De Groene Amsterdammer van 17 September 1932 No. 2885 Revolutie der Hidalgo's . door Albert Heiman 4' -i r, II.;" =0,41 IIja Ehrenburg: Spanien heute 1) De snelheid waarmede Ilja Ehrenburg zichzelf van kunstenaar tot reporter heeft weten te degradeeren, is even tragisch als beangstigend. In zijn kunstenaars-periode, de tijd waarin hij veraen schreef, een intelligent werk als Dreizehn Pfeifen", een gevoelige roman als Die Liebe der Jeanne Ney" ontstonden, was hij nagenoeg onbekend, en leed hij in de voornaamste steden van Europa de bitterste armoede. Toen werd hij een mode-apostel, gaf in Gracchus Babeuf" een opmerkelijke vie romancée, en bracht daarna een serie reportages die zoozeer in de smaak van het groote publiek vielen, dat elk nieuw boek van Ehrenburg thans onmiddellijk in minstens vier talen tegelijk verschijnt. Zij behoeven niet precies daarom slechter te zijn dan vroeger, maar ze zijn het, en zeker niet bij toeval. Ehrenburg, de bekende, gevierde schrijver lieeft nu weer een boek uitgegeven over het Spanje van na de omwenteling. Spanje in de nieuwe staatsvorm, die nog maar een goed jaar bestond. Het zal ertoe leiden dat velen zich een tamelijk scherp en onwrikbaar oordeel vormen over de nieuwe republiek. Het woord van Ehren burg is in sommige kringen gezaghebbend, en daarom is het goed even na te gaan welke maat staven Ehrenburg aanlegt, en volgens welke maat staven men zijn eigen opinien dient te waardeeren. Een deel van Ehrenburg's succes schuilt in de actualiteit van zijn reportage-onderwerpen. Hij is geen filosoof die op voldoende afstand de dingen overschouwt en uit velerlei bizonderheden enkele algemeene waarheden tracht te construeeren. Hij is een verslaggever die zich tot taak heeft gesteld een zoo groot mogelijk aantal interessante feiten aan te voeren, die tezamen een indruk, zij het dan met de pretentie van een inzicht", geven. Hij is intelligent en partijdig, omdat hij weet dat een intelligent mensch er niet aan ontkomt van uur tot uur partij te kiezen, al moge hij deze partijdig heid ook in de geheimste kamer van zijn ziel terugdringen. Zijn partijschap is echter moeilijk te definieeren, zij staat buiten elk politiek verband, is meer gevoeligheid dan systeem, en daarom aan genaam voor den richtingloozen ontevredene en suspect voor den methodisch denkenden Marxist, ongevaarlijk voor tactisch vechtende conserva tieven. In deze stuurlooze ontevredenheid, die beur telings met heimwee zucht tegen de Eerste, met verlegenheid glimlacht tegen de Tweede en met vreesachtige blikken knipoogt tegen de Derde Internationale, ligt voor het groote publiek de prettigste charme van dezen schrijver. De wet der traagheid houdt niet op zich te doen gelden: men wordt niet gaarne door een boek tot ingrijpende consequenties in het eigen leven verleid. Men prefereert huiveringen boven schrik, en streeling boven schokken. Men wil aangenaam bezigge houden worden; het mag desnoods zijn door de ? ellende of de verontwaardiging van anderen. Maar rijkelijk betaald wordt slechts voor het aan gename, en ook in deze tijd worden voor den echten boetprediker geen paleizen of eereteekenen, maar nog immer kruizen en brandstapels opge richt. Ik stel mij voor, dat Ehrenburg, indien hij nog armoedzaaier geweest was, zich in een of ander oncomfortabel Spaansch stadje een fonda had uitgezocht, waar hij onmiddellijk de gemeenzaam heid met het volk had kunnen vinden, die overal ontstaat waar gelijke honger en gelijke onderdruktheid heerschten. Het zou hem niet moeilijk gevallen zijn de waarheid te ervaren in haar volle, verschrikkelijke grootheid, zooals zij is voor al degenen die haar ondergaan. Dat is: niet geisoleerd, niet als verkettering of billijking van het een of ander vooropgestelde, maar als onderdeel en episode van het leven, als mengsel van goed of 1) Malik Verlag, Beriin. kwaad, waarin goed of kwaad wel domineeren, maar nooit voorkomen in de kunstmatige synthe tische vorm, die het patent is van literaten en demagogen. Men hoort nooit een- mensch van zijn ellende vertellen zonder dat hij daarbij, op welke wijze dan ook, de lichtpunten van zijn leed laat zien; gelijk ook niemand zich gelukkig toont, zonder tevens de zwakke plekken van dit geluk bloot te geven. Maar deze gemeenzaamheid schijnt Ehrenburg in Spanje niet gezocht te hebben. Zijn boek is het resultaat van een geheel andere onderzoek ingswijze: diéwelke begint met solide aanbevelings brieven en eindigt met geanimeerde afscheidsdiners. Die welke volbracht wordt in betrouw baar" gezelschap, en is samengesteld uit discus sies en sight-seeings, teekenachtige indrukken en gevoelige interpretaties. Wie zal het een zoo charmant schrijver kwalijk nemen dat hij in een auto van mér dan 10 P.K. over de eindelooze dorre hoogvlakte van het schiereiland geraasd is, om de verste uithoeken een paar uur lang te kunnen bezichtigen, en zich op zulk een wijze te documenteeren? Men kan wel een groot tegen stander van de moderne autofabricage aan de loopende band zijn, en toch het middel niet ver smaden dat een ondernemend auteur in staat stelt binnen enkele maanden een smakelijke en zelfs ietwat opgewonden serie indrukken op de markt te brengen, die op hun manier evenzeer tot fictie gemonteerde filmbeelden van opnamenuit-de-werkelijkheid zijn, als de gesmade fraaiigheden welke men maakt in Die Traumfabrik". Voorzoover ik kan nagaan zijn er geen onwaar heden, op zijn ergst enkele onnauwkeurigheden, in het Spanje-boek van Ehrenburg. Maar wel zijn de meeste waarheden daarin slechts halve waar heden; en halve waarheden zijn vaak erger dan heele leugens, moeilijker recht te zetten, onweer legbaar -en toch valsch. Er worden in het leven weinig leugens togelaten die voluit leugens zijn; doch de halve waarheid, ziedaar het toovermiddel tot de populariteit, tot ieder succes op platte bodem, overigens: de sleutel tot ieder compromis. Dezelfde schrijver die fabrikanten als Ford en Citroün hun rationalisatie en over-mechanisatie van den arbeid verwijt, die Deterding en Kreuger aanvalt om hun finantieele manipulaties, verwijt tenaanzien van Spanje de fabrikanten gebrek aan zaken-inzicht, aan ondernemingslust, aan verant woordelijkheidsgevoel. Stellig heeft hij gelijk; maar het complement van zijn halve waarheid moet men in zijn andere boeken zoeken, in de automobiel-fabrieken, in de petroleum-raffinaderijen en in Hollywood. En dan. de volledige waarheid kan men slechts vinden bij het Spaansche proletariaat zelf, dat ongetwijfeld eensluidend met Ehrenburg's berichten in de kommerlijkste om standigheden vegeteert en op de brutaalste wijze onderdrukt wordt, maar dat op het proletariaat van de gansene wereld dit vóór heeft: dat het zich niet voelt als een lagere" klasse, ondanks de waan der onderdrukkers die meenen tot een hoo gere" te behooren. Een proletariaat in den zin van een onderklasse die haar zelfgevoel in dienst baarheid en honger vergeten heeft en eerst tot het besef van zijn eigenwaarde gebracht moet worden, alvorens het berhaupt zijn banden losser kan maken, bestaat op zijn hoogst in enkele moderne Spaansche industrie-centra, in Catalonië, in de peripherie der groote steden misschien. Overal elders vindt men in den Spaanschen proletariër den hidalgo terug, die als de klassieke Don Pablo het hongeren met zwier en zelfrespect verkiest boven elke vorm van slavernij, zij moge nog zoo verguld zijn. En al wat men buiten zijn gewone, van ouder op ouder geërfde bestaan te bieden heeft, is in zijn oogen een soort van vergulde slavernij: een Sovjet vloot, of een sociaal-democra tische republiek, een monarchie met verlichte des poten of een fascisme mot luchtkasteelen. De hidalgo, dat is de aarts-individualist, de man die in de eerste plaats wil dat men hem met rust laat, opdat hij zijn leven kan inrichten zooals hij dat zelf verkiest. Van die inrichting zal hij in onze oogen niet veel terecht brengen, omdat hij weet, dat in het leven de meeste soppen de kool niet waard zijn. Met een groot woord en veel commen taar is dit het befaamde tragische levensgevoel" van den Spanjaard. Het is tragisch. Maar alleen in onze oogen. Al onze wenschen streven de volheid van ons leven na; maar volheid" is voor iedereen een andere hoeveelheid en eenandere vorm. Ehrenburg had dit moeten bedenken en vóór alles moeten onder zoeken, waarin die volheid voor den Spanjaard van heden bestaat. Hij zou gezien hebben dat een volk dat van zijn bitterste armoede nog week aan week de harde pesetas weet uit te zuinigen voor het onmisbare stierengevecht, niet te paaien is met badhuizen, sanatoria, volksconcerten, en een vervulling van al de idealen der bourgeoisie, waar mede men in het materialistische Xoorden zooveel ontevredenheid op een doodloopend zijspoor ge leid heeft. Men moet al zeer naïef zijn om te gelooven aan de mogelijkheid eener gelukkige inenschheid". Het is om de volheid van het leven te veroveren dat de eene mensch uit de andere groeit, dat de eene horde de andere onder de voet loopt, dat er evolutie is en revolutie. Welnu, deze volheid is voor een volk dat zich zoo wonderlijk vermengd heeft uit Iberiërs en Kelten en wereldverloren Basken, Romeinen en Puniciërs, Goten en Mooren en Joden, iets geheel anders, geestelijker en minder tastbaar dan de idealen van de noordelijker ge situeerde volkeren bij wie zoo vele vormen van socialisme organisch geboren werden. In de koffers van een nieuwe reisauto neemt men gemakkelijk de complete werken van Marx en Engels en Lenin mee. En dan blijft er nog ruimte genoeg over voor de complete Thomas van Aquino en al de boekjes van Ehrenburg erbij. En met of zonder de bagage van al die wijsheid kan men Spanje binnen enkele weien van San Sebastian tot Gibraltar en van Bilbao tot Valencia zien. Maar soms leert een enkele nacht in de onaan zienlijke fonda van een klein dorpje, dat ternauwer nood een naam bezit, de dingen heel anders be grijpen. Ehrenburg verwondert zich ten onrechte. Er is een logica in het gedrag van een volk dat millioenen pesetas aan de versiering van Mariabeelden besteedt, en dat tot stopwoord een uit drukking aan het adres van dezelfde Madonna heeft, gemeener dan men ooit oen vrouw zou wagen toe te voegen. Er is een logica in de pracht der Sacramentsprocessies en eenzelfde logica in het verbranden van kerken. Men solt niet langer met doode relikwieën, maar met levende Jezuïeten; met beiden solt men even ongevaarlijk. Waarom ernst? Dat is goed voor-Noorderlingen» Hier is de sop de kool niet waard, en eerst wie dit grondig beseft, bezit de ware ernst. Uitbuiting en kinderarbeid in de fabrieken. Liandhonger bij de arme pachtboeren. Maar des nachts hebben zij hun dansen en liederen en feesten. Hun geloovige waanzin: de trots op de virginiteit van hun bruiden, op de vruchtbaarheid van hun vrouwen. De grond van dit alles is een onverwoestbaar optimisme, zoo vast vergroeid met het besef dat de verantwoordelijkheid niet bij ons, maar in de wetmatigheid der dingen ligt, dat men dit optimisme beter nog onverschilligheid kan noemen. Aandacht zonder angst. Bij Ehrenburg is er een gespannen, angstige aandacht voor Spanje. Hij is bang zich te ver gapen aan de romantiek, put zich uit in beleef d heden tegen het geacht publiek dat hem teveel of te weinig aestheticisme zou kunnen verwijten. Voor enkele jaren zou men gezegd hebben: hij gedraagt zich als een Nep-man, die beterschap beloofd heeft. Vandaag is zijn manier van doen bon-ton. Het is een groote voorbarigheid reeds nu te willen oordeelen over de draagwijdte van een omwenteling die nog niet eens een omwenteling is, doch slechts een allereerste aanvang. Is er iets veranderd? Iedereen heeft al het zijne gezegd en gedaan, alleen de hidalgo nog niet. Hij vindt het de moeite niet waard, en er zal nog veel omwenteld moeten worden buiten hem om, voordat hij zich in beweging zet, zijn uitgemergeld paard bestijgt en met de heilige frenestie van zijn grooten voor vader Don Quichote de strijd aanbindt tegen alle zichtbare eti onzichtbare fantomen die zijn pad komen kruisen. Voor zulke lichte reiswagens als die van Ehrenburg zal de weg dan wel versperd zijn. Alleen tanks kunnen passeeren.