16 De Groene Amsterdammer van 11 Maart 1933 No. 2910 Uitzicht op redding Albert Heiman .Teannc van Schaick-Willing: Uitstel van Executie 1) Mevrouw van Sjhaick-Willing heeft als uit nemende kenner van de hedendaagsche roman literatuur van Noord-Ainerika een sterke invloed ondergaan van deze kunst, die globaal genomen, zeer pessimistisch gekleurd is, en toegespitst op een schi'ijnende tragiek binnen het kader van alledaagsch.e levensvormen. Men zou het leven in de Vereenigde Staten door en door, on uit eigen aanschouwing moeten kennen, om te kunnen uitmaken, waaraan deze in diepsten grond sombere en puriteinsche karaktertrek moet worden toe geschreven. In ieder geval, zij is er in de roman kunst voor mijn gevoel bij Lewissohn het sterkst; zooals in de dramatische kunst bij O'Neill, wiens Mourning becomes Electra" voor mijn gevoel een xüterste is aan somber determinisme, aan oude doorvreten praedestinatie-tragiek die geen enkel lichtpunt meer kent. Een neerslag van deze eigenschappen terug te vinden bij een Nederlandscho schrijfster, levert een onalledaagsch schouwspel op. Niet dat somber deter.ninisme en praedestinatietra^iek vreemd zouden zijn aan het Nederlandsche ras. Verre van daar. Om niet te ver in de geschiedenis terug te gaan: wij hadden Aletrino en Frans O oenen; bij een serie jongere Nederlandsche schrijfsters vinden wij het hunne verwaterd en verwijfd terug. Nog altijd is in onze letteren de somberling een minder onverwachte verschijning1 dan de blijmoedige humorist dien wij nog steeds niet rijk zijn. Daarom dan oak heeft bij Jeanne van Schaick zich alles heel gewillig kunnen aanpassen aan invloeden van buitenaf; hetzelfde was waarschijnlijk reeds in kiem bij haar aanwezig. En niemand behoeft zich overigens te schamen over de zon waaronder hij is opgegroeid. Een boek als ,,Uitstel van executie" geeft zelfs aanleiding om de Amerikaansche invloed te zege nen, want het is zeker een wakkerder, intelligenter en eerlijker werk dan het meeste wat in de laatste jaren door al te nijvere vrouwenhanden voltooid werd. Ik moet al mijn best doen om m'n dierbare Weininger ditmaal te vergeten en weer stand te bieden aan de bekoring om na te gaan hoeveel mannelijks er schuilt in deze roman. Wat komt het er ook op aan. Genoeg dat de karakters hier niet alleen intuïtief gezien zijn, maar ook verstandelijk begrepen. En hoe zuiver geteekend. Er is een dappere poging gedaan om tot de laatste roerselen, tot de twee of drie determinanten door te dringen, die het leven van deze nienschen beheerschen, en die zin geven aan al hun daden. Dat is op zichzelf reeds alle lof waard; en dat de schrijfster voor deze operatie betrekkelijk vereen voudigde figuren, eenigszins schematisch gebouwde karakters heeft gekozen, bewijst dat zij voor zichtig is geweest, en de grenzen van haar talent niet' heett overschat. Van meer belang nog is de laten wij zeggen metaphysische" verwikkeling waarin do schrijf ster zichzelf gebracht heeft bij de samenstelling van haar roman. Zij heeft liet geval gesteld van een menschelijk wezen dat ten kwade gepraedestineerd is, dat een biologisch kwaad is. volslagen egocentrisch en a-vitaal, on dat dus noodzakelijk door het leven rnoet worden gevo/mist. Laat liet meteen gezegd zijn, dat hier de grootste zwakheid van het boek schuilt, want dat hier van den lezer geëischt wordt het geloof der schrijfster aan te hangen; een moeilijk geloof voor wie elke calvinistische aanleg mist. voor wie integendeel een distributieve gerechtigheid aanneemt, welke nog afgezien van elke ..hoogere" inwerking, reeds biologisch vooropgesteld moet zijn. Maar goed, laat de schrijfster eens profiteeren van elk verleenbaar crediet. Dan is haar taak echter meteen in hoogo mate vergemakkelijkt. Zij heeft ons laten aannemen dat er op de top van een berg een wankele steen aan de rand der helling ligt. Nu behoeft zij slechts een klein stoot je te geven en de steen rolt in een richting, die men volgens bekende wetten reeds van meet af aan kan berekenen. En tenzij het ,,toeval" ingrijpt, vindt een verloop plaats, dat niets verrassend s meer heeft. Dit gebeurt nu ook met van Tluttenvelde die als zoon van zijn vader, wij hebben dus te doen met praedestinaties door erfelijkheid gedoemd is geëxecuteerd te worden door het leven. Hetgeen ook na ,,toevallig" uitstel, op radicale wijze geschiedt. Een paar generaties terug, zou op dit punt een auteur op eigenaardige wijze hebben ingegrepen. Men vierde toen de .,Erlösung dure h das Weib", waarvan Nietzsche nijdig gezegd heeft: ..Das Bedürfniss nach Erlösung, der [nbegriff aller christlichenHedürfnisse hat mit solchen Ilanswursten nichts zi tun." In de roman van Jeanne van Schaick faalt de vrouw van wie de verlossing ver wacht wordt, en do executie is daarna niet meer te stuiten. P^en katholiek schrijver zou op zijn beurt hier gewerkt hebben met het postulaat van de ,,genade Gods". liet is een verschil van optimisme en pessimisme, van geloof en ongeloof (hetzelk ook oen vorm is van geloof, alleen door tegenstanders slecht benaamd . . . .) Bij allen heerscht echter eenzelfde drang om aan de reclelooze fataliteit te ontsnappen, en zij die de praedestinatie aannemen, trachten close, gelijk Jeanne van Scliaick vandaag verstandelijk te verantwoorden. Wanneer van Ruttenvelde eenmaal op weg gezet is,ontbreekt nergens meer het,.omdat". Hij is reddeloos omdat zijn redster faalt: zijn redster faalt omdat zij zich aan hem geeft zonder liefde; zij komt tot deze daad omdat zij niet be wust genoeg leeft, enz. Tegenover het geloof in de voorbeschikking staat in deze roman een bijna joodsche drang naar gerechtigheid; dezelfde trek die bij Lewissohn zulke bewonderenswaardige verhoudingen heeft aangenomen en zonder twijfel: een eerlijk auteur is verantwoording schuldig tegenover zijn crea turen. Daarom zijn de laatste bladzijden van ., Uit stel van executie", hoezeer ze ook uit de toon vallen van het geheel, waardevolle getuigenissen van do ernst en de doordachtheid waarmede ge poogd werd in het reine te komen met een somber brok leven. Hadden wij niets geweten van v. Huttenvelde's erfelijke belasting, dan had de schrijfster deze figuur veel meer nog moeten uitwerken om hem aannemelijk te maken; maar het gegeven zou sterker geweest zijn, en zij had de jeugdtrekken van haar hoofdpersoon niet zoo zwaar behoeven aan te dikken uit noodzaak om ons zijn praedispositio toch maar goed te laten zien. Want ten slotte verandert het weinig in onze levensopvatting of wij do inwerking van het noodlot een paar ge neraties terug verplaatsen. De verantwoordelijk heid van ..de macht buiten ons" blijft dezelfde. En hoe de omstandigheden ook zijn. is er niet voor iedereen een gaatje waardoor hij ontsnappen kan aan de onmiddellijke dreiging, en leven van uit stel tot uitstel? Natuurlijk niet. Alleen het pessimisme heeft gelijk: er is geen andere keus dan moedig sterven of geloovigo struisvogelpolitiek voeren. Ik voor mij prefereer de moed van Jeanne van Schaick. om net zoo lang in hot zwarte te kijken, tot wij voor geen hel of duivel meer bang zijn. Korst dan zal het treuren over de ..falende verlossing", over do gevallen l Tester l'age's vorkeeren iti het su blieme begrijpen, dat geen vergevingsgezindheid meer behoeft. K va Ilaeilt-ile ('aiitcr: Huwelijk l) Vergeleken bij oen gaaf on doorleefd stuk werk als ..ritstel van executie" is de samongoflansie bundel ..IFuwelijk" van Kva Haodt-do Cantor van een platvloerschc en uitgekauwde burgerlijk heid, die feitelijk berieden allo eritiok is. Dit boek zou niet waard zijn er n woord aan te verspillen ware hot niet hot product van een schrijfster die twee jaar geleden met haar eersteling ..Internaat" een zuiver, onbevangen en pretentieloos verhaal gaf, dat weliswaar geen groote maar toch vriende lijke beloften schoen in te houden. Korlijkhoidshalve moet dan nu even geconsta teerd worden, dat K va Kaedt-de Cantor tusschoii de natuurgetrouwe beschrijving van haar inter naatsjaren en do dito weergave van haar huwelijks leven, de wereld op heel wat trivialer wijze is gaan bekijken, en met allekwasi-artistiekerigheid, zich heel wat kwalijker is gaan uitdrukken. Wil men bewijzen hiervan, dan moge uit de groote uit dragerij het volgende dienen, van de eersto blad zijden de beste. Eva is getrouwd en moet hot huishouden doen. Maar je handen zijn moe en trillen als opgejaagde dieren, die vlug en lang liepen." En dezelfde dame schrijft dan met een candeur, die men zelfs niet in de goedkoopste havenkroeg tegenkomt: ,,O, geen oogenblik ge duld had je, tot ik me poederen zou en me afwrijveii met .lasmin du Japon. Al protesteerde ik, dat het, zoo maar niet ging en je even, hél even maar. wachten moest, tot ik me uit zou kleeden en ver zorgen. . . . er was geen stuiten aan" (bldz. 210). Ik heb steeds gedacht een sterke maag te bezitten voor alles wat met het alfabet kan worden sanierigeflanst. Maar er is een soort van ranzigheid-in-hetfatsoenlijke, een vorm van vuilbekken-in-het-art istiekerige die mij nog onpasselijke!1 maakt dan de dompigste infanteristen-chambrée. Dit boekje, dat godbetert nog Huwelijk" heet, speelt het echter gemakkelijker klaar. Dat deze pretentieuze trouw-inentaliteit" be staat, dat er mannen zelfs beeldhouwende slappelingen bestaan die met sentimenteele hyena's gehuwd zijn, gelijk men door dit boekin al lerlei slecht hollandsch te verstaan krijgt, dat zal maar al te waar zijn. Maar laten de dooden de dooden begraven. Voor alles bestaat een excuus. doch do kleverige, ongewasschen domheid kan men. beter in hot vervolg uit de buurt blijven. Een stomkop de criticus die nog ooit n hoop volle gedachte toelaat, bij nóg zoo'n aardig debuut. Kees van Bruggen: Tweestrooinenland 2> Ook: Tweestroomeiiland" door Kees van Brug gen is de uitbeelding van oen huwelijksverhouding. Maar met hoeveel meer kennis van zaken, hoeveel meer vaardigheid en originaliteit. Het boekje bestaat óók uit lyrische bekentenissen, maar dan van twee kanten gegeven, door de ,,Hij" en dooi de ..Zij". En de som van hun relaas vergunt don lezer een tamelijk objectieve' kijk op het geval, dat niet ingewikkeld is, noch groote drama s maakt van kleinigheden, noch ooit tot smakeloozc détails afdaalt. Kees van Bruggen weet, labiel als altijd, (h' gevaarlijkste klippen te omzeilen en de gevaar lijkste diepten uit do buurt te blijven. Het ge geven is behandeld mot de wijsheid en de objec tiviteit van oen oudere, terwijl hot toch menigmaal de warme toon bezit van iemand, die nog mot mot al de heerlijke ..dwaasheden" van zijn jeugd heeft afgerekend. Dit is oen goedaardig on mild boek; niet het moest virtuoze, maar wel het sympathiekste dat wij van Kees van Bruggen bezitten, tevens ernst igoion gevoeliger dan men zou verwachten van een schrijver, die altijd kosto wat het kost do zond'der zwaarwichtigheid heeft vermeden. 1) Qi(friil». .\mxifrdtitn, 2) \~iui Itixlioeck, /IIIHHHIII. ADVERTEERT IN DE GROENE Dat is een zin dien ge dikwijls leest. WAAROM? Omdat DE GROENE in het geheele land gelezen wordt door het beste publiek door het publiek dat iets te besteden heeft De adverteerder behoeft niet te betalen voor een ver spreiding, waarmee hij honderd duizenden bereikt, die juist niet tot het koopkrachtige publiek behooren, maar het betaalt hem om in dit blad te adverteeren, dat hem direct in contact brengt met het publiek dat hij zoekt.