De Groene Amsterdammer van 25 Februari 1933 N o. 2908 Engelsche boeken Boekbespreking Evert Straat G. Bradford Gamaliel Bradford. Saints and Sinners. New- York. Houghton Mifflin Cy 1932. Regelmatig als ons belastingbiljet verschijnt ieder jaar Bradford's nieuwe bundel studies over beroemde mannen en vrouwen, het vaste halve dozijn karakterschetsen, die wij niet meer gped-ouderwetsch historische portret ten mogen noemen, sedert hun auteur er den term psychogrammen" voor ?heeft uitgevonden. Een psychogram, argelooze lezer, is een heel bizonder Amerikaansch product van belezen heid, menschenkennis, en schrijftechniek, een historisch-psychologisch-litteraire lekkernij, die zich tot de conser vatief-geleerde of modern-romantische levensbeschrijving verhoudt als de pêehe-melba van een gangenrijk diner lot hetgeen er aan voorafging. Als schrijver van historische portretten," doceerde Bradford jaren geleden, zou ik een mensch op slechts n oogenblik van zijn loopbaan kunnen uitbeelden, en zijn karakter slechts kunnen schil deren in n bepaald stadium, n situatie, n enkel complex van om standigheden. Het doel der psychographie is precies het omgekeerde. Uit de rustelooze eb en vloed van hande lingen en omstandigheden, welke een naenschenleven uitmaken, tracht zij het wezenlijke en blijvende af te schei den, what w essential, what is perma nent and so vitally characteristic". Psychograaf is derhalve de man, die het bestaat uit alles wat gewone historici .over een of .andere beroemdheid aan feiten en materiaal bij elkaar hebben gezocht, de essentie, het allerbinnenste, het absolute te puren en in aangenamen, algemeen-begrijpelijken vorm aan ons onnoozele lezers, voor te dra gen. In de rustelooze Flucht der Erscheinungen" vangt de psychografie de vaste, blijvende waarden; wie haar beoefent, doet met den beroemden en keling hetgeen op den Jongsten Dag God met ons allen zal doen: hij stelt vast wie en wat X.... was en waarom of waardoor hij zóó en niet anders was. ... Onmogelijk? Een onbereikbaar ide aal voor den menschelijken geest, die zelfs zijn naaste niet dan zeer gebrek kig kan kennen, laat staan het wezen der reeds maanden of eeuwen gestor venen? Blijkbaar niet, want met den benijdenswaardigen ijver en zekerheid van wie zijn taak en bestemming ge vonden heeft, levert Bradford al meer dan vijftien jaren zijn psychogram men" af. Den vorigen keer, in 1931, waren het Boosevelt, Wilson, Edison, Ford, Lenin, Mussolini en Coolidge (?The Quick and the Dead", met z'n achten binnen n jaar gepsychographeerd'); een jaar vroeger Gatharina de Groote, George Sand en Sarah Bernard (?Daughters of Eve", die als vrouwen blijkbaar meer tijd in beslag namen); daarvóór vrijwel alles wat de States aan beroemdheden hebben op geleverd. Dit keer zijn het £/esare Borgia, Casanova, Talleyrand en Byron, als zondaren van diverse pluimage geconfronteerd met de heiligen" Franciscus van Assisi, Thomas a Kempis en Fénélon. Laat ons een oogenblik aannemen, dat the proof of the pudding is in the eating" en, ons noodgedwongen beperkende tot Saints and Sinners", de theorie toetsen aan de resultaten; Dan blijkt bij herhaalde lezing dezer uiteraard hechte, praegnante (en zware") bladzijden, dat Bradford in de eerste plaats een meester is in het kiezen en rangschikken van historisch materiaal. Waar dit overvloedig ia rijke verscheidenheid aanwezig is, ont staat in een dertig a veertig pagina's een karakteristiek, die men niet anders dan voortreffelijk" kan noemen met alle beperkingen welke dit onmis bare woord aankleven. Voortreffelijk zijn dus de studies over Byron, die zich in een groot oeuvre ontelbare malen binnenste buiten heeft gekeerd en over Talleyrand, van wien een wille keurig tiental zijner met hoogspanning geladen cynismes voor een ieder vol doende is om althans 's mans formaat te bepalen. Goed is het psychogram" van Thomas a Kempis; een paraphrase van een zoo onverwoestbaren tekst als de Imitatio Christi kan nimmer onbe* langrijk of slecht worden. Zeer dubieus daarentegen lijkt mij de karakteristiek van Casanova. Casanova heeft in zijn fameuze mémoires hartgrondig gelo gen: het herhaaldelijk daarvan gele verde bewijs was voor een nauwkeurig en nuchter lezer nauwelijks noodig. Met dit eenvoudige feit van Casanova's leugenachtigheid weet Bradford geen raad. De psychograaf krijgt Puriteinsche neigingen, ontzegt den Mémoires vrijwel elke waarde, zag het myste rieuze, nog steeds door Brockhaus achtergehouden manuscript het liefst verbrand en verschuift zijn probleem stelling hoe was hij," merkbaar naar de vraag: hoe had hij behooren te zijn" indien Casanova zich gedragen had naar de ethiek van een Victoriaansch Nieuw-Engeland en dus geen Casanova was geweest. . . . Slecht is tenslotte het beeld, dat Bradford ons van Cesare Borgia geeft. De litteratuur over den beruchten zoon van Paus Alexander VI is enorm. Zij heeft twee polen: Klabund's legen de waarin ruim gebruik wordt ge maakt van het onbetwistbare kunstenaarsrecht, tot een historische figuur ook te rekenen wat door tijdgenooten over hem geroddeld is en Woodward's critische biographie, waarin met evenveel recht de legende, de mythe wordt afgepeld tot er weinig meer van overblijft. Bradford dobbert hulpeloos tusschen deze twee uitersten; hij durft de rosse legende noch als waar" te aanvaarden, noch tot op what is vitally characteristic" te ont leden. Bij gebrek aan authentieke OSTERbEEK Leverh uirsluirend aan particulieren F" F. SI N EMU S Leidschestraat 20-22 AMSTERDAM C. Overhemden naar maat vanaf f 8.60 PRIMA COUPE Eigen Atelier WIJ MAKEN THANS De comfortabele en heerlijk zachte matrassen, zooals U die in het buitenland vindt KOLDEWEY & CORBIÈRE IEIDSCHESTRAAT 30 - TELEFOONNO. 37752 - AMSTERDAM N.Y. Meubelmagazijn Eden Molsteeg ~* Amsterdam BOEKENKASTEN deze week in de uitkijk atlantic regie: a. e. dupont leeftijd 18 Jaar Dagelijks 2.30, 1-30 ID 9.30 VICTORIA-WATER Uitstekend te vermengen OBCRIANMSTCIM met wijn of vruchtensappen woorden van een phenomeen. dat een Macchiavelli door zijn gesloten heid imponeerde, vlucht Bradford in sierlijke perioden over de Renaissance maar die ziet er door Amerikaansche oogen wat vreemd uit. An age that had shaken off the shackles and trammels of superstition, had rid itself of the meaningless taboos of a priestridden and fear-ridden past...." dat is het simplistische beeld uit onze schooldagen, waaraan we zoo lang zamerhand zijn ontgroeid. En als Bradford besluit met een tirade over the mysterieus, dominating, superbly self-asserting figure of Cesare, who gratified his passions without scruple, bullied his father, murdered his relatives, outraged man and defied God," dan weten wij hoogstens wat Cesare Borgia heeft gedaan, maar niet wie en wat hij psychographisch" of zelfs gewoon historisch is geweest. De resultaten van Bradford's psychographie blijken derhalve bij onder zoek even zeer te varieeren als die van andere soorten geschiedschrijving. Ook zij is afhankelijk van het beschikbare materiaal, het algemeen historische inzicht en het formaat van dengene die haar toepast. De heele psychographie is trouwens niets dan een nieuwe naam voor een oud ding. ledere histo ricus die dien naam verdient, heeft naar wezenlijke, blijvende waarden gezocht, of hij nu menschen of toe standen beschreef. Psychogrammen" vindt men al bij Thoukudides en Xenophon. De negentiende-eeuwsche ge schiedschrijving wemelt er van men noemde ze toen karakterschetsen. Of zij ooit wezenlijke waarde kunnen heb ben, hangt af van het al of niet mo gelijk zijn eener objectief-geldige ge schiedschrijving. Een probleem, waar ik mij niet aan waag. HELP UW KIND NILLMIJ LEVENSVERZ.MIJ 's GRAVEN MAGE AMSTERDAM UTRECHT t, ROTTERDAM