N 072904 De Groene Amsterdammer van 28 Januari 1933 Muziek Constant van Wessem Technocratisch geld Dr. P. van Olst nieuwe werken voor viool en orkest: Dlttersdorf, Milliaml Een der levendste en curieuste onder onze binhenlahdsche musici is de violist Alexander Schmul ler.. Hij -durft aan wat weinige onder onze gere nommeerde solisten aandurven: pionier te zijn voor het moderne of onbekende, onbekommerd er om of dit zijn succes bevordert of afbreuk doet. Al verscheidene jaren zien wij Schmuller als solist op het podium van het Concertgebouw met nieuw werk voor viool en orkest. Bijna alle moderne noviteiten op dit gebied heeft hij hier ten doop gehouden, Hindemith, Prokofieff^ enz. Dit optre den laat hij vergezeld gaan van scherpe en uitste kend geschreven analyses van de te spelen werken in het programma van het Concertgebouw, in een stijl, die ondanks het kennelijk enthousiasme van den schrijver voor zijn onderwerp niettemin zakelijk blijft en gunstig afsteekt bij veel leege groote' woorden, die anderen daar ter plaatse plegen te poneeren. Ditmaal kwam Schmnller behalve voor een moderne noviteit, het vioolconcert van Milhaud, onze aandacht vragen voor een daad van een voudige rechtvaardigheid": hij bracht uit het stof der archieven een vergeten vioolconcert van den tijdgenoot van Haydn en Mozart, Karl Ditters von Dittersdorlf aan het Jicht. Dit g-dur vioolconcert is ongetwijfeld van n /ekere muzi kale distinctie, diéhet aangenaam en vloeiend voor het oor doet klinken, het valt niet zoozeer op door wat wij treffende" thema's zouden noe men hierin zijn Haydn en Mozart ongetwijfeld zijn meerderen alswel door een beweeglijkheid en een charme van klank, die het terecht tot een voorlooper van de Weensche school maken. Dat het hier en daar aan Haydn en Mozart herinnert in zijn melodische tournure, in zijn muzikale zegging is minder terug te voeren op reminis centies aan deze beide componisten, dan wel op het feit, dat ieder muzikaal tijdperk zijn bepaald ,,taai-idioom" heeft, zijn manier van zich muzi kaal uit te drukken, waardoor muziek mot het muziek-hooren van zulk een tijdperk verbonden is en er haar karakteristiek aan ontleent: zoo sprak" men muzikaal in dien tijd. Dit is het belang, dat het werk van mindere grooten voor ons kan hebben: het genie is nimmer van a tot 7, origineel" en ontleent zoowel aan tijd als tijdgenooten. Het korte, gedrongen-beknopte vioolconcert van Milhaud bracht ons weer geheel in de muzikale zeggingswijze van onzen eigen tijd, die der zake lijkheid". Zslfs het begrip concert" als brillant geschreven virtuozen-concertstuk wordt hier ver laten: het is meer een innerlijk dan uiterlijk vir tuoos stuk. Het klinkt in de beide snelle deelen eenigszins schroff", onbekommerd voor schoonen klank, het is beknopt opgebouwd, met snelle afwikkelingen en overgangen, met scherp gelijnde polytonale effecten en wat de componist wil zeggen heeft hij vlug. zonder emphase uitgesproken. Het middelpunt vormt feitelijk het romance-achtige middendeel, geschreven in de romance-stemming van onzen tijd, de blues, zangerig-sentimenteel zwelgend in een romantiek van teeder klinkende geluiden, die aan onze dancings herinneren. Deze banaliteit" wekt natuurlijk de ergernis van onze ernstige critici, maar zoo is nu eenmaal onze" zegging en wij ontkwamen ondanks onszelf niet aai de stemming van dit toch knap geschreven en geïnstrumenteerde stuk. Schmuller was in de beide werken zeer op dreef. hij speelde uitstekend en won met zijn voordracht meer dan een succes d'estime". Wij moeten hier nog een noviteit" voor viool en orkest noemen, de z.g. Symphonische fanta sie" van Emile Enthoven, waarvan Zimmerman de solovioolpartij ten doop mocht houden. Wij kennen den componist Enthoven nu wel, hij zal ons in zijn vaardig aangeleerd handwerk geen noot nieuw brengen. Op ditzelfde concert debuteerde ook de jonge zangeres Hans Gruys voor het abonnementspubliek in Ti& demoiselle lue" van Debussy. Jeugd bij jeugd, want dit werk van Debussy is ook een jeugd werk en beiden waren niet volmaakt, maar char mant en veelbelovend. Ken knoop in het kerkezak.fc Het wordt steeds lastiger voor een gewoon mensen om zijn weg te vinden in den doolhof der ruilmiddelen. Waar is de gelukkige tijd mijner schooljaren toen een franc 50 et. was, een pond J 2 gulden, een dollar een riks en toen de oenigste moeilijkheid bestond in de millereis. Het heeft moeite gekost te wennen aan postzegels van 2 milliard mark, een franc van een dubbeltje, een pond dat op en neer zweeft als een muggenzwerm. En het is nog niet erg genoeg, want nu las ik in een der dagbladen dat Amerika gaat werken met electrische dollars". Inderdaad een schokkend" bericht zooals dat behoort bij electriciteit. Men denkt ook zoo spoedig daarbij aan den electrische stoel" in Sing-Sing. Gelukkig werd er dadelijk een voorbeeld bij gegeven van hetgeen men met dit nieuwe ruilmiddel bedoelt. Bij een collecte in een kerk in New York lag op een Zondag een cheque op de schaal; deze cheque was afkomstig van een vrouwelijk student en was goed voor een bedrag van 20 kilowatt van haar eigen energie. De predi kant had juist over dit onderwerp gepreekt", wat even vreemd aandoet, daar ik zelf mijn artikels nooit als preeken heb aangevoeld. Gelukkig was de predikant in deze moeilijke materie thuis en zei dat hij het meisje administratief werk voor de kerk zou laten doen gelijkstaande met 20 kilowatt kracht". Ik vrees, als dit bericht juist is, dat de predikant toch niet heelemaal van de finesses op de hoogte is, want hier is geen sprake van kracht maar van 20 kilowatt arbeid". Maar deze fout wordt meer begaan. Een goed gevoed en uitgerust mensch heeft in zijn lichaam het vermogen om een hoeveelheid arbeid te verrichten waardoor hij hongerig on ver moeid raakt. Maar door voeding en rust herstelt het vermogen tot arbeiden zich weef. Dit arbeids vermogen heet ook wel energie. Gewoonlijk ver richt een mensch arbeid (houthakken, machinevuren stoken, water pompen, les geven, lintjes scheppen, uitvinden, enz. en?,.) orn daarvoor geld in ruil to krijgen, waarmee hij o.a. het noodige voedsel en de noodigo rust zich verschaffen kan. En evengoed als men hierbij het geld geheel of ten deele kan weglaten, zoodat voor den geleverd.en arbeid het gewenschtc voedsel, onderdak, kleed ing. simpele genotmiddelen e.d. direct verkregen wordt zooals voor oen belangrijk deel reeds geschiedde bij het werken van boerenknechts, evengoed kan men het geld weglaten als men iets of iemand steunen wil. Men geeft dan niet het yeld, dat men met zijn lichaamsarbeid verdiend heeft, maar men geeft onmiddellijk deze lichaamscneryie zelf. Men doet dit het eenvoudigst door zich bereid te ver klaren een of ander werk te verrichten zonder loon. Ik ben geen econoom, maar mij dunkt toch dat ik zoo iets reeds eerder heb hoorori verluiden, voordat deze Amerikaansche dominee er over preekte. Werden vroeger niet voor de kerk of voor de ge meenschap of voor den wereldschoA heer ook werk zaamheden verricht zonder loon, zonder dat men er zoo'n wijdschen titel voor bedacht;1 Heeft men zelfs nu nog niet nabuurschappen" op het plat teland waar do buren energie ruilen, do een die een paard heeft, ploegt voor den ander, do/o andere", die rietdekken kan, repareert het dak van den ploeger, alles met gesloten beurzen. De vraag, die ons nu interesseert is of do Ameri kaansche studente royaal geweest is mot haar cheque van 20 kilowatt ! Hiervoor is het noodig een kleinigheid over energie-eenheden te zoggen. Het boste zich voor te stellen is de eenheid kilogrammetoi-", n.l. de arbeid, die een kracht van een kilogram grootte verricht over een afstand van eon meter. Dozo eenheid kan moii zich het beste voor oogen halen door een gewicht van een kilo gram een meter verticaal omhoog te tillen want dan heeft men juist ean kilogramnieter arbeid ver richt. De vermelde kilowatt" is ook cenarbeidseenheid, ontleend aan de elect'.-i iteit?lcer. Hoe do definitie er van is.kan ons op 't oogenblik minder schelen; do grootte er van echter wél. Wanneer iemand 102 kg n meter hoog tilt (dus 102 kilo grammeter verricht) heeft hij juist een kilowatt verricht als hij dien arbeid in n seconde heeft uit gevoerd ! Dit laatste is een uitdrukkelijke voor waarde. Doet hij er twee seconden over, dan ver richtte hij slechts een halve, kilowatt! Om arbeid te prestoeren, gelijkwaai'dig mot 20 kilowatt moet de studente dus een arbeid verrichten, bestaande uit het optillen van 2040 kg n meter hoog in n seconde. Dit kan zij natuurlijk onmogelijk, zelfs niet een geloof dat bergen verzet! Maar ik denk dat haar bedoeling is, dat zij evenveel kilogramme ters verrichten wil, als 20 kilowatt verrichten zouden, dus 2040 kilogrammeter zonder verdere tijdsbepaling. Nu is gebleken uit diverse proaf-metingen met volwassen, gezonde, goed gevoede monschen, dat een mensch gewoonlijk werkt met een effect van n kilogrammeter per ssconde. Dat bcteekent dus dat do studente in questie 2040 sec. of 34 min. werken zal voor de kerk zoo hard als een gemiddeld mensch werkt aan een of ander gemi hield Werk. Dat kan spierarboid zijn, maar daar de kerk een, bij uitstek geestelijke instelling is, is het misschien te verkiezen dat zij vcrstandswerk doet b.v. admi nistratie voeren gedurende dat dikke halve uur of zoo iets. Hot zal verstandig zijn van den domin als hij niet al to precies is bij het berekenen van dezen arbeid want. dan zou hij geestelijk heel wat. meer arbeid moeten leveren dan do studente-, alleen door den kopzorg om er precies achter te komen of zo niet te veel of niet to weinig heeft godaan. Vermoedelijk zal deze Amorikaansche studente haar leven doorgaan zonder mijn artikelen te lezen; anders had ik haar aangeraden in plaats van de cheque een stukje anthraciut (Ilollandschr-., Xo. 3) in het kerkezakjo te doen. want y.oo'ri stukje weegt ongeveer 15 gram, heeft een verbrandingawaarde die ruim honderd warmte-eenheden bedraagt en di" daardoor gelijkwaardig is met 0011 arbeid, die vele malen grooter is dan haar cheque. Ik geef toe dat het deporieeren va,ri oen stuk anthraciet (zelfs al neemt men eon royaler en grooter stuk) kans geeft op achterdocht on dat men misschien deze goedbedoelde gave zou gaan gelijkstellen met deii beluchten knoop in het kerkjzakje. Ondenkbaar is het echter ook niet dat ele domin en do studente het verschil van een K.W. en een K.W.U. niet goed in het oog hebben gehouden, zooals meer monschen dat doen. Een K.W.U, of kilowattuur is de arbeid van n K.W. n uur lang en deze arbeid i s dus 102 x 00 X 00 = 307200 kilogramnieter. Indien do juffrouw dit inderdaad bedoeld heeft, zou zij dus 367200 seconelen den gemiddelden menschonarbeid moeten verrichten. Dit is dus 102 uur on berekend naar een arbeids week van 45 uur is ele cheque good voor hcee en een kwart week arbeid. Dit is inderdaad royaler on de kerk heelt hier iets aan. Men ziet echter, dat het wel zaak is, om een beetje accuraat deze nieuwe munteenheid te ge bruiken ! Het zal nog wol eon poosje duren oor wij het Amerikaansche systeem volgen en mol: brood gebaar een energie-cheque depoiieeren v ooi' eon gekocht kistje sigaren. Tegen dien tijd lossen we met-een do moeilijkheid op togen wolken koers deze cheques verhandeld zullen worden als zij afkeimsti^; zijn van luie dan wel van ijverige personen! Dr. I?ulofs als dir. dei' G. K. W. is vanzelf aangewezen als directeur van den gemeentelijken elect: ischon cheque- en giro-dienst.