12 De Groene Amsterdammer van 31 December 1932 No. 2900 S i! f Dramatische kroniek Henrik Scholte Kerstpremières In de donkere dagen voor Kerstmis mag de krant net als de banketbakkerijen en christelijke vereenigingen-tot-steim neg zooveel werk maken van kerstkribben, huiselijk geluk en vrede op aarde, de krant na Kerstmis heeft altijd iets van een demonstratief-revolutionaire Katzenjammer. Omdat zij, der objectiviteit getrouw, min of meer lange verslagen moet geven van min of meer revolutionaire congressen, die de twee-dagen-vrij eens breed-uit gebruiken om te zeggen, dat zij het met een tweeduizend-jarige overlevering positief niet eens zijn. Ook de kunst pagina doet daar noodgedwongen aan mee, sinds er naat de vaste mode van Heyermans altijd wel ergens een Kerstpremière gegeven wordt, waarin men de bourgeoisie rond den Kerstboom (maar waarom eigenlijk altijd de bourgeoisie, sinds de kerstboomen dit jaar gemiddeld een kwartje kostten en de complete ver-siering bij de Hema vijftig cent?) eenige intusschen k oudgeworden vegen uit de revolutionaire pan probeert te geven. Nu is in ons land dat revolutionair-doen van het tocneel nooit zoo heel erg, want helaas misschien voor de kracht van zulk een wel over tuigd, zij het dan eenzijdig tooneel zijn onze tooneelspelers zoo blij met een beetje succes bij eenig soort publiek, dat het hun kond laat wat zij in hun transformatie verdedigen. Louis de Vries, die thans op den eersten Kerstdag, precies drieëntwintig jaar na de première bij de Nederlandsche ooneelvereeniging, nog eens den fraaien volksmenner Sero uit Heyermans' Schoone Slaapster" overend hielp, zou immers met evenveel liefde in den loop van het komende jaar een Vader des Vaderlands spelen, zoo Shakespeare er maar een koningsdrama op geschreven had. Wat echter niet weg neemt, dat zulk een figuur van Sero, gespeeld iri een barbaarsch vroege vroegmis van de vrijdenkersvereeniging De Dageraad in den stampvollen en rumoerigen Hollandschen Schouwburg, het lyrisch en pathe tisch talent van de Vries nog eens in zijn volle. oude glorie laat zien, juist in het stil spel", waar het ongenietelijk rhythmisch proza" van deze belegen Heyermans-fantasie zijn mond houdt. Als ik over Heyermans schrijf, wordt mijnheer de Dood van Het Volk, die ook nu weer een ont roerende inleiding in het programma schreef, altijd erg boos, en dat spijt mij. Want er is geen stuk van Heyermans, waarbij ik niet in de aller eerste plaats de emotie onderga van een hartelijken, breed en overtuigd voelenden, goed willenden mensch. Maar die in den vorm, vooral als hij dichterlijk" werd, zooiets onverteerbaars van vettig, al-Duitsch, romantisch naturalisme goot, dat zoo'n stuk er-blijf t uitzien als een log hondenlichaam op te korte pooten. De idee-fixe. dat alle menschen buiten de sympathieke rol der ver drukte rechtvaardigheid ongelijk hebben, zorgt voor een habiel, maar nimmer groot geschreven dialoog, waartegen de tegenpartij niets maginbrengen, er wordt altijd gespeculeerd op het ja van hen, die toch alreeds ja zouden zeggen en er zweven altijd ontelbare herinneringen aan buitenlandsche tooneelgrootheden om zoo'n stuk. Dat Heyermans hier in Holland ongetwijfeld de beste tooneelschrijver van zijn tijd was. ce n'est pas jurer gros. De internationale toegankelijk heid en geldigheid van het tooneelrepertoire (en dat meet toch dunkt me den socialen hoeren smaken) veroorlooft het nu eenmaal, er terstond een tien voudig- krachtiger figuur naast te plaatsen, die het eerder en tienmaal beter gelegd heeft. Hoe ouder de Ileyermans is, dien men van tijd tot tijd weer eens opgraaft, des te vei'ganev ook het brave lijk. (Wat werkelijk vorm werd. die weinige stukken speelt men immers nog !) liet zal wel ketterij zijn, maar ik heb me met ,,De Schoone Slaapster" kostelijk vermaakt, omdat men zoo'n dot van een melodrama aan de vrije markt niet meer voorgezet krijgt. Hoe deze Sero alle ellende met zijn gezin, dat door de bloedhonden der bezittende klasse letterlijk uitgeroeid wordt, heeft kunnen meemaken en dan nog alleen maar erwtjes gooit naar den regent", die in de. cel, waarin naast haar edelen vad.er de onnoozele dochter zit, dezelve verkracht. hoe deze Sero waarschijnlijk gemaakt wordt door als volbloed atheïst den Bijbel als onderzet te gebruiken wanneer de tafel niet hoog genoeg blijkt om door het verborgen deurtje met zijn dochter in de andere cel over de geboden te kunnen debatteeren en tenslotte ontroerend-syrnbolisch sterft aan hartvergrooting. . . . dat alles zijn effecten, die men sinds den onverbeterlijken bourgeois" van Riemsdijk niet alle dagen meer voor zijn verbaasde oogen getoove: d krijgt. '?&& In de dichterlijke stukken van Heyermans is altijd, bij de ideëele verhouding tusschen vader en dochter, de moeder het kind van de rekening geworden, maar zoo bont als in ,,De Schoone Slaapster" heeft hij het nooit meer gemaakt. Daar is een oude prostituee, met kernachtige namen in het programma aangeduid, die hoe weinig pleizier het mensch ook in het leven had bovendien nog de schuld van de heele ellende werd, omdat zij haar kind wilde zien en Sero er zich niet tegen verzette, maar toch ook het kind niet wegwijs maakte. Waardoor wij deze Proomelot als een figuur, haar weeën naam ten volle waardig, als een kruising van Hannele en Ophelia tusschen alle partijen heen en weer gekaatst zien. totdat zij tenslotte aan het sterfbed van haar vader een soort gelofte aflegt om de roesde nraagd der beweging te worden, in volzinnen waar het arme kind zelf van geschrokken moet zijn. Sero is dan temidden van duizend verschrikkingen gestorven, nadat hij drie bedrijven lang in slagvaardigheden, waarbij men de caricatuur der bezittende klasse geen kans gegeven heeft om aan het woord te komen, zijn gei'xalteerde tegenzin tegen de wereldorde ad fundum heeft- kunnen uitredeneoren. /oo iets gelooven kati men niet meer, noch als bombastisch symbool, noch als bittere werkelijk heid. Kr zijn honderd stukken vertoond, die vlijmender aanklacht waren dan deze psalm op de wijs van de internationale. Dit stuk zit zoo vast aan de gezwollen lyriek van de eeiste tien jaren van deze eeuw, van Ilauptmaun en een nog veel tammer geïdealiseerd realisme, dat zijn argumenten als graftonen tot ons komen. De inleider van het programma wil dit stuk nu eens als een revelatie van sociaal onrecht tegenover een halfzacliten (Ihóon plaatsen. Och. zet het er maai' naast, de pot nat is groot genoeg en het komt tenslotte alles voort uit wee-ethische Huskin-soep met goed aardige Tolstoi-kruiden. benevens een oppervlakkig aroma al naar den smaak van pa.itij of gelooi, of wel erge;-: van goed-gelocvige, iraief-/ondagsche algemeene menschelijkheid." Dat de Vries het soms speelde dat de stukken eraf vlogen, zwaar in een Russisch hemd, waardig en gedragen in zijn langdurig sterven en eveneens rijk 'm zijn gevat verweer, dat alles komt op het credit van den a.cteur en niet van den schrijver. IC venals men Annie Kollende!' kon bewonderen om den eenvoud en helderheid, waarmee zij nog een papkind als Droomelot op eenigen afstand van het zwak/.innigerrgosticht wist te houden, en Julia (,'uypers. die een keurig en bi-illant genre stuk je naar deir ouden trant maakte van haar Moederde Slet, de ondankbaarste rol van een stuk, dat de moeders van thans niet, de kinderen wel zouden mogen zien. Er werd deze week nog een nabloeier! je van dat romantisch-iiaturalisme uit den willigen vooroorlogstijd vertoond: bij het Gezelschap Verkilde in het Kika Hopper Theater Karl Schönherr's van ouds bekende Weibsteufel", dat eens. onder Hoyaards, een groot, persoonlijk succes voor Magda Janssens is geweest. Schönherr deed eigenlijk voor Tyrol wal lieyermans voor Nederland deed. maar hij deed het rechtvaardiger, manhaftige!' en minder dikopgelegd-sociaal. 7ijn Weibsteufel" /al. sinds hij nimmer de reeds zeel- oude beloften inloste. wel altijd zijn krachtigste stuk blijven, ook al werd het met zijn zware, al te praegnan*. geïllus treerde, volkspsychologie, zijn lichteloozc analyse MAISON DE BONNETERIE AMSTERDAM vtrilrtil . Rok» DEN HAAG Groeimarkt ? Buitenhof /2I._ ?52.50 ALLES VOOR DE WINTERSPORT UITGEBREIDE COLLECTIE DAMES-. MEEREN. EN KINDER. VAN BIJ UITSTEK HIERVOOR GESCHIKTE STOFFËM VAN DE EENVOUDIGSTE MODELLEN TOT DE' MEEST ELEGANTE EN SMAAKVOLLE COSTUMES ALLES VERVAARDIGD MET TOEPASSING VAN ' .' DE NIEUWSTE TECHNISCHE VERBETERINGEN. GROOTE SORTEERING BIJPASSENDE PULLOVERS, JUMPERS, LEDEREN BLOUSES' EN JASJES, HANDSCHOENEN, SKISOKKEN, WINDVANGERS, MUTSEN, SHAWLS. ENZ, ! ZICHTZENDINGEN FRANCO van driften in bijeenhokkende menschen, meer door den tand des tijds gehavend dan zelfs Strindberg, waaraan het in bouw en gegeven her innert. Meer effect dan affect, zei Kei-r eens van dit, stuk, en dat zal wel altijd de volledigste critiek erop blijven. Maar toch is nog altijd de rol der boer in, door twee machten opgehitst om met haar primitieve charmes te spelen en in het eigen vuur zichzelf en anderen tegronde richtend, een oer sterke speelrol en al mag men Annie Verhulst liever in voor de hand liggende!1, minder l literair gebouwd werk willen zien, zulk een vrouwenrol had toch vele sterke momenten, die den avond gloed en bezieling gaven, (iestcund werd zij door een voor treffelijk type van den vilijnen, uitgeteei-deir boer van Coi' llei-mus en. veel minder sterk, door de derde rol van het stuk, den herculischen ..grerrsjager" van Piet .Bron.. * -* * In de Plantage gaf liouber, die weer eens een volkssehets over onze Weerinacht schreef, met zijn ensemble een voor zijn doen zeer makke Kerstpremièrc. Gezien haai' vredelievend werk van sliiigerpi'neven op de diepfeir der oceaan, scheen de marine uitkeer bij uitzondering genade in zijn oogen gevonden te hebben en men speelde zelfs vele malen het Wilhelmus, dat hetstrijkje vandien schouwburg toch nog scheen ie kennen. De oor spronkelijke ...Jantjes" zijn nog altijd onover troffen, on id.'1, t Uouber nimmer meer zooveel collectiviteit in een paar figuren tt'ist samen te vatten. De ..Matrozen van de K. X 111" x ij n dan ook veel meer als pretentieloos amusement bedoeld. Wij wandelen niet ze mee door een soort revue over de*halve wereld, waar ineens het ongeluk" van den. onderzeeër (een verdienstelijk regie-effect overigens) een beetje zonderling invalt, maar ge lukkig herinneren wij ons te rechter tijd, dat er ook nog zooiets als een intrigue" (uit een stuivers roman, natuurlijk) in zit en de hutspot van lach en traan wordt althans kokend heet en met smaak geserveerd, zoodat de regie van de zaal door die van het tooneel weinig te weaschen overlaat en men na fiksch gehuild te hebben, van een daverende boei-enbi-uiluft afscheid neemt, met als laat.ste herinnering twee merkwaardig innig gespeelde typetjes van. een oud boerenpaar, vauClara Yisscher en Piet l'rban: een episode, waarin de vertooning, die ovei igens duelitii:" op eu neer ging zooals het een duikboot past, zichzelve overtrof.