De Groene Amsterdammer van 7 Januari 1933 No. 2901 De levensrotnan van Jacob Israël de Haan Boekbespreking Nico Rost Arnold Zweig, De Vriendt kehrt heim". Roman, Gustav Kiepenheuer, Berlin. Tweemaal lieten onze literatoren zich de dramatiseering van een stof ontgaan, die waard was uitvoerig behandeld te worden en tweemaal maakte Arnold Zweig zich van deze stof meester. Het is een merkwaardig feit, dat geöi der ve'e Joodsche lite ratoren, die de Nederlandsche lite ratuur moment eel bezit, op de gedachte kwam een drama of roman te schrij ven rond de figuur van den armen diamantslijpor Mortis Scharff, die twee jaren geleden te Amsterdam stierf en eens de hoofdpersoon was in het beroemde rituaal-moordproces van Tisza?Eszlar, zijn ouders van dezen moord had beticht en later elk jaar vanuit Amsterdam hun graf bezocht; die Sendung Semaels" heet het drama, dat Zweig jaren geleden over dit drama schreef en dat in deze tijden van nationaal-socialisme en anti-semitisme weer actueel is geworden. De Vriendt kehrt l/ci>n" heet hot tweede werk, waarin Zweig een stof ' beha,ndelde, die eigenlijk reeds lang ; een Nederlandseh literator had moe iten behandelen. Maar niet alleen dat ten onzent geen roman bestaat, die de figuur van Jacob Israël de Haan behandelt ook een levensbeschrij ving van dezen dichter, politicus. journalist en geleerde, die toch een der merkwaardigste Xederlandsche figuren der laatste vijfentwintig jaren was, ontbreekt. Arnold Zweig be schreef in zijn roman. ,,De Vriendt kehrt heim" (waarvan een Hollandsche vertaling bij .Em. Querido zal verschijnen) slechts een klein deel van dit veelzijdige en tragische leven. Hij beschreef niet DJ Haan's jeugd in Smilde, zijn onderwijzerschap en zijn conflict met P. L. Tak, die hem onwaardig achtte redacteur van de kindercourant van Het Volk" te zijn na de publicatie van Pijpolijntjes". Zweig schreef evenmin over den jurist, die bevriend met Van Eeden, L. E. J. Brouwer en Mannoury, de toepassing der significa op het gebied der rechtswetenschap nastreef de, privaatdocent werd aan de Amsterdamsche Universiteit, doch door sommige professoren vanwege zijn homosexualiteit met den nek werd aangezien. Zweig's roman behandelt de laatste phase van De Ilaan's leven: zijn conflict met het Zionisme en zijn dood in Jeruzalem. II Een reis naar Jeruzalem bracht Arnold Zweig op de gedachte dit werk te schrij\ en, hoewel hij daardoor zijn romancyclus, waarvan der Tod des Sergeanten Grischa" en Junge Frau von 1914", de eerste deelen vormen, tijdelijk moest onderbreken. De Vriendt, de hoofdpersoon uit Zweig's werk, komt in conflict inet de Zionisten en schrijft aan zijn vriend Irmin van de Secret Service vóór de kogel van een jongen fanatieken Zionist hem treft: Sie fragten nu'ch in Tiberias, was ich eigentlich wolle. Was jeder anstandige Schriftsteller will: die Wahrheit um ihrer Selbstwillen, Erbarmen um der Gemeinschaft willen und Liebe um Gottes willen. Der Mut dom eigenen Volk zu trotzen und ihm zu sagen, was ihm fehlt, und woran es leide.t." Deze woorden heeft De Haan nim mer geschreven. De kwatrijnen, die Zweig aan elk zijner hoofdstukken laat voorafgaan, heeft hij nimmer gedicht. Hij is niet in 1929 vermoord, doch in 1921. Ik heb Arnold Zweig gevraagd naar de literaire opvattin gen, die aan dit werk ten grondslag lagen en hij heeft me hierop uitvoerig geantwoord. Zijn antwoord is merk waardig en dient hier te worden weer gegeven. Arnold Zweig, die zelf Zionist is, kende de figuur van DJ Haan uit de Zionistische periodie ken. Hij deelde zijn politieke meening niet en behoorde zelfs tot zijn tegen standers. Van zijn literaire werk poëzie, proza, journalistiek kent hij tot heden maar vier kwatrijnen, die toevallig in een Duitsche vertalingin de ...Tüdische Hundsebau" stonden. Hem interesseerde, in De Haan het conflict orthodox io-homosexualkeit, de tragedie die hieruit ontstaan moest 011 dan ook ontstaan is. Daar de Zionistische pers steeds hel stilzwij gen bewaarde over de oorzaak vun D i Haan's dood, w.i.s ook Zweig tot zijn komst in Palestina van meening. dat De liaan door Arabieren vermoord was. Het feit, dat de dichter van Hot Joodsche Lied" door Joden vermoord was. gaf hem nu den achter grond van zijn roman, feli wus^te iiun" deelde Zwoig mij mede ..or \ rdo mich in die Tiefe unsoror Problematik hineiritragon, uur almte ich nicht, wie tief. Mein Interesse an ihm war leidenschaftlich, und obonso gross war meine Gleichgültigkeit gogen ilin. YVird man verstehori, was allein mich an ihm fesselte? Dass nichts von der Freude an Detail s 'in >s persnnlichen Lebens in mir war 'i Dass ich kei non seiner Frounde aufsuchte oder ausfragte? Dass er und mein Dr. D.i Vriondt nur ein Anza-hl Fakta gemeinsam habon, die aus Charakter und Schicksal entspi ingcn ? Dass mir der Mann, der wirklich gelebt hat, nur wichtig war als Typ. den das Judentum in dieser Zeit hervorbringeii konnte? Dass ich vor seiner persönlichen Sphiire slunitn umi respektvoll halt mache, nuc.h wo ich tief in sie einzudrinijen sc/ieinc ?" Deze uitspraak van den auteur is vooral voor de Hollandsche lezers van Dj Viiendt kehrt heim" van groot belang. Aan den anderen kant hoopt Arnold Zweig ook weer dat dit boek er toe bijdraagt de figuur van Jacob Israël de Haan in de toekomst rechtvaardiger te beoordeelen. Het kiinkt misschien vreemd, maar mi na hot verschijnen van ,,De Vriendt kehrt heim" is het interesse van Arnold Zweig eerst recht ontwaakt. Hij vroeg mij tal rijke bijzonderheden uit De Haan's leven, is van plan enkele zijner ge dichten in het Duitsch te vertalen en hoopt een. groot essai over hem te schrijven; hij beschouwt hem als een der groote figuren naast Verlaine, Baudelaire, Herman Bang, Van Gogh, AYilde en andere ontw 01 telden. VRAAG NU PRIJSOPGAAF VOOR HEUVELEN EN 5TOF f LERING VERZORGDE LN M IET DUPE UIT VOERING?GJARANTIC. ook s>u GENTR. VERWARMING?LLVERING FRANCO HUIS NEDLQLAND 2 premières la petite lise Prinsengracht bij de Leidschestraat Telef 37460 met : nadia sibirskaya regie: jean grémillors van click laan leeftijd 18 jaar Dagelijks 2.30,7.30 en S.30 III Arnold Zweig schreef dus een iniai/hidlr i>ortrci van D.' Haan. Hij wilde geen doouinontfiiren i'oman schrijven doch ..eine Diohtuns;". Lolard Irmin, oen van de voornaamste beambten bij de Secret-Service in Palestina hoort van oen zijner ondergeschikten dat een voorname Arabische familie den leider der Agodisten. dr. D A'riendt wil doodcn wegens zijn verhoud ing met lumzooiL. Ifijtraehl nu me( behulp van een wederzijdse!) 011 vriend dr. Glusk iiio Do Vriendt uit de stad te loodsen. Ook D ? Vriendt krijgt angst en wil naar Europa de wijk nomen, doch eerst nog een politieke actie op touw zetten. Hij protesteert in een artikel togen de politiek der Zionisten en doet hot voorstel vredesonderhande lingen te voeren met de Arabische nationalisten. Drie ('haluzim. wier bloed kookt over het politieke velraad van D > Vriendt houden het nu voor hun plicht hom uit den wog te ruimen. Een van hen -M ondel Glas/, ? schiet hem neer voor den ingang van hot Schomre-Thora-ziekenhuis. Een schok gaat door hot land. Do Zionisten overleggen of zij do begrafenis bij zullen wonen of niet. Zal men hen niet mot de moordenaars 'dentificeeren als zo wegblijven? Maar misschien is hot ook een provocatie aan het adres der .Toodsche natio nalisten, indien ze er aan deelnemen? De Joden zoeken den dader onder de Arabieren on de Arabieren, onder de Joden. Bij de begrafenis zijn tien duizenden aanwezig. Den volgenden dag vinden pogroms plaats. Een paar weken later ontdekt Irmin door een toeval den moordenaar. Hij achter volgt hem, doch Mendel Glasz ruikt lont en vlucht. In een roeiboot op de Doode Zee grijpt Irmin den dader doch laat. het aan het Noodlot over het vonnis over hom uit te sproken, zoodat hij vluchten kan. Maar een inhoudsopgave vermag do atmosfeer en de problemen, die dit boek behandelt niet weer te geven. Deze handeling is immers goon hoofd zakelijk bestanddeel. Wanneer men dit boek gelezen hooft denkt men onwillekeurig aan 0011 ander werk van een Duitsch sc.hr ij vond Joodsch iiulour. AI on denkt aan. ..f/cc J-ihüxr/ir 7\"r<Vf/" ^an L;<>n I^orcJiitrcnf/f:'. Vele scènes uit het werk van Zweig her inneren aan dit bock on er is oen groote overeenkomst t usschon gesprek ken van Pi.'ivius .losephus met Jozef Bon Sakka.i. Do moeste problemen zijn in Palestina on onder do Joden na eeuwen dezelfde gebleven. Do Joodseho oorlog wordt voortgezet, ...Toodscho problemen", heeft Zwoig eens ergens geschreven, zijn do proble men die do heole menschheid aangaan of het K ij n goon problemen' ? Problemen in dit book ..De Vriendt kehrt heim" gaan ons aan, maar enkele problemen niet. Dool van dozo kroniek was ditmaal alleen don Hollam.lsehon lezer te orionteoron over do bedoelingen van den auteur om op dozo wijze ovontueolo verkeerde conclusies hierom trent te vermijden. Spoor's Mosterd W. A. Sf>QCf->r., Cutemborj.