No. 2890 De Groene Amsterdammer van 22 October 1932 Wetenschappelijke Varia Stevigheid door tollen door Dr. P. van Olst Rustiger zeevaart De ItaJiaansche handelsmarine brengt een aantal snelvarende passagiersschepen in de vaart op Amerika. De eerste, n.l. deRex, is niet fortuinlijk geweest en heeft door een m.achinedefect niet beantwoord aan de groote snelheidsverwachtingen. De tweede is de Conte- di Savoia, die 8 November van Genua zal vertrekken. Dit passagiersschip, dat 48.000 ton meet en natuurlijk alles in over dadigheid bevat, waar een behoorlijk mensch gemakkelijk een weekje buiten kan, en dat ik dus niet van plan ben te beschrijven, heeft twee dingen, die ons interesseeren. Het eene is zijn machines, die de overtocht van Gibraltar naar New York tot 5 dagen moet bekorten, wat men maar af moet wachten, gezien den tegenslag met de Rex. Het andere is een anti-rolinrichting door middel van gyrosta ten, die het schip belangrijk stabie ler moeten maken bij ruw weer. Het is volstrekt niet de eerste keer dat dit systeem gebruikt is om een schip steviger te doen liggen; bij zeil jachten en vooral bij oorlogsschepen is hetzelfde middel reeds met succes gebruikt. Maar bij groote passagiers schepen schijnt het nog niet op zoo'n groote schaal gebruikt te zijn als bij de Conte di Savoia. Al liggen onze kinderjaren mis schien wat ver achter ons, toch weet men nog wel wat een tol is en hoe deze zich gedraagt. Wanneer men nu een tol zoo bevestigt binnen in een hollen kogel dat de tol vrij draaien kan om zijn as, die tappen heeft in de kogelbinnenzijde, dan is op te merken dat 1°als de tol niet draait, de kogel zich gedraagt als ieder an dere kogel die men voort laat rollen, gege\en: de tol zelf is een dikrandige schijf, die om de as E F draait. Deze verticale as heeft haar toppen in een ring, die zelf weer draaien kan om een horizontale as BD. Wanneer men nu, als de schijf snel draait, het geheele toestel naar rechts of naar links wil omkantelen veelt men een eigen aardige weerstand tegen deze verplaatsing, en tegelijk ziet men de as E F van ons weg of naar ons toe kantelen, dus in een richting rechthoekig op de richting waarheen we de beweging wenschten. Dit gedrag van de as heet de processie. Voor deze precessie geldt de volgende regel: de tol probeert altijd 1°. met zijn draaiingsas evenwijdig te gaan staan m.et de draaiingsFs der nieuwe beweging, die wij eraan willen geven, en 2°. bovendien in dezelfde richting rond te tollen als de draairichting der nieuwe beweging is. Even zien of dit uitkomt. Stel de schijf draait, zooals in de figuur is aangegeven van boven gezien tegen de wijzers van een klok in. Kante len we dan het toestel nair rerhfp, dan probetren Ve het dus te doen draaien om een horizontale as, die van ons weg is gericht. De tol wil dan met zijn draaiingsas ook horizontaal gaan staan, dus hij moet voorover of achterover duiken. Onze nieuwe draaiing naar rechts is met de wij zers van een klok mee, dus de tol moet achterover duiken om gelijke draairichting te krijgen. De zaak is niet eenvoudig, maar het zou nog veel moeilijker worden a.ls ik moest gaan uitleggen waarom dit allemaal zoo is. Laat de vriende lijke lezer er dus in berusten d?jt ik alleen aangeef, wat de ondervinding maar 2°dat als de tol wél draait, de kogel zich zoo op zeer afwijkende wijze gedraagt bij pogingen om hem voort te bewegen, zooda,t hij 't effect maakt van een koppig, eigenzinnig wezen. Als de kogel dus geheel dicht is van ondoorzichtig materiaal, kan men uit zijn gedrag bij verplaatsingspogingen dua uitmaken of er een draaiende of een stilstaande tol in zit. Het toestel, dat dus laat zien of er iets in draait heet dan een gyroscoop ( = draaiings verklikker). Wanneer men een draaiende tol probeert te kantelen, ondervindt men een eigenaardigen tegen stand. Dat wil zeggen een snel draaiend voorwerp heeft een sterke neiging om zijn as in onveran derlijke richting te houden; bij een geweerkogel, die door de getrokken loop een snelle rotatie om zijn lengte as krijgt, blijft de kogel daardoor met de punt vooruit gaan, in plaats van door den luchttegenstand te kantelen. Heelemaal in onveran derlijke richting blijft de draaiingsas echter niet' staan. De as vertoont de zoogenaamde precessie, die ook de oorzaak is der kegelvormige as-beweging, die een kindertol vertoonen kan onder 't draaien. In fig. l is een veel gebruikte vorm van tol weerjig 2. Twee der drie gyrostaten op de Conte di Savoia. Men ziet de trommels waarbinnen de hori zontale tollen moeten draaien. De afmetingen zijn te schatten naar de erbijstaande mannen. 1. Eenvoudige gyrostaat. geieerd heeft. Hoe sneller de tol draait en hoe grooter gewicht de tolschijf heeft des te krachtiger is de tegen stand, die men ondervindt bij de kantelpogingen. Maakt men nu van de tol gebruik om dergelijken tegenstand automatisch te verkrijgen dan heet het apparaat een gyrostaat. Terwijl nu de gyroscoop gebruikt wordt o.a. ter vervanging van het magnetisch kompas, gebruikt men do gyrostaat om de beweeglijkheid van schepen bij ruw weer te verminderen. Maar om dit mogelijk te maken is een klein tolletje niet voldoende. Het moet een zér zware en zeer snel draaiende tol zijn, die eenig effect op een groot schip kan hebben. Liefst een gewicht van vele tonnen ! De draaiing wordt het gemakkelijkst verkregen door electrischen stroom en de tol zit in een luchtledige trommel om de luchtweerstand weg te nemen, die de draaisnelheid zou belemmeren. Bij de Conte di Savoia zijn drie dezer gyrostaten geplaatst, samen 300 ton wegend, wat inderdaad meer is dan tot nu toe gebruikelijk was. Zij staan naast elkaar, even onder de waterlijn, ongeveer onder de brug. Zij zijn in het groot wat figuur in. het klein is (de schijf of motor heeft een middellijn van fier meter), en hun stand is ook zoo dat zij horizontaal rond tollen, in dezelfde richting als in de figuur. De as BD ligt dan dwarsscheeps, dus van stuurboord naar bakboord. Indien nu rechts een golf aankomt, waardoor de rechterkant van het schip omhoog wil en de linkerkant omlaag, zal de gyrostaat weigeren mee te kantelen en daar de draagring stevig vast zit aan het schip, remt de gyrostaat dus de scheepsbeweging. Het eonige wat de golf bereikt is dat de as der gyrostaat een kleine pre cessie uitvoert, vooruit of achteruit in de lengte-as van het schip. Naar gelang men een, twee of alle drie gyro staten in rotatie laat komen kan men naar de mate van de ruwheid der zee, de stabiliseerende werking van de toestellen regelen. Al is de massa dezer toestellen groot, toch moet men wel overwegen dat hun gewicht van 300 ton slechts anderhalf percent is van het geheele scheepsgewicht ! Men zou dus op het eerste gezicht niet verwachten dat zij voldoenden invloed zouden Margarine en kinderzegen Menigeen zal met onctie gelezen hebben, dat nu voortaan aan de minst en niemendal-vermo genden margarine van staatswege zal worden verstrekt a 22 et. per pond. Om deze goedkoope weldaad echter deelachtig te worden moet men ten minste werkeloos zijn en daarentegen in het gelukkig bezit van ten minste vijf, en liefst mér, kinderen. Dan krijgt de persoon een half pond per dag of per week, of per maand, dat ben ,ik vergeten. Doch let nu wel, hoe onze christelijke regeering de zorg voor de minst bedeelde (in elk geval bedeelde) volksgenooten weet te verbinden met een heilzame campagne tegen nieuw-malthusianisme en kindeibeperking. Zij staat met haar margarine resoluut de groote gezinnen voor en het is te verwachten, dat het aantal geboorten nu fluks stijgen zal in de koestering dier zon van distributie. Want menigeen, die jn echte boter tot nog toe in of zonder tranen at, is thans, ten bate der melkboeren, tot margarine vervallen en zal het betreuren niet intijds voor kinderzegen te hebben gezorgd, nu de hoofden zijner lieven elk een half pond waard zijn. Wordt niet aldus het christelijk beginsel met margarine gediend en verstaat niet de vrome staats man uit het goedkoopste vet der aarde nog een instrument ter eere Gods te maken, tijd en om standigheden dienende? En verder vaart de mar garine er wel bij. Hoogwater en wereldvrede Het is verbazend hoe kleine oorzaken groote gevolgen kunnen hebbeo. Gelijk men weet, komt er nog altijd geen schot in den Wereldvrede, noch in de Ontwapening. En daardoor staat nu het water in het Rokin zoo hoog. Trouwens, in al de polderwateren rondom Amsterdam staat het benauwend hoog, want wij kunnen niet spuien, in de Noordzee" nijt, die nog hooger staat, en in het ,,IJselmeer" (de voormalige Zuiderzee) niet, om dezelfde reden. Vroeger was dat ook dikwijls het geval bij Noord-Westenwinden, maar sedert daar de groote afsluitdijk werd gelegd, beloofde men ons een zóó laag waterpeü, dat er altijd gespuid zou kunnen worden, en wij aldus voorgoed van onze ongelegenheden verlost waren. Doch zie, men rekende buiten Defensie. De fensie had n.l. harerzijds, of zeggen wij liever zijnerzijds, te rekenen met de non-ontwapening en den allengs weer heendeinenden Wereldvrede en mag nu het water van het ] Jselmeer niet zoo laag laten zakken, dat Amsterdam spuien kan. Het water toch is, sedert er op het leger zoo schandelijk bezuinigd wordt, eigenlijk des vaderlands eenige en natte weermiddel, en dat kan men niet zoo roekeloos laten wegloopen. Bovendien raken dan onze duikbooten aan den grond, wat immers ook niet bevorderlijk kan zijn aan de defensie. Zoo mosttn wij den overlast van het hoog water dan maar gelaten dragen, in afwachting, dat de Volkenbond den Wereldvrede dicteert. Dan mag het IJs3lmeer zakken. Eerder krijgen wij onze kelders ten bate des vaderlands niet droog. F. C. kunnen hebben op een dergelijken omvangrijken scheepsromp. Maar men moet niet vergeten dat de krachtige rolbewegingen, die een schip bij ruwe zee gaat uitvoeren niet door n golf ontstaat maar door een heele serie waarvan de werking cumulatief is, vooral als zij in een tempo op elkaar volgen dat overeenkomt met het roltempo van het schip zelf. ledere golfstoot op zichzelf is dus niet zoo bijzonder groot en kan door de werking der gyrostaten tijdig ongedaan gemaakt worden z,elf s al is hun gewicht relatief klein. Men verwacht dat zelfs bij storm de passagiers gebruik kunnen maken van het zwembad aan boord, zonder hulpeloos door elkaar gesmeten te worden. Hopelijk stelt de Conte di Savoia niet in dit opzicht te leur, zooals de Rex het in een ander opzicht deed. JWEN WUNH/ CHAMPAGNE KRUG&CO REIMS IN KWALITEIT AAN DE SPITs! i» r *