democratie, zijn sociaal gevoel uitgedrukt in zijn In het Europeesch Hollywood (Slot van pag. zi) In zeer veel opzichten biedt het Johannisthaler Filmatelier, de Jofa, waar ook c;e Tobis haar op namen maakt, het tegendeel van wat men te Neubabelsberg te zien krijgt. Men is hier aan een andere zijde van .Berlijn, de Jofa ligt veel meer buiten en heeft slechts een vliegveld tot naaste gebuur. Opvallend is hier juist de geslotenheid van het bedrijf. Afgezien van enkele kleinere magazijnen is er slechts n immens gebouw. Men heeft overal dubbele buiten- en binnen-muren en dubbele deuren, die het geluid volkomen isoleeren. De zes ateliers >:ijn. eveneens in kruisvorm, twee aan twee gegroepeerd: telkens bij een groot atelier nog een klein, waarin men door kan gaan inet het werk terwijl het groote atelier voor een volgende scène wordt omgebouwd. In de viei\ie kruisj'ichting lig gen drie soriorisalie-ruimten, en een kruisgang verbindt al Je;:c plaatsen onderling on met de vele projectiezalen, werkkamers, kleedkamers en kantoren. Het tijdverlies is minimaal, en men behoeft niet in de buitenlucht te komen. In alle ruimten werd druk gewerkt. Ook hier kan men over d e sterren struikelen, die in het aardsche licht zooveel van hun glans inboe ten, en die gezeten in de cantine hun niet al te luxueu/.e lunch als gewone stervelingen verorberen. Buiten is er n curiositiet welke de Jofa met kennelijke trots laat bewonderen: een groot, schuin omlaag loopend zwembassin van n tot drie meter diepte. Het water kan men in een uur tijds op lichaamstemperatuur brengen, zoodat zwemmers er ook 's winters kunnen werken. In de wanden zijn groote glazen vensters waardoor men het water kan verlichten en waarachter men ook onderwateropnamen kan maken. Men heeft er zelfs een ..zeewaardig" schip op gefilmd, een schip dat zich slechts voor een klein gedeelte in het werkelijke water bevond. In het algemeen maakte de Jofa den indruk rationeeler en toch origineeler en artistieker inge richt te zijn dan het beschreven Ufa-atelier. De afbeeldingen zijn alle afkomstig uit de Ufaateliers te Neubabelsbcrg. Naast het interieur van een der oude opnamezalen staan de exterieurs van twee nieuwe toonfilmateliers. Do I'f a heeft ook een eigen dierenpark voor haar kultuurfilms. een Artis in het klein, en op haar terrein gelegen heid voor verschillende landschapsscènes, gelijk in do rechterbovenhoek te zien is. De middenfoto geeft een kijk op een speelse no gelijk zij gozien wordt door de lichtassistenten op hun lamponbrug. De Afifa copieer-inrichting welke niet in Neubabelsberg is gevestigd inde Ufa-fabriek. welke de wereld van honderden filmcopieën voorziet. Onze foto geeft een kijkje in een der automatische drooginrichtingen van de Afifa. Tenslotte rechts beneden: do beroemde huizonstraat uit linnen en bordpapier. werken, hebben juist door hun hypertrofie weinig weerklank kunnen vinden, weinig resultaat gehad. De moeste deelnemers aan onze rornan-fabricage reiken nog niet tot zijn kniehoogte. Hij kan hen in menig opzicht een geweldig voorbeeld wezen, zij het een negatief. Zijn mislukkingen waren mislukkingen op groote schaal en kunnen daardoor hun beteokeriis hebben voor de ontwikkeling van onze letteren. In hoeverre hij speciaal als joodsch schrijver van belang is, kan ik niet nagaan. Tusschen het gemakkelijke pathos van Aron Laguna" on Saul en David" uit zijn oudere oeuvre, en de grootsche opzet van Kinderen van het oude volk" uit zijn laatste periode, ligt eon lange ont wikkelingsweg, waarop de zelfhaat zeker luwde, al is zij nooit geheel verdwenen. De aangehaalde persoonlijke kenmerken van Israël Querido moeten tenslotte ook wel sympto men zijn van een algemeene gestoltenis. Men vindt zo terug in hot werk van zijn broeder Joost Metides, sympathieker bij Heyerrnans, on onder de levenden duidelijk bij Sarn Goudsmit, bij Carry van Bruggen (do oenige bij wie ook groote intellec tueele factoren bizondere complicaties brengen) en bij nog zoovele anderen. Het zou interessant zijn wanneer oen Hollandsche Theodor Lessing het werk van onze Joodsche auteurs eens aan oen nader psychologisch onderzoek onderwierp. Kerst dan zal men een volledig beeld kunnen krijgen van de schrijvorsbeteekcnis van Israël Querido. * i»..