Historisch Archief 1877-1940
16
De Groene Amsterdammer van 11 Maart 1933
No. 2910
Uitzicht op redding
Albert Heiman
.Teannc van Schaick-Willing:
Uitstel van Executie 1)
Mevrouw van Sjhaick-Willing heeft als uit
nemende kenner van de hedendaagsche roman
literatuur van Noord-Ainerika een sterke invloed
ondergaan van deze kunst, die globaal genomen,
zeer pessimistisch gekleurd is, en toegespitst op
een schi'ijnende tragiek binnen het kader van
alledaagsch.e levensvormen. Men zou het leven
in de Vereenigde Staten door en door, on uit
eigen aanschouwing moeten kennen, om te kunnen
uitmaken, waaraan deze in diepsten grond sombere
en puriteinsche karaktertrek moet worden toe
geschreven. In ieder geval, zij is er in de roman
kunst voor mijn gevoel bij Lewissohn het sterkst;
zooals in de dramatische kunst bij O'Neill, wiens
Mourning becomes Electra" voor mijn gevoel
een xüterste is aan somber determinisme, aan oude
doorvreten praedestinatie-tragiek die geen enkel
lichtpunt meer kent.
Een neerslag van deze eigenschappen terug te
vinden bij een Nederlandscho schrijfster, levert
een onalledaagsch schouwspel op. Niet dat somber
deter.ninisme en praedestinatietra^iek vreemd
zouden zijn aan het Nederlandsche ras. Verre van
daar. Om niet te ver in de geschiedenis terug te
gaan: wij hadden Aletrino en Frans O oenen; bij
een serie jongere Nederlandsche schrijfsters vinden
wij het hunne verwaterd en verwijfd terug. Nog
altijd is in onze letteren de somberling een minder
onverwachte verschijning1 dan de blijmoedige
humorist dien wij nog steeds niet rijk zijn. Daarom
dan oak heeft bij Jeanne van Schaick zich alles
heel gewillig kunnen aanpassen aan invloeden
van buitenaf; hetzelfde was waarschijnlijk reeds
in kiem bij haar aanwezig. En niemand behoeft
zich overigens te schamen over de zon waaronder
hij is opgegroeid.
Een boek als ,,Uitstel van executie" geeft zelfs
aanleiding om de Amerikaansche invloed te zege
nen, want het is zeker een wakkerder, intelligenter
en eerlijker werk dan het meeste wat in de
laatste jaren door al te nijvere vrouwenhanden
voltooid werd. Ik moet al mijn best doen om m'n
dierbare Weininger ditmaal te vergeten en weer
stand te bieden aan de bekoring om na te gaan
hoeveel mannelijks er schuilt in deze roman. Wat
komt het er ook op aan. Genoeg dat de karakters
hier niet alleen intuïtief gezien zijn, maar ook
verstandelijk begrepen. En hoe zuiver geteekend.
Er is een dappere poging gedaan om tot de laatste
roerselen, tot de twee of drie determinanten door
te dringen, die het leven van deze nienschen
beheerschen, en die zin geven aan al hun daden.
Dat is op zichzelf reeds alle lof waard; en dat de
schrijfster voor deze operatie betrekkelijk vereen
voudigde figuren, eenigszins schematisch gebouwde
karakters heeft gekozen, bewijst dat zij voor
zichtig is geweest, en de grenzen van haar talent
niet' heett overschat.
Van meer belang nog is de laten wij zeggen
metaphysische" verwikkeling waarin do schrijf
ster zichzelf gebracht heeft bij de samenstelling
van haar roman. Zij heeft liet geval gesteld van
een menschelijk wezen dat ten kwade
gepraedestineerd is, dat een biologisch kwaad is. volslagen
egocentrisch en a-vitaal, on dat dus noodzakelijk
door het leven rnoet worden gevo/mist. Laat liet
meteen gezegd zijn, dat hier de grootste zwakheid
van het boek schuilt, want dat hier van den
lezer geëischt wordt het geloof der schrijfster aan
te hangen; een moeilijk geloof voor wie elke
calvinistische aanleg mist. voor wie integendeel
een distributieve gerechtigheid aanneemt, welke
nog afgezien van elke ..hoogere" inwerking,
reeds biologisch vooropgesteld moet zijn.
Maar goed, laat de schrijfster eens profiteeren
van elk verleenbaar crediet. Dan is haar taak
echter meteen in hoogo mate vergemakkelijkt. Zij
heeft ons laten aannemen dat er op de top van een
berg een wankele steen aan de rand der helling
ligt. Nu behoeft zij slechts een klein stoot je te
geven en de steen rolt in een richting, die men
volgens bekende wetten reeds van meet af aan
kan berekenen. En tenzij het ,,toeval" ingrijpt,
vindt een verloop plaats, dat niets verrassend s meer
heeft. Dit gebeurt nu ook met van Tluttenvelde
die als zoon van zijn vader, wij hebben dus te
doen met praedestinaties door erfelijkheid
gedoemd is geëxecuteerd te worden door het leven.
Hetgeen ook na ,,toevallig" uitstel, op radicale
wijze geschiedt.
Een paar generaties terug, zou op dit punt een
auteur op eigenaardige wijze hebben ingegrepen.
Men vierde toen de .,Erlösung dure h das Weib",
waarvan Nietzsche nijdig gezegd heeft: ..Das
Bedürfniss nach Erlösung, der [nbegriff aller
christlichenHedürfnisse hat mit solchen
Ilanswursten nichts zi tun." In de roman van Jeanne van
Schaick faalt de vrouw van wie de verlossing ver
wacht wordt, en do executie is daarna niet meer
te stuiten. P^en katholiek schrijver zou op zijn
beurt hier gewerkt hebben met het postulaat
van de ,,genade Gods". liet is een verschil van
optimisme en pessimisme, van geloof en ongeloof
(hetzelk ook oen vorm is van geloof, alleen door
tegenstanders slecht benaamd . . . .) Bij allen
heerscht echter eenzelfde drang om aan de
reclelooze fataliteit te ontsnappen, en zij die de
praedestinatie aannemen, trachten close, gelijk
Jeanne van Scliaick vandaag verstandelijk te
verantwoorden. Wanneer van Ruttenvelde eenmaal
op weg gezet is,ontbreekt nergens meer het,.omdat".
Hij is reddeloos omdat zijn redster faalt: zijn
redster faalt omdat zij zich aan hem geeft zonder
liefde; zij komt tot deze daad omdat zij niet be
wust genoeg leeft, enz.
Tegenover het geloof in de voorbeschikking
staat in deze roman een bijna joodsche drang naar
gerechtigheid; dezelfde trek die bij Lewissohn
zulke bewonderenswaardige verhoudingen heeft
aangenomen en zonder twijfel: een eerlijk auteur
is verantwoording schuldig tegenover zijn crea
turen. Daarom zijn de laatste bladzijden van ., Uit
stel van executie", hoezeer ze ook uit de toon
vallen van het geheel, waardevolle getuigenissen
van do ernst en de doordachtheid waarmede ge
poogd werd in het reine te komen met een somber
brok leven.
Hadden wij niets geweten van v. Huttenvelde's
erfelijke belasting, dan had de schrijfster deze
figuur veel meer nog moeten uitwerken om hem
aannemelijk te maken; maar het gegeven zou
sterker geweest zijn, en zij had de jeugdtrekken
van haar hoofdpersoon niet zoo zwaar behoeven
aan te dikken uit noodzaak om ons zijn
praedispositio toch maar goed te laten zien. Want ten
slotte verandert het weinig in onze levensopvatting
of wij do inwerking van het noodlot een paar ge
neraties terug verplaatsen. De verantwoordelijk
heid van ..de macht buiten ons" blijft dezelfde.
En hoe de omstandigheden ook zijn. is er niet voor
iedereen een gaatje waardoor hij ontsnappen kan
aan de onmiddellijke dreiging, en leven van uit
stel tot uitstel?
Natuurlijk niet. Alleen het pessimisme heeft
gelijk: er is geen andere keus dan moedig sterven
of geloovigo struisvogelpolitiek voeren. Ik voor
mij prefereer de moed van Jeanne van Schaick.
om net zoo lang in hot zwarte te kijken, tot wij
voor geen hel of duivel meer bang zijn. Korst dan
zal het treuren over de ..falende verlossing", over
do gevallen l Tester l'age's vorkeeren iti het su
blieme begrijpen, dat geen vergevingsgezindheid
meer behoeft.
K va Ilaeilt-ile ('aiitcr: Huwelijk l)
Vergeleken bij oen gaaf on doorleefd stuk werk
als ..ritstel van executie" is de samongoflansie
bundel ..IFuwelijk" van Kva Haodt-do Cantor
van een platvloerschc en uitgekauwde burgerlijk
heid, die feitelijk berieden allo eritiok is. Dit boek
zou niet waard zijn er n woord aan te verspillen
ware hot niet hot product van een schrijfster die
twee jaar geleden met haar eersteling ..Internaat"
een zuiver, onbevangen en pretentieloos verhaal
gaf, dat weliswaar geen groote maar toch vriende
lijke beloften schoen in te houden.
Korlijkhoidshalve moet dan nu even geconsta
teerd worden, dat K va Kaedt-de Cantor tusschoii
de natuurgetrouwe beschrijving van haar inter
naatsjaren en do dito weergave van haar huwelijks
leven, de wereld op heel wat trivialer wijze is
gaan bekijken, en met allekwasi-artistiekerigheid,
zich heel wat kwalijker is gaan uitdrukken. Wil
men bewijzen hiervan, dan moge uit de groote uit
dragerij het volgende dienen, van de eersto blad
zijden de beste. Eva is getrouwd en moet hot
huishouden doen. Maar je handen zijn moe en
trillen als opgejaagde dieren, die vlug en lang
liepen." En dezelfde dame schrijft dan met een
candeur, die men zelfs niet in de goedkoopste
havenkroeg tegenkomt: ,,O, geen oogenblik ge
duld had je, tot ik me poederen zou en me afwrijveii
met .lasmin du Japon. Al protesteerde ik, dat het,
zoo maar niet ging en je even, hél even maar.
wachten moest, tot ik me uit zou kleeden en ver
zorgen. . . . er was geen stuiten aan" (bldz. 210).
Ik heb steeds gedacht een sterke maag te bezitten
voor alles wat met het alfabet kan worden
sanierigeflanst. Maar er is een soort van
ranzigheid-in-hetfatsoenlijke, een vorm van vuilbekken-in-het-art
istiekerige die mij nog onpasselijke!1 maakt dan de
dompigste infanteristen-chambrée. Dit boekje, dat
godbetert nog Huwelijk" heet, speelt het echter
gemakkelijker klaar.
Dat deze pretentieuze trouw-inentaliteit" be
staat, dat er mannen zelfs beeldhouwende
slappelingen bestaan die met sentimenteele
hyena's gehuwd zijn, gelijk men door dit boekin al
lerlei slecht hollandsch te verstaan krijgt, dat zal
maar al te waar zijn. Maar laten de dooden de
dooden begraven. Voor alles bestaat een excuus.
doch do kleverige, ongewasschen domheid kan
men. beter in hot vervolg uit de buurt blijven.
Een stomkop de criticus die nog ooit n hoop
volle gedachte toelaat, bij nóg zoo'n aardig debuut.
Kees van Bruggen: Tweestrooinenland 2>
Ook: Tweestroomeiiland" door Kees van Brug
gen is de uitbeelding van oen huwelijksverhouding.
Maar met hoeveel meer kennis van zaken, hoeveel
meer vaardigheid en originaliteit. Het boekje
bestaat óók uit lyrische bekentenissen, maar dan
van twee kanten gegeven, door de ,,Hij" en dooi
de ..Zij". En de som van hun relaas vergunt don
lezer een tamelijk objectieve' kijk op het geval,
dat niet ingewikkeld is, noch groote drama s
maakt van kleinigheden, noch ooit tot smakeloozc
détails afdaalt.
Kees van Bruggen weet, labiel als altijd, (h'
gevaarlijkste klippen te omzeilen en de gevaar
lijkste diepten uit do buurt te blijven. Het ge
geven is behandeld mot de wijsheid en de objec
tiviteit van oen oudere, terwijl hot toch menigmaal
de warme toon bezit van iemand, die nog mot
mot al de heerlijke ..dwaasheden" van zijn jeugd
heeft afgerekend.
Dit is oen goedaardig on mild boek; niet het
moest virtuoze, maar wel het sympathiekste dat
wij van Kees van Bruggen bezitten, tevens ernst
igoion gevoeliger dan men zou verwachten van een
schrijver, die altijd kosto wat het kost do
zond'der zwaarwichtigheid heeft vermeden.
1) Qi(friil». .\mxifrdtitn,
2) \~iui Itixlioeck, /IIIHHHIII.
ADVERTEERT
IN DE GROENE
Dat is een zin dien ge dikwijls leest.
WAAROM?
Omdat DE GROENE in het
geheele land gelezen wordt
door het beste publiek door
het publiek dat iets te besteden
heeft De adverteerder behoeft
niet te betalen voor een ver
spreiding, waarmee hij honderd
duizenden bereikt, die juist niet
tot het koopkrachtige publiek
behooren, maar het betaalt
hem om in dit blad te
adverteeren, dat hem direct in
contact brengt met het publiek
dat hij zoekt.