12 De Groene Amsterdammer van 7 Januari 1933 No, 290» Een levende letterkunde Jef Last Sovjet-Kusland Zoo juist ben ik terug van een verblijf van negen maanden als schrijver in de Sowjet Unie «n het begin dezer periode viel juist samen met het historische besluit van het Centraal Comit der Bolsjewistische partij, waarbij de z.g. RAPP (de revolutionnaire bond van proletarische schrij vers) gelikwideerd werd. Lavendig herinner ik mij nog hoe, op den dag waarop dit besluit in de Iswjestija afgedrukt stond, het ITerzenhuis, waai de Moskausche schrijvers hun middagmaal ge bruiken, het meeste deed denken aan de beurs op een zwarten Maandag. Daarop volgden die dagen ?van onzekerheid, waarop de redakteuren van Waden en uitgeverijen wal stuivertje schenen te verwisselen en men nooit zeker was den volgenden dag op het kantoor nog dezelfde personen aan te treffen, waarmede men den vorigen dag had onder? handeld. Dat dit alles niet slechts ein gefundenes Tressen was voar de spotbladen, maar dat het ook in de kringen van ingenieurs, architekten en .artisten aanleiding gaf tot hoogloopende en verliifcta diskusaies, valt licht te begrijpen. Zslfs had ik een gesprek over dit onderwerp met een jongen arbeider die pas enkele maanden geleden uit het dorp was gekomen en die, naar zijn eigen ?zeggen, een half jaar geleden lezen noch schrijven kende. Da jongeman dan begon, hoorende dat ik schrijver was, dadelijk over het besluit van het Z.K. te spreken, waarbij hij zich als een felle tegenstander van de likwidatie dor RAPP ont popte. Zooiets zal lederen buitenlander ongeloofwaardig toeschijnen en het is ook volkomen onbegrijpelijk voor ieder die niet weet welke rol de RAPP in liet Russische arbeidersleven gespeeld heeft. In een periode toen de Russische literatuur nog 'vrijwel geheel in handen was van intellectueelen uit de vroegere burgerij waren het mannen als Awerbach, die in het blad op voorpost" tegenover Trotzky, de mogelijkheid van het ontstaan eener eigen, proletarische literatuur verdedigden. In 1924?25 vereenigden zich de verschillende be staande groepen van proletarische schrijvers tot de RAPP, waarbinnen de mannen van op voorpost" weldra de theoretische leiding verwierven. De organisatorische verdiensten van den nieuwen bond waren ontzaglijk. In vrijwel alle bedrijven tot in de verst verwijderde uithoeken van de Unie werden onder de arbeiders litteraire klubs gevormd, terwijl meestal de een of andere schrijver met de voortdurende leiding dezer klubs belast werd. Bij leger en vloot en in alle industrieele centra ontstonden litteraire bladen met massa oplaag, voorlees- en diskusieavonden werden alom geor ganiseerd, de RAPP zond haar auteurs het land in om zelf als arbeider in fabriek of kolchos het leven der proletariërs te leeren kennen, anderzijds hielpen schrijvers en kritici de roode partisanen ?en de arbeiders, die zich tot de literatuur aange trokken voelden, bij het op schrift stellen van hun gedachten. Ook toen de partij de leuze had uit gegeven dat overal in de bedrijven, doorarbeiderskollektieven, de geschiedenis van de fabriek ge schreven moest worden, waren het de menschen van de RAPP die hierbij de leiding namen. De gevolgen waren merkwaardig. Onder de groote massa's van, vaak reeds oudere, prole tariërs, die bij de likwidatie van het analfabetisme, lezen leerden, bleek een ware honger naar lektuur te bestaan, waartegen zelfs de snel groeiende papierfabrikage van. de Sowjet Unie bij lange na niet is opgewassen. Op de reizen die ik door de SowjetUnie gemaakt heb vond ik in iedere stations-wachtkamer, in de hall van elk bedrijf en ook vaak in de afzonderlijke afdeelingen der fabrieken, in de klubs en op de markten, in de parken en op de straten, kleine boekenstalletjes, waarvoor zich voor durend de menschen verdrongen. Wanneer een nieuwe roman, of dichtbundel verschijnt komt het herhaaldelijk voor, dat de schrijver zelf na 5 of 6 dagen nergens meer een enkel exemplaar van zijn werk machtig kan worden, oplagen van 30, 40, 50.000 ja van 300.000 exemplaren zijn binnen d.e week als van de aarde verdwenen. Toen wij met onze internationale brigade van schrijvers (Louis Arragpn Frankrijk, Barta Hongarije, Last Holland en Platiier U.S.A.) door den Oeral reisden, hebben wij in meer dan 20 bedrijven voor de ar beiders der fabrieken in hun klubs gesproken. Het bezoek varieerde van 20 tot 3000 menschen, waarbij echter vergaderingen met meer dan 500 bezoekers de meerderheid vormden. Zulke ver gaderingen duurden meestal, omdat bijna alles telkens vertaald moest worden, tot na 12 uur, maar het verloop der bezoekers, die toch den vol genden morgen weer vroeg aan hun werk moesten, was volstrekt onbeteekenend. Het aantal vragen dat op zulke vergaderingen door arbeiders gesteld weid, liep dikwijls tot in de 00, en vaak, zelfs in kleine plaatsen, bleek uit zulke vragen groote belangstelling voor de literatuur buiten Rusland. In die dagen viel b.v. de bekende solidariteitsverklaring van AndréGide, wiens werken in de Sowjet Unie nooit in massa oplaag zijn gedrukt en telkens weer moest Arragon ons publiek over het werk van dezen kollega voorlichten. Ook in de persoonlijke gesprekken, die ik herhaaldelijk met arbeiders en arbeidsters \oerde bleek een belezenheid, die mij als Hollander uiterst verbaasde. Van de niet Russi sche schrijvers kent men voornamelijk Upton Sinclair, Bella Illes, Barbusse, Romain Roland en Becher, onder de intellectueelen is vooral Balzac populair en geldt als voorbeeld, van de Rassen zelf genieten Pasjkin, Dostojefsky en Gorki de meeste vereoring. Merkwaardig is het hoe men van de jongeren velen nauwelijks noemt, die bij ons een grooten naam hebben. Tegen Pilniak bestaat een scherpe oppositie, Kolontay kent vrij wel niemand als schrijfster, Lunatcharsky beschouwt men als afgedaan en ook Gladkof is lang niet zoo populair als wij dat dikwijls denken. Daarentegen rekent men voornamelijk Fadejef, Sholochof, Panl'erof, Trjetjakof, Leonid Laonof, en Panteleimon Romanof tot sterren van de eerste grootte. Z::er popu lair onder de arbeiders is ook het, door de kritiek scherp aangevallen, werk van Alexej Tolstoï. Van de dishters heeft vooral in litteraire kringen, Majakofsky nog altijd den grootsteri naam, al wordt zijn ultra linksche litteraire standpunt vrij alge meen verworpen. Het werk van. Majakofsky is echter door zijn duisterheid en gewrongen zins bouw voor de groote massa onleesbaar. Slechts bij deklamatie heeft het sukses doordat men zich overgeeft aan den stroom van klanken. De grootste verdienste van de HAPP is onge twijfeld geweest, dat zij voor tallooze nieuwe talen ten uit de arbeidersinassa den weg naar de lite ratuur gebaand heeft, ook al ontkomt zij daarbij niet geheel en al aan het verwijt dat in enkele gevallen, als het ware kunstmatig, getracht werd genieën te kweeken. Daarnaast heeft de RAPP, door haar kritische werkzaamheden een ontzaglijk nieuw terrein voor de Sowjet literatuur ontsloten. Terwijl de oudere schrijvers in de eerste jaren van den Sowjetstaat voornamelijk het probleem: intellectueel-revolutie behandelden, waarbij du ver nietigende krachten der revolutie op den \ oovgroiid stonden, wees de RAPP op de nieuwe kiemen van leven, den sosialistischm opbouw d ie overal door brak. Het initiatief van de RAPP-leden om dezen opbouw tot thema van hun kunst to nemen heeft ook op de z.g. meeloopei's zeer sterken invloed uitgeoefend. Het is begrijpelijk dat de RAPP in de eerste jaren van haar bestaan een zeel' strijdlustige houding aannam. Aan den. eenen kant richtte zich haar kritiek tegen de stroonimgeri van Proletkult en Litfront, die uitsluitend naar den inhoud zagen en bereid waren ieder gedramatiseerd manifest en elk gedicht waarin een arbeider met de roode vlag voorkwam, tot meesterwerk te verklaren. Met deze richtingen die den roman tot eetis oort uitgedijde brochure en het gedicht tot een berijmde pi-oklamatie wilden verlagen werd groadig afgerekend. Anderzijds echter was het de taak van de RAPP om iri het werk der kleine burgerlijke en boeroiischrijvers de, vaak verborgen, antikommunistische en reactionaire tendenzen aan te toonen en te ontmaskeren en daartegenover, historisch mate rialistisch, de theoretische basis voor een prole tarische literatuur op te bouwen. Het is bij deze taak dat de leiders der RAPP hun zwaarste fouten begingen. Naarmate zij, gesteund door de partij, aan invloed wonnen en de litteraire machtsposities bezetten, gebruikten zij vaak het apparaat der organisatie tot onderdrukking van andere stroo mingen, kliekgeest en protektie sloop in hun rijen binnen, de kritiek werd steeds dogmatischer en, eenzijdiger en de RAPP-leiders vestigden den in druk alsof zij alleen de ware Sowjet literatuur tegen een wereld van vijanden hadden te ver dedigen. Dit was des te erger daar de leiders der RAPP zelve, overbelast met werkzaamheden, langzamerhand meer resoluties dan belangrijke werken produceerden. Oadertusschen had zich echter in de rijen der buitenstaanders en meeloopers een groote veran dering voltrokken. Naarmate de Sowjetstaat, onder leiding der kommunistische partij van over winning tot overwinning schreed, veranderde het meerendeel der oude intelligentie, haar houding van vijandige of onverschillige neutraliteit in een begeerte om aan den opbouw mede te werken en deel te nemen. De RAPP echter handhaafde nog steeds het principe: wie niet voor ons is, is tegen ons. Op dit oogenblik greep de partij in, gelastte de likwidatie van alle bestaande litteraire organi saties en de stichting van een grooten, alle schrijvers omvattenden bond, waarbinnen de kommunisten zich als fraktie dienen aaneen te sluiten. Dit be sluit der partij wekte in de letterkundige kringen een groote geestdrift, welke tot uiting kwam op het groote Russische plenum der schrijvers in Oktober '32. Kon dichter als A. Bjelyj uit de groep der symbolisten om Alexander Block bood op dit plenum aan. voortaan zijn literaire ervaring en kapaciteiten in dienst der gemeenschap te stellen, M. Prischwin, een der bekende literatoren uit de 80er eri 90er jaren, sprak uit dat nergens in de wereld de schrijver van de zijde van den staat zooveel tegemoetkoming, steun en warmte genoot als in Sowjet Rusland. Ook do leiders der KAPP erkenden voor het meerendeel hun fouten en wer den, als minderheid, in het nieuwe bestuur opgeno men. Met enkele zeer kleine uitzonderingen alsde dichter Kloetsjof, en de groep Pjerjewal, stel den de Russische schrijvers zich op dit plenum, van uiterst rechts tot uiterst links, enthousiast op het gemeenschappelijke platform van den kommunistischen opbouw. Natuurlijk gaat, ook na dit plenum, de scherpe klassenstrijd binnen de Sowjet literatuur verder, het zal echter uit zijn met de bestrijding van afwijkende stroomingen door organisatorische maatregelen (het z.g. buiten de literatuur smijten), de kritiek dient haar vijandelijken toon te laten varen en meer opbouwend te worden, de eisch dat iedere auteur ,,dialektisch" zal schrijven is, als vaag en onduidelijk, losgelaten, het socialis tisch realisme" blijft de aanbevolen richting maar daarnaast zal ook vrije baan moeten komen voor een socialistische romantiek en moet er een einde komen aan de onvruchtbare inperking der lite ratuur in een dogmatisch keurslijf. Het plenum der Sowjet-Russische schrijvers, dat, in Mei van dit jaar door een tweede plenum gevolgd zal worden, was naast de G ork i-herdenking de belangrijkste litteraire gebeurtenis, die ik in Mo.^kau meegemaakt heb, zij stelde een tijd lang do kwesties der letterkunde evenzeer in het middel punt der publieke belangstelling als dat b.v. bij het besluit omtrent de kolchosmarkten, met het landbouwprobleem het geval was. De besluiten van dit plenum zullen zonder twijfel op de ont wikkeling der Russische en internationale revolutioaiaii'e literatuur grooten invloed hebben. De literatuur in de Sowjet Unie is niet enkel een. tijdverdrijf voor enkele fijne luiden" (E. du Perron), zij is een der faktoren. van den opbouw, een levende bron van levend enthousiasme. Hoe daarnaast deze levende literatuur het ook voor haar adepten mogelijk maakt om te leven, dit onderwerp hoop ik in een volgend ai'tikel to be handelen. HOOFIEN'S ROOMBOTER WORDT SPECIAAL BEREID