No. 2896 De Groene Amsterdammer van 3 December 1932 Wetenschappelijke Varia De kortste dag HOOFIEN'S ROOMBOTER WORDT SPECIAAL BEREID Dr. P. van Olst Twee data Wanneer hebben we den kortsteu dag? Hier te lande zal men wel dadelijk antwoorden: om streeks 21 December". Maar vanuit Lugano be reikte mij eens de opmerking dat daar Santa Lucia de kortste dag was, want dat vanaf dien datum de zon later begon onder te gaan. En Santa Lucia valt op 13 December ! Diezelfde meening heerscht nog veel in andere landen, waar met de heilige dagen meer gerekend wordt dan hier te lande, waar zooals ik onlangs in een Ka tholiek volksblaadje kon lezen: onze voetballers beter bekend zijn dan onze heiligen". In Frankrijk wordt het lengen der dagen op ,,St. Lucia" ver meld in het oude volksrijmpje: ,,A la Sainte Lucie la jour croist du sault d'une puce" Een luis springt niet ver, dus een luize-sprong'' is inderdaad niet veel, maar toch altijd ietsHet lengen gaat inderdaad zér bedachtzaam ! Maar wie heeft nu gelijk? Is 21 Dec. of 13 Dec. de juiste datum of hebben wij een anderen datum ervoor dan in andere landen van Europa? De zaak is vrij eenvoudig. De zon-beweging is het onwerkelijke spiegelbeeld der werkelijke aard beweging zooals men weet. Doordat de aarde in een jaar om de zon loopt, schijnt de zon zich in een jaar te verplaatsen langs den geheelen sterrenhemelomtrek, langs den zoogenaamden dierenriem. Daar nu de aardbaan niet een cirkel is maar een ellips, en de aarde wat harder loopt als zij dichterbij de zon staat, zooals in December, en wat lang zamer loopt als zij verderweg van de zon staat, zooals in Juni, loopt de zon ook in December schijnbaar sneller langs den hemel dan in Juni. Een tweede reden van onregelmatige zonsbeweging is te zoeken in het niet samenvallen van het vlak van den zonneweg met het vlak van onzen aardaequator. Het gevolg van deze twee onregel matigheden is dat een goed geregeld uurwerk vél regelmatiger loopt dan de zon. Twee ..zonnedagen" kunnen onderling wel een minuut verschil len. Als we dus onze uurwerken naar de werke lijke zonsbeweging wilden regelen dan 7,011 men hen den eenen tijd van het jaar wat sneller moeten la.ten loopen, den anderen tijd wat langzamer. Maar daarmee verdween ons heele voordeel dat Huygens ons met het regelnwtiy loopende slingeruurwerk gebracht heeft. Men heeft den knoop doorgehakt door onze tijdrekening te baseeren niet op de werkelijke zonsbeweging maar op een gefingeerde zonsbeweging, die geregeld is naar een fantasiezon, die met gemiddelde snelheid in het aequatorvlak zich beweegt ! liet gevolg hiervan is dat een zonnewijzer niet precies denzelfden tijd aanwijst als een uurwerk, behalve alleen op 21 Maart en 21 September als de zon toevallig werkelijk in het aequatorvlak staat en juist met de gemiddelde snelheid zich beweegt. De werkelijk middity, dus als de zon precies in het Zuiden staat, is niet dezelfde als de middag van onze uurwerken. De ^^;erke1ïjke middag is inderdaad het punt halverwege zonsopgang en zonsondergang (als we de zonsverschuiving op n dag even buiten rekening laten). Maar deze werkelijke middag valt bv. in Februari bijna eeri kwartier na onzen uurwerk-middag, en in November ruim een kwartier ervóór. Hieruit volgt dat onze uurwerk-middag gewoonlijk geen f "Me middag" is, d.w.z. niet het tijdstip dat halverwege zonsop gang en zonsondergang ligt. In Februari is het ochtenddeel (van zonsopgang tot onze klokken 12 uur wijzen) een half uur korter dan het middagdeel (van 12 uur tot zonsondergang). In November is het juist andersom en duurt de ochtend een half uur langer dan de namiddag. Met die kennis gewapend gaan we Santa Lucia bekijken. De zon gaat onder (ik neem de getallen uit de Nautical Almanac voor de Noorderbreedte van 52 graden en den meridiaan van (ireenwich): O December 15 u. 50 m?7 Dec. 15 u. 49 m. en dit blijft zoo tot en met 18 Dec.. waarna 19 December volgt met 15 u. 50 wat zoo blijft tot en met 21 Dec., dan 22 Dec. 15 u. 51 m. enz. (deze getallen zijn telkens voor eenige dagen gelijk, omdat de seconden er niet bij opgegeven zijn !) Het midden van de periode met vroegsten zonsondergang ligt dus hal verwege 7 en 18 Dec., namelijk op 13 December dus op Santa Lucia ! Maar de zoiiso/«/anf/, die op Santa Lucia juist om 8 uur geschiedde, blijft de volgende dagen nog steeds later en later worden tot zelfs 8 u. 8 min. om pas met 3 L December iets te gaan ver vroegen. Terwijl de dagen met ingang van 13 Dec. aan den avondkant reeds beginnen te lengen. krimpen zij dus aan den ochtendkant nog steeds en in sterker mate dan de lenging 's middags. Wat wij er dus 's middags bij krijgen wordt er 's och tends met woeker nog afgekrabd. Het is de tijd dat we 's middags reeds hoopvoller gestemd zijn. maar 's morgens steeds meer vloeken onder het scheren, tot we pas in Januari ook 's morgens \erbetering gaan merken. Gaan we de daglengte van zonsopgang tot zonsondergang na dan is deze inderdaad het kortst omstreeks 21 December, want de zon gaat dan 8 u (i min. op en l 5 u. 50 min. onder, dus de geheele dagduur is 7 u. 44 min.. terwijl deze op Santa Lucia nog 7 u. -l!) min. is. dus nog vijf minuten langer ! Indeidaad is dus 21 Dec. de kortste dag en de schuld van het misverstand ligt bij onze uurwer ken, die op l December nog ongeveer 11 minuten vóór den waren middag reeds 12 uur wijzen, eu op 31 Dec. pas ongeveer 3 minuten na den waren middag. Toch mag opgemerkt worden dat Sanla Lucia niet heelemaal ten onrechte met den kortsten dag van het jaar in verband wordt gebracht. Toen Julius Caesar den Juliaansehen kalender invoerde schakelde hij zeven en zestig dagen in lut loopende jaar om wat beter accoord te krijgen tusschen den kalender en den loop van de aarde en de zon, hoewel het jammer was dat de aan vang van het jaar op l Jan. gezet werd i.p.v. op den dag dat de aarde het dichtst bij de zon was. Santa Lucia kreeg haar naamdag op 13 Dec. van dezen Juliaanschen kalender. Doordat het Juliaansche jaar echter niet geheel klopte met het echte jaar. maar elf en een kwart minuut fa Icing was, kwam er weer geleidelijk een aangroeiend verschil tussehen den kalender en den. werkelijkeu aardomloop om de zon. De kortste dag die bij liet begin van onze tijdrekening op 25 December viel. kwam steeds frocf/cr. totdat zij in l 500 op den loden December arriveerde. Dus op Santa Lucia. En daar het vermelde vclksrijmpje wel ongeveer in die tijden ontstaan zal zijn, was liet inderdaad waar en begon op dien heiligen dag de daglengte weer te groeien, niet op de schijnbare manier van thans op 13 December, maar net precies als nu op 21 a 22 December. Maar Paus (iregorius gooide roet in het eten. door in 1582 den Julia;uischen kalender te verbeteren, het jaar zijn werkelijke lengte te geven, dooi' de eeuwjaren alleen dan schrikkeljaren te doen zijn als het eeuw-getal door vier deelbaar is. De fout van tien dagen, die in den Juliaanschen kalender geleidelijk gegroeid was, werd weggeradeerd door den v ijfderi dü.u van Oetober van dat jaar opeens den vijftienden te noemen. Daarmee schoof de kortste dag weer op den goeden datum van 21 December en verloor Santa Lucia, haar merkwaardigheid. Maai' daar de menschen sinds Adam reeds graag laa,t opstaan en ]>as 's middags goed wakker worden, hebben velen alleen oog gehad voor het lengen der dagen 'x mid<l>ii/s en heeft Santa Lucia nog steeds de eer blijven genieten van het aankondigen der weer aanster kende zon. De Zesdaagsche en onze dierlijkheid Frans Coenen Zoo een ..Zesdaagsche" heeft toch als ik zoo zeggen mag wel hél griezelige kanten". Niet aan den ..kant" van de renners eigenlijk. Er zullen altijd wel menschen gevonden worden met stevige kuitspieren, die ter wille van grof geld, bereid zijn hun toch al niet machtig brein nog verder naar den kelder te helpen. Trouwens, in het gewone bedrijfsleven zijn er baantjes en bezigheden genoeg, die volmaakt dezelfde uitwerking hebben, maar veel minder betaald worden. Dan is deze akeligheid tenslotte nog meer winstgevend, al blijft het een naar gezicht die over rijwielen hangende slappe lijven met obstinate stompzinnigheid als maar in de rondte te zien tollen. Maar dat schijnen duizen den juist niet zoo te vinden en daar begint de echtegriezeligheid, bij die drommen menschen, die onder het voorwendsel van sport, hooge entreeprijzen betalen om een troep afgejaagde stakkers op te hitsen tot nog meer inspanning en naijver. Kr vaart dan in zulk nachtpubliek, dat over zijn slaap heen en duidelijk verzenuwd is, een soort huiverige kietel i ge lust tot vernielen, als bij kinderen, die zich onledig houden vliegen de vleugels en poolen uit te trekken. Maar dat weten die menschen zelf niet. Er is natuurlijk allereerst de opwinding van het kansspel en hoogstens een enkele bekent zich. dat het hem niet onwelgevallig zoude zijn. als een ..renner" bij voorbeeld eens zijn nek brak. Zoo is het dan den ..buitenstaander" geenszins verborgen, dat hier relzucht en de primitiefste; vernielings- of doodirigsinsl inkten, wat men zoo noemt: ..hoogtij vieren" bij een menigte, welke, gezien de dure entrees, volstrekt niet uit den heffe des volks" bestaat, al loofde ook Het Volk zelf premies uit. Waarschijnlijk was ook de Heurs" in niet geringe mate vertegenwoordigd, en dat schijnt zoo vreemd nog niet, als men aan haar dagelijksche occupaties denkt. Ifet ware misschien zelfs gewenscht. dat voor de instinkten dezer heeren nog meer van zulke sportieve offerfeesten een uitlaat boden. Maar intusscheu realiseert men zich, bij deze gelegenheden en op zulke dagen, temidden van welke wereld men eigenlijk leeft. Niet dat men teil eigen opzichte zoo heel veel mér illusies koestert. maar het is onpleizierig er zoo naïef schaamteloos aan herinnerd te worden, dat wij. niet eens zoo erg au fond. maar kwaadaardige gedierten zijn. Veiling R. W. P. de Vries H. W. P. de Vries te Amsterdam zal op (i Decem ber a.s. een veiling houden van oude en moderne schilderijen, teekeningen. etsen, porcelein en aard'werk, in hoofdzaak bestaande uit de collectie Max Lifsehutz te Parijs. Kijkdagen zijn 3, l en 5 December. Witte Curafao Sec Cherry Brandy Menthe Glaciale Curafao Brandy