De Groene Amsterdammer van 21 Januari 1933 N o. 2903 . Ft t C£ Dramatische kroniek Henrik Scholte Gesinnungstheater" Niets is spoediger tot koffiehuis debat en kunstsnobisme verstard dan het Gesinnungstheater", dat een door zijn toeschouwers gedeelde, althans aanvaarde politieke of religieuze over tuiging en de daardoor ontstane ge meenschappelijke manifestatie in de plaats wilde stellen voor de neutrale ontroering, waarmee elke individueele toeschouwer kon handelen naar .be lieven. Consequent doorgevoerde ideologie en het behoud van een dramatischen vorm zijn .kwalijk in evenwicht te brengen. Voor een marxist, voor een ' fascist, voor een overtuigd katholiek - zal een stuk, dat maar zijn tale Kanaans" spreekt, reeds waarde hebben * kis zoodanig, want hij stelt die voorop en laat een voor hem zoo futiele ge beurtenis als een kunstontroering eerst in de tweede plaats spreken. Conse quent Gesinnungstheater" heeft wei nig werfkracht, omdat de vorm ervan zich in de eerste plaats richt tot de reeds overtuigden, wier overtuiging voor OpCt. over hun oordeel beGesinnungstheater" in sterk vorm daarentegen zal ook door hen geaccepteerd worden, die een andere meer nog: door hen, die geen overtuiging hebben en zij zullen zeggen: het was weliswaar communistisch of katholiek, maar het was sterk tooneel. Voor den marxist en den katholiek zal zulk een tooneel minder zin hebben, omdat hij juist en in de eerste plaats en terecht de propagandistische en niet de aesthetische waarde op het oog had. Er is met ,,Gesinnungstheater" ge sold door zoogenaamd vrijzinnige aestheten op een manier, die noch het tooneel, noch de overtuiging van hen, die deze met behulp van het tooneel wilden verdedigen, goed gedaan heeft. Men weet voor welk publiek Piscator speelde: de Groene Papagaai" van onze dagen. En toen veertig jaar ge leden Hauptmann met zijn Weber" een toen toch stellig revolutionaire tooneelpremière gaf, antwoordde Di recteur L'Arronge op een wenk van het Keizerlijk Hof met dit weergaloos brutale argument: Och Majesteit, bij ons theater zijn de prijzen immers toch unerschwinglich voor de arbeiders, kwaad kan het dus niet." Begrijpelijke afkeer van zulk een publiek, dat het spelen met vuur als een extra zenuwprikkefende attractie beschouwde en in~<ïen comfortabelen schouwburg waardeerde wat het slechts om den sterk-dramatischen vorm een oogenblik voer waar-:r4èld om het zoo spoedig mogelijk 'ojv straat weer van zich af te schudden, heeft menige . ,,manifesteerende" groep gedreven tot ,, sïhet andere uiterste: overtuigingspel si zonder aesthetische waarde, of zelfs _ j-- naat bewust vermijden van alles wat maar eenigszins naar een artistiek compromis kon zweemen. Niet alleen Meyerhold heeft de zijmuren van den schouwburg uitgebroken om er echte straatoptochten dwars doorheen te laten trekken, niet alleen de katho lieken hebben massaspelen opgevoerd, wier esoterische beteekenis der sym bolen en emblemen alleen de voor 'n inissa profanis bijeengekomenen gold. Tegenover het eene uiterste: een mengvorm te scheppsn, welke snobs, salonbolsjewieken en mystieke femelaars aantrok, stelde men het andere uiterste: de doctrinaire en in theatraal opzicht bewust primitieve vorm, die slechts (toevallig en onnoodig) meeting of kerkdienst in tooneelvorm goot. Piscator zou weer zeggen: alsof een revolutionair weekblad op ideolo gische gronden ook juist met een Gutenbergsche handpers gedrukt zou moeten worden. Zwak, zooals de echo van zulk Gesinnungstheater" in ons land was, hebben beide uitersten in talrijke leekenspelen, mysterievertooningen of tenderizstukken hun weerklank ge vonden. Berst den allerlaatsten tijd zoekt men?en juist zoowel van so ciaal-revolutionaire als van jongkatholieke zijde naar een wankel evenwicht. Van het Ensemble Bouber, dat zich een tijdlang braveerend het Groot Volkstooneel" noemde, scheidden zich eenige jongeren af, die een meer extremistisch politieke tooneelgroep vormden als De Jonge Spelers". In het katholiek tooneel, dat wij hier slechts in amateursvorm kenden, vond eveneens een soortgelijke sociaal getinte opschuiving plaats, die den naam kreeg. R.K. Volkstooneel" en terstond in een nieuw blad heftig voor leekenspel en spreekkoren begon te getuigen. Beide groe pen hebben toevallig in n week hun eerste openbare voorstelling ter stede gegeven: resp. met De Matrozen van Cattaro" van Friedrich Wolf en met Sebastian, de Heilige Proletarieër", naar den roman van Franz Herwig. Dat De Matrozen van Cattaro" politieke werfkracht had,zal men moei lijk kunnen beweren. Wat het gaf, was echter het met de beste en eerlijk ste middelen van het drama bereikte inzicht in de motieven en conflicten van een groep revolutionaire matro zen. De looze hoera-stemming was er meer onder het publiek dan op het tooneel en zij, die graag de Internatio nale hadden willen meezingen, kregen lauw kans. Want toen de kruiser over" was gegaan en de roode vlag in top woei, begon het eigenlijke dra ma eerst. De matrozen op de comman dobrug stonden voor het ellendige, leege Niets" in de toekomst: inge sloten in de nauwe baai van Cattaro, van boven uit de rotsen genadeloos bedreigd door de kanonnen der Oostenrijksche batterijen, vergeefs ver trouwend op hulp van de kamaraden uit de haven van Pola, die tenslotte kwamen.... met den keizerlijken vlag nog aan de mast. Er is in dit dra ma een aangrijpende stemming van soldaten, die naar huis willen uit den oorlog en niet vrijkomen; van officie ren, die, in een veel grootere mate dan in de revolutionaire litteratuur ge bruikelijk is, de argumenten der andere zijde" kunnen plaatsen. Er worden hier weinig frasen uitge schreeuwd en veel onontkoombare Waarheid in de consequenties van een hachelijk avontuur verduidelijkt. Het eindigt tenslotte met het marte laarschap van drie jonge matrozen: een smartelijke overwinning van drie consequenten in een begrijpe lijke nederlaag van velen, die con sequent waren aan andere over tuigingen, welke weinig minder het recht aan hun kant hadden. Van dit meesterlijk geschreven conflict werd een ontroerende vertolking gegeven, met Johan Fiolet als de eenvoudige, on-pathetische,tot inden grond waar achtig blijvende hoofdfiguur en vele matrozen om hem heen. Als het den politieken voorstander ver genoeg gaat.... de politieke tegenstander hoeft dit stuk van eerlijke argumen tatie en menschelijk waardigheidsbesef niet te verbieden ! Het II.K. Volkstooneel, dat deze week in het van ouderdom en wan staltigheid krakende Bellevue eenige voorstellingen gaf, debuteerde minder gelukkig, hoe merkwaardig de tendens van het hier gespeelde drama ook was. Als Herwig's roman (dien ik niet ken) inderdaad het sociale conflict en den lijdensgang van een jongen monnik behelst, die in de Berlijnsche volks buurt Wedding aan de volkshaat ten offer valt, welk een gegeven is dit dan geweest! Het stuk was echter onhandig bewerkt met veel onwaar schijnlijk kalme gesprekken binnens kamers, terwijl buiten naar hartelust en in poovere geluidsregie" geschoten en gevochten werd. Er ligt een kans voor een groote tragedie als in een (bij de voorstelling knap geënsceneerde) lompenwerkplaats) de jonge, strijd bare monnik Sebastiaan staat tegen over den verbitterden communist, voor wien de geclicheerde Leger des Heils-argumenten niet tellen. Maar juist als men verwacht, dat om deze beide overtuigden het drama heengeweven zal worden, blijkt een tafe reel later de communist reeds met den ijver des bekeerlings aan het werk voor het katholieke geloof en van een eveneens in opzet groote scène als een ontmoedigde Sebastian zijn so ciale aanklacht tot de bezitters richt, wordt een tafereel later afstand ged aan, waardoor aan de dramatische cli max: geloof tegenover volksopstand, de spits wordt afgebroken. Plotseling ziet men Sebastiaan terug als priester in een schuilkerk, genezend door hand oplegging naar de oude methode der absoluut on-dramatische mysterie spelen, en tenslotte, om der wille van de parallel met zijn naamheilige, door verwoede communisten aan de lan taren gesleept, opgehangen en nog eens met een dozijn revolverschoten afgemaakt. In plaats van deze slach ting met een daarbij behoorende half zachte en door het voorgaande niet overtuigend gemaakte apotheose, had menlieverdenbrandendsn strijd zelve van het schaap onder de wolven" gezien. Het stuk ontweek zijn tendenz meer dan haar aan te durven en miste daardoor tenslotte zijn doel: waarlijk den Sankt Sebastian vom Wedding" te motiveeren en te verdedigen met alle sociale argumenten, die toch zeker óók het katholicisme heeft. Leider en hoofdrolspeler was Anton Zweers, een uiterst verdienstelijk di lettant, die echter aan den rand van een zeer groot gevaar staat: door het verdiende succes van vorige vertooninge wordt hij minder de knappe amateur, aan wien men professioneele tekortkomingen gaarne vergeeft om de impuls van zijn spel, dan wel de beroeps-dilettant, die in de overtuiging van zijn succes uit zijn technische zwakheden zijn fort maakt eri daar door mindere middelen uitbuit als lagen zij technisch op hetzelfde niveau als die van den beroepsspeler. Carltonnade Dajos Bela in bet C'arlton! Dajos Bela met zijn beroemd orkest iB het Carlton : een betere inzet van 1933 is niet denkbaar. Wij verstouten ons uilen naar Athene te dragen, en Dajos Bela's lof te zingen ! Muziek is er in overvloed, wij zwemmen in muziek, En ied're band speelt overal voor een verwend publiek, Welnu, 't publiek weet sedert lang (en zeg ons, heeft 't 't mis3): 't Orkest van Dajos Bela is het beste wat er is ! Wie uitgaat, doet 't bij voorkeur goed, hij neemt de beste kans. Begeeft zich naar het Carlton en.... voert daar zijn vrouw ten dans, Bij voorbaat blijft hij dan alleen ver schoond van elk beklag: 't Orkest van Dajos Bela is d'attractie van den dag! Daarbij: in 't Carlton is de disch nu eenmaal 't welvoorzienst, En wie er Dajos Bela hoort, bewijst zichzelf een dienst. Hij speelt zooals geen ander speelt, vol kleur en zwier en gloed: 't Orkest van Dajos Bela maakt het slechtst humeur weer goed ! Want ook op 't punt van dansmuziek vindt men goed, beter, best, En zeker is er meer dan n voortreffelijk orkest. Maar hij die er verstand van heeft, oordeelt beslist en kalm: 't Orkest van Dajos Bela is het neusje van den zalm ! Het speelt de vroolrjkste muziek uit Londen en Berlijn (Van radio, film en gramofoon herkent men het refrein !), En 't speelt ook liedjes-op-verzoek, 't staat voor de gasten klaar: 't Orkest van Dajos Bela heeft 't veelzijdigst repertoir !.. .. 't Orkest van Dajos Bela vaak besproken in de krant, Heeft een bijzonder grooten naam, en 't doet zijn roep gestand. Het speelt in 't Carlton deze maand tot vreugd van 't algemeen, En 't oogst bij ieder aardig lied 't applaus van iedereen.... ! ! fJDajos Bela speelt in het Carlton van 6 Januari tot en met 5 Februari, iederen middag ]en iederen avond. Geen verhoog de prijzen (thé-dansant: / 1.50; dinerdansant: / 3.?, / 4.?en / 5.?.)