N o. 2892 De Groene Amsterdammer van 5 November 1932 Eet meer druiven Luchtballons Duitsche boeken Het werk van Erich Kastner door Nico Rost Fabian, Die GeschicMe eines Moralisten". Deutsche Yerlaasantalt Siuitgart. Een overzicht van de belangrijkste verschijningen der moderne Duitsche literatuur kan op vele wijzen worden samengesteld. In Duitschland ver schijnen gemiddeld tien belletristische werken per dag. Men kan onmo gelijk van een chroniqueur verlangen, dat hij van al deze werken kennis neemt. Hij moet dus beginnen met een keuze te doen. Leben ist aussuchen", schreef Tucholsky eens en meer dan ooit is dit woord hier vantoepassing. Wanneer men een groote keuze uit al deze boeken gedaan heeft, bespreekt men wat men meent te kunnen be spreken, boeken die op de een of andere manier representatief zijn voor een bepaalde richting, werken waarin nieuwe elementen zichtbaar zijn en die kiemen van iets toekomstigs in zich dragen. Vele werken, waarvan men weet dat ze belangrijk zijn, blijven onbesproken omdat de criticus er innerlijk niets mee weet te beginnen. hoewel hij van hun literaire waarde overtuigd is. Men kan van iemand die b.v. over B. Traven en Bert Brecht schrijft niet verlangen, dat hij ook over de hymnen van Kudolf Pannwitz schrijft. Kan iemand die over de romans van Anna Seghers en I^rnst Ottwalt schrijft in een volgende kroniek met dezelfde overtuiging schrijven over de reactionaire ge schriften van Paul Ernst, hoewel diens werk door zijn aanhangers zoo be langrijk wordt gevonden, dat men zelfs wil voorstellen hem dit jaar den Nobelprijs te verleenen? Hij kan het niet omdat hij de geestesgesteldheid van dezen auteur niet kan benaderen en zich dus ook geen meening over hen aanmatigt. En de criticus, die over alle stroomingen een oordeel heeft en Erich Kastner vooi' alle verschijnselen begrip heeft is toch zeker evengoed een sprookjes figuur als de 1(10 "?objectieve criticus. Ken boek. dat representatief is voor een bepaalde lichting en hier dus be sproken dient te worden is Fubian, die Cieschichte fittes Moralisten", van Erich .Kastner. liet dient hier vooral besproken te worden, daar <le geestes richting, die dit werk verkondigt ook onder een bepaald deel der jongere Holla.ndsche iutellectueelen gehoor schijnt te vinden. Zijn gedichtbundels ..Ein Manngibt Auskunft", ,,Larm im Spiegel" en vooral ..Ilerz auf Taille" zijn ook in Holland bekend geworden. Deze dichter was sceptisch en intel ligent, wist wat zich in deze wereld afspeelde (,,was gespielt wird"), maar was te moe en te zwak om hieruit de consequenties te trekken. Zwisohen zwei Stühlen" heet zijn laatste bun del dan ook zeer typeerend. Deze gedichten waren steeds belangrijk en raak. Is het echter niet. onjuist, dit begaafde journalistiek-dichterlijke talent als .,<len eigentlichcn Lyriker der Epoche" te beschouwen, zooals dit zoo vaak word gedaan ? Het werk van Erich Kastner is stellig belangrijk maar moet aan den anderen kant ook niet overschat worden, l f ij was in de gedichten, die tot nu toe van hem verschenen geen groot lyrisch dichter. Hem ontbreekt de diepte van (iottfried Benn, zeker zijn \Valter Mebring en Kurt Tucholsky (in zijn beste werk) grootere satitici en. is ook een figuur als Bert Brecht omvattender en dus belangrijker. Het werk van Kastner werd thans verrijkt met een roman ..Fabian. die (ieschichte eines Moralisten". Dit laatste boek van Kastner is nog \ e.rbitterder en sceptischer dan zijn vorig werk. Het is het document van een generatie jongeren, die zich met een gevoel van walging afwendt van deze samenleving en deze opvatting in een belangrijk brillant geschreven roman verkondigt. Kastnw's stijl en schrijftechniek zijn bewonderenswaard en dienen, onvoorwaardelijk te worden geprezen. Twee» vrienden Fabian en I labude zijn in dit boek de represen tanten dezer generatie. Labude is een geleerde, een econoom en voorstander van orde er» recht. Hij schiet zich een kogel door liet hoofd en d iet dit zeker niet alleen omdat zijn meisje hem bedroog en door een intrige zijn proefschrift door de faculteit werd geweigerd. Zijn vriend Fa.bia.ri is 32 jaar even oud dus als Erich Kastner een scepticus zonder vaste betrekking, een ..Fachmann der l'lanlosigkeit". Hij verdrinkt als hij een kleine jongen uit het water wil mldcn maar niet zwemmen kan. Erich Kastner liet zijn held wel ('enigszins abrupt aau zijn. eindje komen maar het is immers in dit ver band niet zoo belangrijk hoe hij sterft. Fabian. was immers reeds bij zijn leven ten ondergang gedoemd. ,,Tch karm vieles", zegt hij in dit boek een maal van zich zelf: ,,und will mehts. Warum soll icli vorwarts kommen? Wofür und wogegen? Nehmen wir wirklich einmal an. ich sei dei' Trager einer Funktioii. Wo ist das Hystem, in dem -ich fuiiktionieren kann? Es ist nicht da und nichts hat .Sinn". .En een paar pagina's verder vraagt hij: ,,Was soll das alles?'' Fabian vraagt dit steeds: ..was soll das alles?" Zijn firma ontslaat hem, zijn meisje verkoopt zich aan den directeur van een filmonderneming, Eabude schiet zich een kogel door zijn hoofd. ..was soll das alles?" Wat doet Fabian eigenlijk in Berlijn diesem verrückt gewordenen Steinbaukasten". waar niemand met dertig jaar trouwen kan, waar Nazi's en commu nisten op elkaar schieten en de politie argumenteert met haar gummiknuppel? Is men ontevreden met zijn lot -- aldus Fabian dan slaat men elkaar dood. Is men tevreden dan schiet men zich uit verveling een kogel door zijn hoofd. Fabian wordt een nihilist. die niet wachten kan op een revolutie en twijfelt aan baar noodzakelijkheid maar die toch ook weer wanhopig en verbitterd is over het trage denken van zijn mede burgers. Hij is ontevreden over deze maatschappij en nu en dan breekt zijn woede zich baan maar zelfs in zijn nihilistisch verzet denkt hij diepin ,.was soll das alles?" Hij heeft geen vertrouwen meer in zijn medemenschen en ze kunnen immers niet eens zwemmen als ze in het water springen. ..Du hast keinen Ehrgeiz. das ist das Schlimmer". verwijt ergens in dit boek .La.bude zijn vriend. ..Ein (ilück ist das", antwoordt Fabian. ..Steil dir \-or, misere fünf Millioiien Arbeitslosen begiiügten sich nicht mit dem Anspruch auf rnterstützung. Steil dir vor, sie waren ehrgeizig!" Fabiaii en Erich Kastner kunnen het zich inderdaad niet voorstellen. Deze roman is immers hoofdzakelijk ontstaan uit een tragisch gv\ oei van angst voor het leven. Angst voor een storm over Europa. Kastner's galgenhumor en scepticisme kunnen dezen angst niet verbergen. ..Fabian" is het portret van een geheele generatie burgerlijke iritellectueele jongeren. Over deze generatie schreef onlangs een ander jong Duitsch auteur, die ook in ons land e-enige bekendheid verwierf E r nat. dlaexei'. de man van ..Jahrgang 1!)OÜ": ..Sie ist olme Methode, ohne Erkenntnis urn was es wirklich geht. Sie sicht den Feiiid nicht. Sie manöv riert auf falschem (ielande. Es ist crschreckend zu erfahreti wie gering ihr gcschichtlichev Sinn ist. Wie tmichig, avis alten Kest bestanden zusamniengeholt, isl ihre Ideologie ! Sie marschieren. Es geruigt aber nicht zu rnarscliieron. Man musz auch wissen wohin. Es genügt nicht allein 7,u stïu-inen. Man. braucht auch eine Strategie". Ik geloof, dat deze woorden ook op ..Fabian" van toepassing zijn. De meesterlijke schrijftechniek van Kust ner y.iJH vaak Iniileugevvoou-i'ake t'orinuleeringeii mogen ons niet ver hinderen dit te constaleereii. Als document Y.i\\ het boek echter zijn waarde blijven behouden.