Van boeren, t Poolsche reisnotities Poolsche treinen loopen niet hard. Zij bewegen zich bij voorkeur op ba nen met enkel spoor, staan graag stil en geven den vreemdeling, die geen haast heeft en over gebrek aan com fort niet kan klagen, ruimschoots ge legenheid op zijn gemak met het Pool sche landschap en Poolsche dorps stations kennis te maken. Toegegeven dat de boemel, die ons van Bydgoszcz, waar we de lijn Danzig-Warschau ver lieten, naar Poznan bracht, een beetje overdreef; het moet de trein zijn ge weest, waarvan al'jaren geleden werd verteld, d.at hij stopte omdat er een koe op de rails stond en dat hij een uur later wér stopte omdat dezelfde koe op de rails stond. Maar het gol vende, bruingroene land met zijn rim pelende meertjes, zijn wilgen- en eiken en berkenboschjes was in het milde licht van een herfsthemel vol stralende wolken zoo bekoorlijk, dat wij het ver moeiende geschommel vergaten en dikwijls als kinderen onze neuzen tegen de ruiten drukten. De dorpen zagen er zoo op een afstand allervriendelijkst uit. kleurige huisjes van dieprooden baksteen met zwartpamien daken, kerken in een rustieken, .aan boerde rijen herinnerenden stijl, hier en daar een Baltisch-gothisch torentje, vele romantisch slechte kleiwegen en een aparte fauna. Poolsche ganzen, smet teloos wit met eigele snavels, zien er vet en welgedaan uit; zij leven in drommen bij plassen en poelen tusschen zwellende heuvelen en rekken hun stijve halzen om in koor te snate ren. Poolsche paardjes zijn pittig en jolig en van een beroemd ras. Poolsche koeien zijn roodbont, niet zoozeer mager als wel slank en hebben iets intelligents ook kunnen zij hard loopen zonder onmiddellijk, zooals onze corpulonte zwart-bonten, bela chelijk te worden. Een literator werd geroerd door een rillend berkje aan open plas en citeerde met overtuiging Pooms are made by fools like me, but only God can make a tree". De Koopman, ook magnaat genoemd, zong Polonia" op de eerste maten van het schoone Valencia. Waarlijk, dit was een vriendelijk land; niet grootsch, niet welig, niet overvloeiend van melk en honing, maar intiem en bekoorlijk en zeker onvergetelijk voor wie er geboren werd. De consul had misschien het liefst zijn dichters voor gelezen, Slowacki, Wyspianski, Wierzynski maar voor de /os bestond Poolsch ui.t niets dan een stroom glib berende medeklinkers met hoogstens hier en daar een i of een oe; dus bleef hem, toen de zon was weggezonken achter een regenwolk en het land in de duisternis verdween, niets beters over dan uit Polens geschiedenis te vertellen. De boemel schommelde rustig verder, stopte met onverstoor bare regelmaat; bij het vale licht van een gaslamp aten we Poolsehe prui men (gedeukt, met lichtblauwe dons plekken op een paars vel) eri hoorden voor het eerst van Piasten en Jagellonen, van Boleslaw Chrobry (..den dappere"), Jan Sobieski (die de Tur ken versloeg en Weenen ontzette) en van vele andere grooten, voor stijve Hollandsche tongen meerendeels on uitsprekelijk. Eerlijk gezegd vergaten we prompt alle namen en jaartallen; er bleef slechts een vage voorstelling hangen van een feodaal rijk, dat het nooit tot een sterk centraal gezag bracht en aan dat gebrek te gronde ging. Doch wij onthielden zonder moeite, wat onze mentor van het moderne Polen vertelde. ,,Er /.ijn in lul 4 anderhalf millioen Polen gemobiliseerd. Een half millioen is gesneuveld. Meer dan een millioen Evert Straat kunst en adel Stadhuis te Poznan boeren zijn naar Kusland gedepor teerd. Tier jaren lang is het land leeggeplunderd; Duilscliers /.oowel als Bussen beschouwden het als hur- jacht terrein. Alles wat bruikbaar was werd weggesleept: koper, nikkel, brons, leer. machines, dakbedekking, heele fa brieken, al het spoorwegmaterioel zelfs de zwarte aarde aan de BovonWeichsel is met treinladingen tegelijk naar Brandenburg getransporteerd en Poolsche nachtegalen gingen in kooien naai' Berlijn. Op sommige plaatsen golfde het front zeven maal heen en weer. Bijna twee millioen huizen en gebouwen werden verwoest. vijfentwintighonderd bruggen walen opgeblazen, geen weg was meer be gaanbaar." De republiek Polen werd ge vormd uit drie gebieden, die langer dan een eeuw als wingewesten waren geregeerd. V kunt bij Ifeine lezen, hoe Polen een eeuw' geleden werd on derdrukt; toen was er nog geen Bismarck, die nog heel anders optrad; toen wisten wij nog nauwelijks, wat het zeggen wil. gerussiliceerd te wor den. Van den naakten grond moest het nieuwe Polen wolden opgebouwd. De economische toestand was wan hopig, om van den hygiënischen niet te spreken; epidemieën van vlektyphus en rood vonk te breidelen als men eerst het apparaat voor de be strijding moet scheppen is geen klei nigheid. Ken mooi voorbeeld van den chaos is het Poolsche recht. Nog altijd zijn bij ons vier wetboeken van kracht: het Deutsche Bürgerliohe Gesetzbuch in de voormalige Pruisische provincies. de Code Napoleon in deelen van liet oude Congres-Polen, het Russische recht in het oosten en in (Jaliciëhet Oosteiirijksche. De unificatie is moei lijker dan waar ter wereld en kost jaren. Met nieuwe wetboek van straf vordering is nog niet ingevoerd; het nieuwe familierecht is den streng Katholieken te radicaal, den radicalen te katholiek. Polen is een eldorado voor advocaten; in Warschau en Krakau zult u ze huis aan huis kan toor zien houden." ..De nieuwe republiek, die haar ambtenarenkorps uit den grond moest stampen, kreeg natuurlijk een uiterst democratische grondwet en werd ge zegend met al de verfijningen van het parlementaire stelsel: onbeperkte mi ni sterieele verantwoordelijkheid, al gemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen, evenredige vertegenwoordi ging. Dat elke ervaring in het hantoelen van dit westersche instrument ontbrak'had men evenzeer vergeten als de groot e verschillen in struet u uren histo risch en groei tussclien \Vcsl-Kuropa en het Slavische oosten. Na een hoopvol begin liep alles in de war: het parle ment staakte bij gebrek aan een ,,working majority". liet bankroet stond voor de deur. Toen heelt Pilsoedski nogmaals Polen gered; wat men in \\est-Kuropa ook van zijn regime moge denken en beweren, zonder zijn ingrijpen was Polen een failliete boe del geworden. De financiën werden geredderd en hersteld, heel het Pool sche volk begon, mee te werken aan den opbouw van het land. en Polen. verlangde niets dan gedurende vijftig jaren met rust te worden gelaten. "Poen kwam de crisis. De jonge industrie werd verlamd; de boeren -- Polen is nog altijd in hoofdzaak een agrarisch land, dat van aardappelen en suiker bieten, van tarwe, vlas en veeteelt moet leven wisten zich geen raad en van alle schoone Volkenbondsplaniieii voor den steun van den OostEuropeosrhon landbouw is niets ge komen." llCt was een oogenblik stil in de coupé. Een blauwe walm deinde on der de lamp, do pruimen waren op, in de verte vonkten de lichten van Poznan. De boemel rook sta,l en begon harder te loopen. En de Joden':'", vroeg de jongste van het gezelschap. Maar hij ving bot .... De Joden? Als wo daarover beginnen zijn we voorloopig nog niet klaar. Laten we dat moeilijkste van alle Poolsoho problemen tot Warschau bewaren. Een eeuw geledon meende Ileine in de .loden den zoekgeraakt en Poolschetl middenstand (e ontdekken; in het ghetto van Warschau en Krakan zult u zien, wat er van hen geworden is " Toen stopte de boemel voor de laatste maal; we stapten uit, rekten onze verstijfde ledematen en reden in den koelen herfstavond naar het Ho tel Ba/ar, waar in December 1918 Paderewski het sein tot den opstand tegen Pruisen gaf. Wat is eigenlijk typisch Poolsch"? Welk verborgen element geeft een stadhuis, dat door een Italiaan in zui veren Renaissance-stijl is gebouwd, zijn Poolsch karakter? Hoe krijgt een stadsbeeld, dat in al zijn kenmerken Pruisisch is de nette straten, de grijze huizenblokken, de vierkante, lecge l latze een Poolsche kleur? De Zes konden er in Poznan niet ach ter komen; na lang zoeken gaven zij het op en hielden zich aan de Poolsche keuken en de Poolsche petten met hun formidabele kleppen als de eenige zaken, waarvan het typische onder woorden was te brengen. De beroemde Raczynski-bibliotheek leek sprekend op de Nederla,ndsche Bank; de kerken walen zoo vaak gerestaureerd, dat zij niets oorspronkelijk s meer hadden, het theater was zonder twijfel uit -Müncheii. In het museum zagen de Zes moderne Poolsche kunst-: Hzymanowski bleek als beeldhouwer een kleine Itodin. als schilder een ver dwaalde Delaeroix; de vermaarde Matejko herinnerde hen vooralsnog te veel aan Pieneman (hoe zouden zij hem in l'ra k au loeren bewonderen) en de symboliek van -Malczewski ver wierpen ze koel als vieux jeu. Met me galomane slot, dat de Duitsche keizer in Poznan liet houwen, in den be kenden pseudo-romaanseheii s{ ijl waarmet' zooveel Duitsche steden gelukkig xijn gemaakt, kinden '/,ij tenminste dadelijk als typisch on-poolwh brand merken. Bepaald ontmoedigend was het feit. dat ze nergens gezichten zagen als in Uussische films -- en dat de moeste Polen blond zijn en blauwe oogen hebben wisten ze al. Toen zo Poznan verlieten, hadden zij in totaal twee belangwekkende vrouwen gezien, op oen laat uur in oen loege dancing aan de PI a c Wolnosci. De dames kwamen uit Berlijn en brouwden als Mariene.... Om Poznan is het land vlak on kaal, oen grijze _Maneha met eenzame hoeven en hier en daar oen laag, vierkant molentje. Was Cervantes in Polen geboren, dan had Don Quijote langs deze mulle kleiwegen gedoold en zijn Dulcinea in Kosciana inplanls van in Toboso gezocht. Kn hoe prachtig zou hot verhaal zijn gewor den van 's ridders omzwervingen dooi den barren Poolsrhen winter, over oindelooze sneeuwvelden onder oen grauwen hemel! Don Quijote mot rijm in zijn baard en sneeuw op zijn helm. Sancho blauw van honger en koude, een dampende -n rillende Rocinanle --- de journalist, groot be wonderaar van (Vrvantes. zag de vreemde groep al zwoegen in don sneeuwstorm om nog voor don heilloozen nacht ergens in herberg, kas teel of schaapskooi onderdak te vinden. K n aan Saneho's geen gebrek op dit Poolscho platteland: do boeren van Kosciana waren minder spraak zaam on dronken wodka in plaats van versneden wijn. doch overigens leken zo als twee druppels water op don Spaanschen dikbuik even katholiek en even leelijk. Slot op pas. 2O