Ho. 2909 De Groene Amsterdammer van 4j Maart 1933 13 BIOSCOPY L. J. Jordaan Borderland Dr. Paul Czinner: ..lïer traumenxle Muntl". Roxy De klankt'ilm kent in haar tegenwoordig sta dium twee uitersten: het autonome spel met geluid en beeld eenerzijds de nauwkeurige registratie van vooraf gestelde handeling en dialoog anderzijds. Daartussehen ligt het uitgestrekte grensgebied het Borderland" tusschen tooneel «n film. Een constante explorateur van dit grensgebied is Dr. Paul Czinner. Men zou zijn werk met evenveel recht geremde film als verfijnd tooneel kunnen noemen maar men ontkomt nimmer aan den indruk vai een onaantastbaar raison d'être". Noch Nju" noch Ariane" kon men een volledig bestaansrecht ontzeggen. Behalve de intuïtieve zekerheid, dat de toeschouwer hier te doen had met de in haar soort gave projectie eener doorleefde verbeelding vielen ook meer verstandel ijke moti jven aan te voeren. Een der voornaamste was wel dat Czinner, gebiologeerd door de mogelijkheden welke de figuur Bergner voor de film bood, naar een positieve filmverrijking streeft. Het eigenaardige talent van die Bergner", te teer en te subtiel bijna voor het tooneel, beloofde onder de ultra- violette ^tralen der film ontdekkingen, die de mr)3ite waard schenen. Het kon niet anders of de zeldzaam rijke en ge differentieerde nuanceering van dit spel, moest door den afstand tusschen tooneel en zaal veel inboeten. Czinner nu, haalde haar van de planken en toonde ons wat Bergner met een werkelijke fluisterstem en een ivaarachligen glimlach weet uit te drukken. Dit is stellig niet, wat wij bij voor keur onder,,filmische verbeelling" ver staan. Het geeft ons noch het universeele beeldgedicht van een Stern berg, noch den primitieven montage hartstocht van een Mamojlian, noch de geraffineerde cinegrafische trouvailles van een Pritz Lang. Maar het openbaart ons eens te meer tot welk een verdieping en ver inniging de film het menschelijk uitdrukkingsmateriaal vermag op te voeren. Het bewees opnieuw, welk een voorsprong zij op het tooneel Sieeft, door het wegvallen van den afstand. In dien zin lijken mij de experimenten Czinner?Bergner ver antwoord en gerechtvaardigd. On getwijfeld valt een zekere verwantschap met het Jooaeel nijt te ontkennen miar daartegenover staan, een subtijle analyse van stern en gebaar. een loutering en ontplooiing der verborgenste «moties, waarvan het tooaeel geen vermoeden heeft. Op stuk van zaken beteekent dit soort werk een ontlekkingstocht in dat gedeelte van ,,Borderlani", hetzelk wij den nabijen minsch zouden kunnen noemen een terrein, dat zeker niet tot de miist belangwekkende gebieden der filmkunst behoort. Dar traumende Mund", het laatste product der combiiatie Czinner?Bergaer, verschilt in wezen weinig van zijn voorgangers. Het ondersoheid in karakteristiek der hoofdpersonen (For st sr daarbij gerekend) raakt slechts uiterljkheden en. bij komstigheden. De handeling hoezeer in boaw afwijkend wordt gekenmerkt door den zelfden toonaard en dezelfde atmosfeer als in Ariane". En het pleit wel zeer voor de interieure waarde van dit werk, dat men er de bekoring in onverminderde mate van ondergaat. Opnieuw boeit hier een duel tusschen den ervaren man en het ingénue kind-vrouwtje. Opnieuw leeft men met al de weifelingen, impulsen en beklemmingen mee, tot het onafwendbare einde. En zoo diep-mensehelijk, zoo nauw verbonden aan ons eigen innerlijk El. Bergner leven weten wij dit subtiele spel van stemmingen en indrukken, dat wij er de constructie van het drama om vergeten. Evenals bij Sternberg's films vervaagt de za kelijke beteckenis der intriguc door de dwingende suggestiviteil der psychische détails. Bij de ont moeting van Dietrich en Cooper in ..Marokko", dachten wij niet meer om den zonderlingen stuivers roman van den légionnaire en do cabaretzangeres. Binnon liet driehoeksgeval. dat ,,Der traumende Mund" tot basis heeft, vergeten \vij den heer Bernstein en zijn larmoyante .,Mélo". Temeer waar de ,,Dritte im Bunde", Aiiton Edthofcr, een zeldzaam gave creatie te zien geeft als de echtgenoot. Het zou sprekende over Sternberg de moeite waard zijn een vergelijking te maken tusschen dezen ras-filmer en den meer op het tooneel georiënteerd en Czinuer. Hoe deze regisseurs, beiden even sterk verdiept in een bepaald sujet, hun levend materiaal behandelen hoe de eerste zijn speelster van zijn wil en intenties doordringt, terwijl de laatste haar bijna onbeperkte vrijheid laat, doch al den rijkdom dezer persoonlijkheid met liefdevolle toewijding in filmtaal transponeert. Het zou echter een studie op zich zelf worden. Wie zich wil overtuigen van wat film is in Borderland" en wat niet, die vergelijke een werk als Madeleine Claudet", in ditzelfde theater vertoond, met Der traumende Mund". Ken ongetwijfeld talentvol tooneelspeelster als Helen Hayes, vergeet haar af komst geen oogenblik. Afgezien van de wezenlooze regie en het afgrijselijk Stoel-en-Spree-drama, is de geheele verbeelding voor de camera onaan vaardbaar. Van het conventioneele gebaar tot den artificieelen make-up, ademt alles schmink- en coulissengeur. Het is ongeloofelijk knap toegegeven ! en het verschil is van een uiterste subtiliteit. Maar verge leken bij de soberheid en intensiteit van een Bergner wordt liet oen streven naar doen-alsof" naast zijn." Kn wij prijzen ons gelukkig, dat ..Borderland" naast een Hayes, een Bergner bezit. Heiiny Porton Laat ons voorzichtig zijn met het woord: sympathiek".... Speciaal bij onze Fransche collega's heeft dit twijfelachtige adjectief lang zamerhand een verdacht-neutralen, koel-welwillenden bijsmaak gekregen, die het voor den goeden verstaander tot een vrij dubbelzinnig compliment maakt. Wij zullen dus het fatale woord, dat ons op de tong brandt, vermijden en vaststellen dat veler genegenheid uit zal gaan naar de sym.. .., naar de beminnelijke kun stenares, d'? lieden ons lanl bezoekt. Henny IMrt^n behoort tot de veteranen, die op verbijsterende wij/se den fameusen tand des tijds hebben weerstaan. Niet alleen physiek. doch ook artistiek gesproken. Want wie ziet dit gladde, frissehe masker zijn X-jaren aan? En wie dacht er bij de knappe, lenige vertolking van de titelrol uit Skandal um Eva", aan de pionniere, die reeds m ;t haar vader optrad in de primitieve klinkfilms der ante-düuviaansche Messter-periode ? Met de oorziken dezer onverwoestbare vitaliteit is een der meest karakteristieke kenmerken van de aetrice en mensch, Henny Porten, aangegeven: een sereen evenwicht des gemoeds en een sterk conserveerend optimisme. Men behoeft geen intimus van de kunstenares te zijn, noch een diepsehouwend psycholoog, om vast te stellen dat dit vriendelijke, eenigszins sentimenteele naturel door geen stormen van passie werd geteisterd of door melancholie en zelfhaat verteerd. Zelfs tegen alle regelen der hoffelijkheid in wanneer de dame in quaestie zulks energiek zou willen ont kennen. In een alleraardigst boekje Vom Kintopp zum Tonfilm", door de kunstenares zelf geschreven, vindt men daarvan een vrij volledige bevestiging. De charmante, ietwat ouderwetsche romantiek van de schrijfster, openbaart zich in deze auto biografie ten volle. Wij maken kennis met een zeer ongecompliceerde natuur, die het leven en de Henny Por ten'met haar vader in eenoude film Der'.Trompeter von Sackingen" Kunst" volgens zeer simpele normen beschouwt. Iemand, die een ..harde jeugd" heeft gehad, is volgens dezen eenvoudigen graadmeter een door het leven redelijk zwaar bezocht creatuur. Iemand die oogenblikken van (overigens niet al te moor denden) twijfel-aan-zich-zelf heeft gekend, mag zich zonder grootspraak op een behoorlijk getourmenteerd kunstenaarsgemoed verheffen. Met deze criteria gewapend zet Henny Porten zich tot het schrijven van een boek, dat weliswaar den ondertitel ein Stück rniterlebter Fjlmgeschichte" draagt, doch in waarheid een levensloop en een persoonlijkheid beschrijft, aan welke zij geenszins de moeite van het vermelden wil ont zeggen. Ei' steekt in deze beminnelijke voorbarigheid i;;i het stuk van historische belangrijkheid dezelfde ontwapenende eerlijkheid, die ook de artiste eigen is. Want t -venrnin als Henny Porten zich verschuilt achter listige, aan anderen gedicteerde interviews evenmin denkt zij er aan. haar kunsteiiaarspcrsoonlijkheid een voos relief te geven door eigenschappen, welke zij niet bezit. Op tooneel en film staat zij voor volle lOOpCt. als Henny Poften, tout court. Dit geeft aan haar figuur een onbevangenheid en zuiverheid die dan al niet ons vei'borgeristc innerlijk mogen raken, doch zeer zeker een waarde vertegenwoordigen. Henny Porten heeft haai' kunst, lief op een een voudige, aangename wijze. Zij heeft er een ken nelijk plezier in, zich beurtelings als oude vrouw of imbeciele boerin te vermommen of ..dubbel rollen'' te spelen en steelt daarmede de harten van allen, die nog steeds van meerling zijn. dat filmkunst een soort hoogere maskerade is. En zij doet dit met zooveel talent en goeden smaak, dat wij gaarne een oogenblik vergeten, hoezeer de film geen transformatiekunst eischt als het tooneel, doch een genadelooze analyse der eigen persoon lijkheid. (Slot op pag. 14) Elisabeth Bergner en haar regisseur-echtgenoot Dr. Paul Czinner