KV m: Egon Erwin Kisch in Azi door Nico Rost ,,ErjM Erwin Kisch beriehtel: Azien grünilifh verandert' . Erich Verlay, Berlin, Rfiss. Het succes, dat groote reporters als Egon Erwin Kisch, Albert Londres, John Reed, Larissa Reissner, Arthur Holitscher en anderen met hun re portages de laatste jaren oogstten, is natuurlijk niet toevallig. Dit moest komen. In de meeste landen, die aan den wereldoorlog hadden deelgeno men, was het publiek langzamerhand doordrongen van de leugenachtigheid van vele politici, had men genoeg van de even leugenachtige, leege brochures en vlugschriften der talrijke politieke partijen. In elke familie hadden gebeurtenissen plaats gevon den, die tragischer en gecompliceerder "waren dan n romancier ze vermocht te beschrijven, elk soldaat had meer avonturen beleefd dan Torn Mix en Sherlock Holmes tesamen. Een periode, waarin werkelijkheid, waar achtigheid en zakelijkheid leidende factoren zouden zijn, scheen thans in aantocht. Men las de geniale'- re portage van John Reed ,,Ten days, that shook the world", de reportages van de al te vroeg gestorven Russin Larissa Reissner en las nu ook Kisch's werk, dat ons plotseling deed beseffen, dat niets ons vreemder was gewofden dan de eenvoudige waarheid. Voor het eerst na vele jaren men kan dit principe zijner reportages niet vaak genoeg onder de aandacht bren gen verscheen een journalist, die geen enkele partij wilde verdedigen of aanklagen die geen van te voren bepaald standpunt trachtte in te nemen. Hier was een verslaggever, die de dingen nuchter en nauwkeurig opteekende, zich alleen aan de feiten hield, aan heigeen hij met eigen oogen zag, met zijn ooren hoorde. Egon Erwin Kisch deed in zijn eerste bundel reportages der rasende Reporter" dan ook niets anders dan feiten mededeelen, die den meesten menschen reeds bekend waren. Hij schreef over Russische Joden en Berlijnsche cocotten, over begrafenissen in Kopen hagen en de kaasmarkt in Alkmaar. Telkens krijgen we een zakelijk ver slag, dat door zijn onopgesmukte nuchterheid op ons inwerkt. Deze reporter zegt enkel: zoo en zoo zijn de feiten en toestanden, zie nu zelf maar of je met dit alles tevreden bent. Kisch gaf in zijn eerste bundel evengoed een verslag van zijn bezoek aan het nacht-asyl van Whitechapel als van een ver gadering van kolenmagnaten uit het Roergebied. Beide schildert hij even zakelijk nuchter en nauw keurig'. Hij is alleen een getuige, die zoo koel mogelijk verslag wil geven. Wanneer we bijv. een verslag lezen van zijn bezoek aan de stokers en tremmers op een der schepen van de Hamburg Amerika-lijn lezen we geen enkele verontwaardigde passage over de onderdrukking dezer menschen, hun slecht logies, hun gering loon. De reportage werd in de handen van Kisck een wapen dat door zijn bijna Marxistische methode een wapen in den strijd voor een betere samenleving werd. Een reactie kon niet uitblijven. Al spoedig ; bemerkte de ,.groote" kritiek het groote gevaar, dat in deze literaire richting verborgen was, begreep ze, dat het natuurlijk geen toeval was, dat figuren als John Reed, Larissa Reissner, Henri Barbusse, Arthur Holitscher en Upton Sinclair, die ook dezen literairen vorm hadden gekozen socialisten waren en dus tegenstanders van imperialisme en nationalisme. Men bemerkte langza merhand, dat hun kritiek op sociale toestanden zich op feiten baseerde en oneindig veel gevaarlijker was dan honderden hoofdartikelen of polititieke redevoeringen. Men heeft het oeuvre van Egon Erwin Kisch, dat door zijn sociaalcritisch karakter gevaarlijk dreigde te worden op velerlei wijzen trachten te discrediteeren. Telkens las men in artikelen over zijn werk ,.Ein Reporter ist nach lange kein Dichter". Degenen, d ie steeds weer vragen wanneer van reportages sprake is ,,of het nu werkelijk zoo'n kunst F.G..HKA Nfi l S T A N Egon Erwin Kisch Het gebied dat Egon Erwin Kisch bereisde voor Azien gründlich verandert" is feiten en gegevens tot een gesloten geheel aan elkaar te voegen" ver geten dat deze reportages nog geheel andere eischen stelden. Bestonden de reportages van Kisch werkelijk slechts uit feiten en gegevens, die alleen op de een of andere wijze aan elkaar waren gevoegd, dan waren ze als reportages even vervelend en onbelangrijk als een hoofdstuk uit een Baedeker of een leerboek over aardrijkskunde. De reportages van E. E. Kisch krijgen eerst hun werkelijke gedaante als de auteur het resultaat van zijn onderzoekingen met zijn logische fantasie heeft belicht, al zijn harts tocht en humor erin heeft gelegd en het geheel vorm en stijl gegeven, waaraan het behoefte heeft. Kisch volbracht deze taak in zijn eerste boek over Sovjet-Rusland ..Czaren. Popen. Bolschewiken" en zijn werk ,. Paradis Amerika" dat een paar jaar later verscheen en waarin hij als een tweede Columbus Amerika ont dekte. Hij schreef, evenals Paul Morand, over wolkenkrabbers enWallstreet over Hollywood en Ford. doch van den anderen kant. Hij deed geen moeite aan een diner bij Lady Astor deel te nomen maar bezocht wel het tuchthuis van Sing-Sing, de ghettojoden en de negers van Haarlem. Na Amerika Russisch-A.zië. Het resultaat hiervan ligt thans voor ons ,,Egon Erwin Kisch berichtet: Asien gründlich verandeit". Kisch bezocht ditmaal op een zijner reizen de meest onbekende gebieden der aziatische Sovjet-unie, Uzbehistan en Tadschikistan. Hij was op het Pamirplateau en aan de grens van Afghanistan, bezocht Taschkent en Samarkand, f-rif. ? « Stalinabad en Chodschent, bestu deerde de katoen-plukkerijen en de teelt van zijderupsen, bericht ons over de revolutie in Buchara en het graf van Tamerlan. gaat op tijgerjacht in de Afghanische dschungel en ver gelijkt de katoenoogst van'Chod schent met die van Dixi in Amerika. Hij vertelt ons van de vele, vele moeilijkheden, die het vijfjarenplan hier op zijn weg ontmoette en is ernstiger in zijn oordeel dan in n ander werk. Om nimmer te vergeten het relaas van een vrouw een ar beidster, die op het Pamirplateau werkt bij de teelt van zijderupsen. In den burgeroorlog hebben Witgardisten haar verkracht, omdat haar man de Internationale zong. en hem zelf en de kinderen voor haar oogen ver moord. Sindsdien heeft ze telkens epileptische aanvallen, wanneer ze de Internationale hoort, '/je zocht een plek in Rusland, waar men de Internationale zoo weinig mogelijk hoort. Op het Pamit'plateau vertelt men haar in Moscou. Maar ook hier hoort ze haar nu door de radio en telkens moet ze dan watten in haar ooren stoppen. Maar wanneer vertelt zij Kisch zij en de andere arbeidsters hier de taak. die ze zich hebben opgelegd in het vijfjaren-plan, 100 pCt vervullen: dann lasse ich die Internationale spielen. Dann ist die Vergangenheit vorbei." Men zal moeten toegeven dat hier een nieuw bewustzijn wordt getoond en een nieuwe wereld zichtbaar wordt. Na tuurlijk zijn al deze millioen'én men schen geen overtuigde communis ten geworden, natuurlijk maakt men nog vele fouten, natuurlijk zijn nog vele misbruiken niet uit den weg ge ruimd. Kisch weet het en ontkent het niet. Maar wat zal de lezer vragen is er dan veranderd in Azië? Was also hat sich geandort;' Aan het slot van zijn boek met zijn grondige, op feiten en kennis gefuriderde reportages geeft Kisch het antwoord op deze vraag: ,,wenn sich nichts geandert batte auf diesem Sechstel der Erdoberflache, als dasz die Ausbeutung weggefegt worden ist, auch ohne die Abschaffung der Arbeitslosigkeit, des Kinder-elends, des Analphabetismus, der Re'igionsverdummung, der Korruption, auch ohne die Erfüllung v on hundeit Millionen Menschen mit werktatiger Begeisterung. mit .Wissen und Kultur, auch ohne all dies, nur um diese Beseitigung der Ausbeutung willen verlohnte es sich, Zeitgenosse unserer Xeit zu sein." Kgon Erwin Kisch bevindt zich nu in Mandschoei'ije, waar hij het boek over het conflict met Japan hoopt te schrijven, dat Albert l ondres reeds schreef doch dat bij den ramp der ..Hiilippar" waarbij de Fransche reporter den dood vond, verloren ging.