Van triomf tot kentering it: V i. A t' K f door L. J. Jordaan r^ Kentering" van Jan Hin en AlbertKuyle. P" Film van het R.IK. Werkl. Verb. Tot een vergelijking komend dient allereerst erkend, dat tusschen Triomf" en Kentering" de ? N. V.V.-film de oorspronkelijkste is. Zonder het scenario van deze film overmatig te bewon deren, moet men toegeven, dat het er in ieder geval het eerst was en het stemt niet bepaald ver heugend te constateeren, dat de makers van Kentering" dit algemeene schema vrijwel herhaal den.. Nu mag het niet gemakkelijk zijn voor een dergelijk onderwerp iets anders te vinden dan een schildering van de toestanden vóór en na de ar beidersbeweging, met de obligate krotten, portret ten van pioniers, vergaderingen, grafieken plus de gebruikelijke apotheose van het leidersbeeld en de jeugd-optochten. . . . gelukkig is zulk een reprise alevel niet. En gezien het feit, dat een der leidende figuren uit de «Tong-Katholieke litteraire beweging voor het senario verantwoordelijk is ook wel een tegenvaller. Maar daarmede is dan ook vrijwel het eenige nadeel van Kentering" ten opzichte van Triomf" genoemd. Want hoe gunstig het oordeel over de N.V.V.-film destijds mocht zijn het K.K. werk blijkt verder in alle opzichten de meerdere. Om twee redenen is dit reeds van groote beteekenis: In de eerste plaats, wijl een zoo evidente herhaling niettemin de frischheid en de spanning heeft van een volkomen noviteit in de tweede plaats, omdat haar ideologie, welke schrijver dezes toch verder moet liggen dan die der N.V.V. film, met onverwachte warmte door hem kon worden aan vaard. Waarschijnlijk vindt dit zijn oorzaak in het feit, 4at tegenover de ietwat rhapsodische en pathetische rethoriek van Triomf", Kentering" aiij simpeler schijnt, meer doordacht, fijner en ?teslotener. Niet dat de laatste film intellectualisischer zou zijn integendeel, de makers hebben ?;een oogenblik uit het oog verloren voor welke nentaliteit hun werk bestemd was. De leidende gedachte om een duif als drager van de nooden en dachten der verdrukte arbeiders naar Rome te loen vliegen, moge ietwat sentimenteel aandoen .. .zij is eenvoudig, doeltreffend en niet zonder >oëzie. Over het algemeen genomen, is Kentering" ninder luid, minder heftig dan Triomf", doch .tellig van een innerlijke geestdrift, een reserve ^n een gevoeligheid, welke dieper blijken te graven. Reeds in den aanhef treedt dit aan den dag. Oe fameuse ellende van vóór '90" wordt hier ;egeven zonder nadrukkelijke opstandigheid veeleer met een sentiment van mild mededoogen. Gen arbeidersbestaan wordt geschilderd en alles s hierbij gericht op intensiteit van stemming en emotie. Het diepst doorvoeld is in deze episode wel de grauwe, drukkende monotonie van het uiselijk leven. Dit arbeidersmilieu met zijn troos;looze banaliteit, zijn lichtloosheid en zijn leelijk>eid wordt rondom ons opgebouwd met een simpelleid van middelen, een bijna geresigneerde triestKUNSTZA AL VAN LIER DOORLOOPEND TENTOON G ESTELD ROKIN i?« = AMSTERDAM BEZICHTIGING VRIJ KUNSTWERKEN VAN JONGE HOLLANDSCHE EN BUITENL. MEESTERS heid van gebaar, die verrassen en ontroerenOp de onderlinge lengteverhouding der shot's na (waarop ik straks nader terugkom) is alles in deze episode volmaakt van harmonische structuur. De requisieten, waarmede hier gewerkt werd zijn de meest alledaagsche en voor iedereen bereikbare: het armelijk mobilair, wat versleten schoenen, een crucifix en verder de koppen van man, vrouw en kinderen. Maar het is de doordachte keuze deibeeldwisseling, het spel van contrasten en over gangen, .de voortreffelijke selectie der typen en niet te vergeten de zeer gevoelige beweging van het apparaat, welke hier sfeer en dramatiek scheppen. Vooral de camerabeweging lijkt mij een van Hin's bijzondere begaafdheden te zijn: Intuïtief dan wel overdacht. ... zij is zeer effectvol. Zij moet een wrang contrast aangeven en zij beweegt zich snel van een biddend kinderfiguurtje naar een paar kapotte schoentjes. Zij drukt een meditatie uit en met peinzende traagheid glijdt zij van den zorgelijken arbeiderskop omhoog naar het crucifix. Oppervlakkig bezien toevallige bijkomstigheden, die echter door hun rythmische stuwing het fotografische beeld tot bewogen poszie maken. Dat de belichting (die belangrijke atmos feer-factor !) wat uit den toon valt door een zekere koude hardheid (men zie de schijnwerpers-slag schaduwen der figuren op den kalkachtig-witten wand) is een kwestie van outillage en technische ervaring, welke nog niet mee mag tellen. Ik heb deze episode wat nader geanalyseerd, niet omdat zij de beste zou zijn, doch omdat zij het eerst voor de hand lag en voldoende karakteristiek is voor het verdere werk. Dezelfde innerlijke bewogenheid dezelfde concentratie en dezelfde eenvoud in uitdrukking beheerschen de heele film. De verbeelding van den schrijvenden Leo XIII, op zichzelf een hachelijk geval, is met strakke soberheid gegeven: de paus in den spiegel gezien, daarna zijn schrijvende handen. Het ontwaken der arbeidersbeweging door den stimulans der encycliek Rerum Novarum" is alweer typisch voor de stemming dezer film veeleer van een hoopvolle blijheid, dan bezield door revolteerende heftigheid. De reactie bij de arbeiders in vergaderingen, werkplaatsen en fa brieken, bepaalt zich tot een rustige vastberaden heid en het is merkwaardig te zien. hoe het gebaar van de priesters op den kansel aanzienlijk heftiger is dan dat der werklieden. Symboliek misschien? Overigens doet het weldadig aan van de traditioneele emblemen: het stilstaande wiel, de arbei dersvuist, de tehoop loopende massa's e.t.q., verschoond te blijven. Bijzonder geslaagd misschien wel het hoogte punt in de film is de desillusie der arbeiders na den eersten tegenstand der werkgevers. Dat een dermate bekend thema als dit ongetwijfeld is, een dusdanige spanning en dramatiek kon bereiken, bewijst de aanwezigheid van sterk, onmiskenbaar talent. Opgetogen arbeiderskoppen een bloem op een arbeidersjas contrapunteerende hysteri sche beursscenes de bloem, die in het slijk valt, als een vergane illusie en door de wielen van een luxe-auto verpletterd wordt. . . . ajaj !. . . . het zijn altegader tamelijk afgereden paradepaardjes. Maar de makers van deze film spelen het klaar de stof waarmede zij werken te doen vergeten, door de intense bewogenheid, waarmede deze werd gehanteerd. Het is alweer een kwestie van het ..hoe" ! Een minder geslaagde of op het verkeerde moment geregistreerde nabij-opname een onjuiste beeldkoppcling een psychologisch foutieve camera-zwaai.... en het effect is ver nietigd. Nu is het karakter en Ue afwisseling der beelden boeiend en frappant. De vitale roerigheid der beursscenes wordt precies op tijd afgewisseld door de stille vastberadenheid van een imposante close-up deze weer door de bloem op het asfalt. Het is een spel van imponderabilia, dat hoezeer practisch in meters uitgeteld nochtans een zaak blijft van fantasie en intuïtie. . . . goddank, overigens ! Want zon der dat zou het maken van derge lijke f ilras een even gemakkelijk, als onverdraaglijk clichéwerk worden. Nu enkele bezwaren. Een kleine technische aanmerking voorop: Waarom zijn de fadeut's (het geleidelijk afdonkeren) en de dissolving's (overgang van een beeld in een ander) van zulk een ongemotiveerde gehaastheid? Wist de camera man, die zoo geïnspireerd het rythme van zijn apparaat blijkt te doorvoelen niet. dat het rythme van de film door het noodeloos bekorten van deze zichtbare ritardandi, ernstig heeft te lijden? Een ander bezwaar, waarop ik reeds zinspeelde, is de soms niet verant woorde lengte der shot's, waardoor de overigens zoo metrisch uitge balanceerde verhoudingen van het werk in gevaar worden gebracht. Ook dit is meer een kwestie van intuïtie dan van redeneering en hier is het oordeel van den onbe vangen toeschouwer, dunkt mij, doorslaggevend. Welnu episodes als het verspreiden van de ency cliek door telegraaf, telefoon en drukpers, is gedecideerd te lang. De technische spielerei met het dankbare materiaal verleidde hier de makers tot een uitvoerigheid. die ongeduldig maakt omdat zij niet verantwoord is door de dra matische belangrijkheid van het geval. Door hoeveel (knap ge monteerde !) naachineriën de ency cliek wel wordt vermenigvuldigd, kan ons maar net zooveel schelen, als het de universaliteit der ver spreiding suggereert. Hetzelfde geldt voor het frag ment der betoogende kanselrede naars. Tenslotte heb ik in be paalde scènes een rythmisch ver werkte montage gemist. B.v. in de episode, waar de arbeiders bij hun patroon (den Lebedew-inzakformaat !) verbetering der toe standen eischen. De keuze en de afwisseling der vergroote koppen, als verzichtbaarde dialoog, is uit muntend. Maar ik heb tijdens dit zoo voortreffelijke fragment met toegeknepen vuisten zitten wach ten op de versnelling der beeld wisseling het prachtige accelerando in de montage, hetwelk bij Pudowkin tot zulk een opzweepende spanning leidt. Behoudens deze opmerkingen echter, moet Kentering" be schouwd worden als een der beste producten der Nederlandsche filmkunst en men kan de collectiviteit, welke haar tot stand bracht naast Hin en Kuyle, den journalist van Doniburg (Close-l'p)- Toon Kin en Kees Strooband slechts geluk wenschen met het bereikte resultaat ! :