De Groene Amsterdammer van 14 Januari 1933 No. 2902 De maanzieke wereld Albert Heiman Een belangrijk boek Dat wij ons nog altijd onder haar ban bevinden, dat zij nog steeds zulk een groot deel van ons leven regelt, de goede wonderlijke maan, dat is voor ons, de niet-geleerden, nog het wonderlijkst van al. Wij hebben haar lang miskend, gehoord van sterren en planeet-constellaties welke haar invloed op de gebeurtenissen zouden doen gelden; wij hebben er iets van geloofd of er kalmweg om ge lachen, al naar onze aard was. Anderen hebben gemeend, dat als er n allesbeheerschende sym bool moest zijn. het wel de zon moest wezen, de bron van leven en warmte,' het onmisbare licht der wereld, de onontbeerlijke vertroosteres zonder welke wij in een eeuwigen winter te gronde gaan. Men was geneigd in elke mythe, in ieder oud sprookje zelfs, een zonnemythe te herkennen, het ?was gemakkelijker dan de soms gecompliceerde methoden en uit leggingen, die men daarbij toe paste, deden vermoeden. Want groöte antithesen, leven en dood, licht en donker, begin en einde, zijn altijd en overal te ontdek ken; even gemakkelijk als de domme pan-sexualisten alle be staande dingen in concave en convexe weten te verdeelen. Maar zóó eenvoudig zijn de wegen van den mensch nooit geweest als men in dit rationalistische tijdperk heeft willen gelooven. De lood rechte paden der logica houden op, zoodra wij ons ver genoeg in het verleden terug begeven; in een verleden van eer kwalitatieve dan kwantitatieve beteekenis, daar het ook vandaag nog bestaat: evenals bij het hedendaagsche soms vier, vijfdui zend jaar geleden herontdekken. Brons ritueel gebruiks voorwerp. Tchéou * * * De geleerden die ons in de gelegenheid stellen zooveel verloren wijsheid terug te winnen en te confronteeren met de kennis van onze eigen cul tuur, hebben vaak uit niet meer dan een paar verminkte restanten van oude overleveringen, van onaanzienlijke scherven en inscripties, de legkaart samen te voegen, die wij noodig hebben om ons een beeld te kunnen vormen van het geestesleven van zulke verre voorvaderen. Zeker, in de laatste eeuw zijn duizenden en nog eens duizenden documenten verzameld; wat men stellig wist, was dat het documenten waren; maar niemand wist met eenige zekerheid hoe ze moesten worden verstaan. Men vond gemakshalve mooiklinkende maar nietszeggende termen uit; wan neer een slangetje of een haakje het open vlak van een primitief gebruiksvoorwerp versierde, dan heette dit een uiting van Spieltrieb". Alsof de vol wassen mensch, dit is de mensch die leeft onder de ban van een steeds sneller vluchten de tijd, van zijn eenige zekerheid: de dood' ooit tijd en lust ge had heeft om te spelen. Hij kende slechts ernst; misschien hoop, zeker vrees, en de sterkere waarschijnlijk berus ting. Al zijn doen was een bezweren van de tijd, van de levensduur, van eigen voortbestaan in het nageslacht. Bezwering van de vruchtbaarheid. Kerst nu men zulke goedkoope eicfcbegrippen als Spieltrieb" heeft laten varen, en gelooft in de eeuwige ernst en bezonnenheid van de mensch, gelooft dat geen minuut van het leven hier op Geschilderd aardewerk aarde zonder tragiek geweest is, eerst nu is men in de juiste gesteltenis om iets te verstaan van de taal der oude relieken, om iets van het geheim te ontdekken dat de scherven en rotsen duizenden jaren lang in wonderlijke teekens vasthielden; dat ook in de gebeurtenissen uit kinderlijk mis vormde geschiedenissen soms is blijven voort leven. Een van de eerste synthetische werkstukken op dit gebied werd onlangs geleverd door Carl Hentze in zijn prachtige studie Mythes et symboles lunaires" 1) die in de eerste plaats er naar gestreefd heeft, de identiteit aan te toonen van verschillende algemeen-voorkomende ornamen ten en figuren, en ze te duiden in hun betrekking tot de maanmythologie. De inhoud van mythen en overleveringen heeft hij ge confronteerd met afbeeldingen, en door een even ingenieuze als voorzichtige methode van verge lijken is hij erin geslaagd tal van deze teekens zoo al niet in hun afzonderlijkheid en begripmatig, dan toch in hun samenhang te verstaan, en het symbolisch sy steem te reconstrueeren, waarin zij thuis behooren. Hij is niet verder gegaan dan het vaststellen van een reeks onloochenbare feiten; men zou het kunnen vergelijken met de ontdekking van de letter waarde van een nieuwe taal. Het inniger verstaan, de filosofie er van heeft hij aan anderen over gelaten, maar hij heeft er gelukkig een plaats voor ingeruimd in zijn boek, en wel in de vorm van een naschrift van den Keulschen professor Herbert Kühn, die, zich steunend op de gewichtige ontcijferingen van Hentze, een knappe en buitengewoon heldere synthese van het geheele probleem en de begin nende oplossing heeft gegeven. Hentze's verdienste is vooral, niet een enkel teeken of de mythologie van een enkel land onder zocht te hebben, maar de samenhang van tal van teekens te hebben aangetoond, en tevens hun betrekkelijke universaliteit. g , , Achter de veelheid van teekens en hieroglyphen, van mythen en symbolen schuilt altijd weer dezelfde zin: Maan, vrouw, vruchtbaarheid, water. En, dit eenmaal inziende, is het niet moeilijk hun overdrachtelijke beteekenis te begrijpen. Altijd en overal heerschte slechts n oergedachte, de grondslag van iedere magie, van iedere godsdienst, van elke geloofspractijk: de rampspoed te bezweren en het geluk te be machtigen; het vast te houden voor nu en altijd, gelijk Kühn zoo treffend concludeert. De détails van Hentze's onder zoek zijn uitermate geschikt om ons de oogen te openen voor de zin van bet zoogenaamde primi tieve in de kunst. Zooals een boek een gedachte ten volle kan uit drukken, ongeacht of het met een mooie of een leelijke, een heldere of onduidelijke hand geschreven is, zoo beantwoordt het primitieve kunstwerk geheel aan zijn wezen en doel, ongeacht de meerdere of mindere duidelijkheid en kunstvaar digheid van het ornament. De zoogenaamde gebrekkige vormgeving" in veel primitieve kunst is enkel het gevolg vran de veronachtzaming van de vorm, daar waar alleen de inhoud domineert. Men zou kunnen spreken van een analogie met dienende, toegepaste kunst. Primitieve kunst uitingen ziet men pas goed indien men ze ziet in ASTORIA Deze gezellige sfeer pakt een ieder'* hun beteekenis als cultische uitingen, als ma gische heilige objecten. Dit verklaart ook het. naast elkander voorkomen van uiterst geraffineerde en uiterst gebrekkige voorstellingen. Beide zijn evenzeer symbool, en de laatstgenoemde kunnen als zoodanig zelfs grootere waarde en zin hebben dan, de meest natuurgetrouwe of kunstige uit beeldingen. In deze symbolentaal heeft IFentze aangetoonddat de in vieren verdeelde schijf de maan boterkent; dat uit de plaatsing der segmenten, het toe- en afnemen der concentrische ringen, weelandere symbolen zijn afgeleid: de dubbele bijl. de hoorns, de spiraal. Maansverandering, regen en onweer staan niet elkaar in verband; zoo treedt de spiraal ook op als bliksemsymbool. Ze is het oudste chineesche schriftteeken voor bliksem"De verticale zigzag-lijn kan eveneens deze boteekenis hebben; zij kan ook even als de horizontale en de gegolfde lijn water" beteekenen. Regen, wa ter, is vruchtbaar heid ; ook de viscli is een teeken vooiwater en een vruchtbaarheids symbool. De tee ken i n g e n van menscheri en die ren in ;én ver band met visschen k r ij g e n thans zin; ook andere vrucht ^baarheidssymbolen als pijl en ruit. swastika en slang. die ontelbare ma len terugkeerei'.. in allerlei onder linge combinal ies. Van geheel verschillende richtingen duiken gevangen dieren op als gestalten uit maan-mythen. Vooral slang en hond zijn echte maan-dieren. Een godheid met gemutileerde handen (twee, drie of vier vingers) verzinnebeeldt de onvolkomen maan: regenmakers met n been en soms met n arm. wijst Hentze aan op rotsteekeningen van Bosjes mannen, maar ook op vóór-Columbische teekeningen uit Mexico; hij vindt ze terug bij de Samojeden en in China, waar de oude regendansen op n been moesten geschieden, en vogels op n been den regen voorspellen. Ook in Australiëkomt de nbeen voor in verband met de donder en de maan. De beer, als vruchtbaarbeidssymbool, wordt mede op talloore plaatsen aangetroffen, en in de maanmythologie vindt ook de levensboom een plaats. Men moet er onwillekeurig aan denken dat zoo reeds alle requisieten voor de eerste drie hoofdstukken van Genesis aanwezig zijn. Brons ritueel gebruiks voorwerp. Tchéou Geschilderd aardewerk Ma-Uh'ang, Kansou Met deze sleutel wordt h (.t eindelijk mogelijk om de voor stelling van allerlei cultische (en kunst-) voorwerpen te begrijpen. Een paar zeer interessante Chi neesche bronzen worden op deze wijze door Hentze behandeld, en geconfronteerd met ge wichtige literaire docimienten. Op dit speciaal gebied .van den auteur komt hij met de nieuwste en interessantste dingen voor den dag. (Slot op pag. 1) Uitgave De Sikkel, Antwerpen 1932.