Historisch Archief 1877-1940
De Groene Amsterdammer van 11 Maart 1933
No. 2910
Engelsche en Fransche
boeken
Over John Keats
In 1925 werd te Moskou een schaak
wedstrijd gehouden, waaraan twintig
sterke, ten deele zelfs beroemde mees
ters deelnamen en dat dan ook de
qualificatie van Grossmeisterturnier"
ten volle verdiende.
Een aantal Russische professoren,
die als psychologen een wereldnaam
hadden, maakte van de gelegenheid
gebruik en onderwierp de schaakmees
ters aan een zorgvuldig samengestelde
reeks psychologische tests, met het
doel eindelijk eens langs streng
wetenschappelijken weg vast te stellen,
welke psychische eigenschappen een
schaakmeester onderscheiden van een
gewonen sterveling, m.a.w. hoe en
waardoor het komt, dat van de honderd
duizenden hartstochtelijke schakers
slechts dertig a veertig het ,,spel der
duizend zorgen" zóó leeren
beheerschen dat zij algemeen als meester er
kend worden.
De profesoren experimenteerden
naar hartelust, de schaakmeesters wa
ren gedwee en de resultaten van het
onderzoek bleken belangwekkend ge
noeg om tegen matigen prijs in boek
vorm aan het publiek te worden aan
geboden. Het boekje heette Die Psy
chologie des Schachmeisters" en be
helsde een nauwkeurig verslag der toe
gepaste tests, een analyse van het
gewonnen statistische materiaal met
vele verduidelijkende diagrammen, en
aan het slot de conclusiën waartoe
het onderzoek had geleid.
De professoren konden de verblufte
wereld mededeelen, dat een schaak
meester zich in niets van een gewoon
mensch onderscheidde, geen enkele
bizondere eigenschap had en psychisch
een volstrekt middelmatig, onbelang
wekkend verschijnsel was.
Helaas, het profanum vulgus was
niet overtuigd. Het hield zich aan
den onwetenschappelijken
schijn,merkte op dat velen schaken doch weinigen
door Caïssa zijn uitverkoren, en con
stateerde, horribile dictu, dat indien
de professoren niets bizonders hadden
kunnen vinden, er iets aan hun tests
moest haperen.
Sedert Emile Herzog, alias Andr
Maurois een tiental jaren geleden zijn
ABONNEMENTSPRIJS
van ,,De Groene Amsterdammer"
per jaar, bij vooruitbetaling
franco per post:
Voor Nederland . . . f 10
N cd -Indiëp/mail . ,, 13.50
» >, i> p'zeepost ,, 10
ab. binnen Europa ,, 11.50
uitgezonderd.
,, Engeland-Itali
Zwitserla
Amerika 13.50
., Zuid-Afrika 11.50
d-Italië- )
J 13.50
and . . )
Postgiro No. 72880
Gemeentegiro G. 1000
ietwat mislukten roman Ni Ange ni
Béte" omwerkte tot een
luchtig-vluchtige vie romancée" en met ..Ariel ou
la vic de Shelley" naam en fortuin
maakte, laboreeren vrijwel alle samen
stellers van dichter-biographie
n-inromanvorm aan dezelfde verblindheid
als de professoren van Moskou. Met
vermakelijke verstrooidheid vergeten
zij, dat een dichter zich van zijn
medemenschen in de eerste plaats onder
scheidt door die typische eigenschap,
dat hij dicht. Zij vergeten, dat juist een
dichter-biographie, welke niet docu
mentair of didactisch wil zijn, maar
ons den mensch zooals hij werkelijk in
wezen was, wil laten beleven, niet kan
volstaan met enkele citaten uit zijn
werk, maar de genesis van dat werk
dient bloot te leggen, de functie van
dat werk in 's dichters leven zoodanig
dient uit te drukken, dat wij, die het
boek lezen, aan zijn scheppingen even
zeer deelnemen als aan al het andere
wat met hem gebeurd is en ons (bijna)
dichter voelen. Misschien kan dat niet,
misschien blijft 't altijd het monopolie
van dichters, de sensatie van het
creëeren-met-woorden te ondergaan.
Dan zou men hen mijns inziens maar
beter met rust kunnen laten en over
hen geen romannetjes meer moeten
pennen. Maar ik twijfel aan die onmo
gelijkheid. Ik geef toe, dat het eenige
mij bekende boek, dat de gewaarwor
ding geeft, de geboorte van verzen te
aanschouwen en mee te voelen, een
autofciographie is: de Portrait" van
James Joyce. Doch het essay van
Francis Thompson over Shelley en het
Afscheid aan Shelley" van Roland
Holst toonen, dat het ideaal dicht te
benaderen is mits de auteur die er
zich aan waagt met het werk van zijn
sujet jaren lang heeft omgegaan, er
innerlijk contact moe heeft en ..van
wanten weet", of te wel zelf dichter is.
Zoo iemand zal niet gelijk Maurois een
keurig" boekje schrijven waarin de
vrouwen een groote, de verzen geen
enkele rol spelen, noch ook ons afsche
pen met de mededeeling: ..Shelley
werkte; hij was een Bevrijde
Prometheus begonnen, een drama over het
boek Job; hij trachtte in verzen zoo
licht als vleugelslagen(!) de droef
geestige schoonheid van dit herfstlicht
vast te leggen." Heeft de biograaf die
deze rare zinnetjes schreef, ooit n
oogenblik getracht te begrijpen, wat
een werk als Prometheus Unbouiid"
voor Shelley heeft beteekend?
Het leven van Keats. zooals de
Amerikaan O'Xeill l) ons dat schildert,
is de droeve roman van den Jong
Gestorven Dichter, die miskend werd,
tering had, en weggerukt uit een groote
Liefde in den vreemde stierf. Het is
een aandoenlijk bock, dat velen die nog
nooit een vers van Keats hebben ge
lezen tot tranen toe zal roeren. Het
verwerkt in vijftig bekoorlijk-korte
hoofdstukken alle in encyclopaedieën
etc. geregistreerde feiten en gegevens,
geeft een handvol verzen van Spenser
en Chapman, van Chatterton en Keats
zelf, en bestaat voor een deel uit brieven
nauwkeurig overgeschreven uit de be
kende verzamelingen van Ijord
Houghton en Buxton Forman. Het is
overi1) George O'Neill. Special Hunger,
A. -presentation of the life of John
Keats. NewYork, Horace Lweritjht.
geus een naar boek. Er is niets in te
vinden van het extatische leven dat
in Keats' verzen klopt. De jongeling
die binnen vijf jaren van zwakke
Spenser-imitaties tot het flonkerende
Hyperion-fragment steeg en waarlijk
gestorven is leaving great verse unio
a litfle clan" die moet ontzaglijke
verrukkingen gekend hebben. O'Neill
heeft ze niet ontdekt; . .standing aloof
in giant ignorance" klaagt hij het
schrale klaaglied van miskenning en
vroegen dood, blind voor de verza
digde tevredenheid, die in zoovele
Keats-verzen ligt. Rich in the simple
worship of a day" noemde Keats zijn
lied hoeveel zwaar gezonde en lang
levende poeëten kunnen het hem na
zeggen? Het posthume medelijden van
O'Neill en consorten moge lezers van
gen het is even voos en overbodig
als hun nare vies romancées".
Oscar Wilde heeft al hun
voorloopers gebrandmerkt. Hij sprak van
bodysnatchers of literature".
E. STRAAT
Over H il m «u Fernandez
Sedert een tiental jaren zijn er in
Frankrijk heel wat romans en essay's
verschenen, die voor doel hadden een
synthetisch beeld te geven van de
aspiraties en gevoelens der jongste
generatie. Vele dezer geschriften zijn
zeer interessant, enkele zelfs merk
waardig. Hun auteurs, en in de eer
ste plaats J. de Lacretelle, II. de
Montherlant. M. Arland, Jean Casson,
P. Bost, behooren ongetwijfeld tot
de meest representatieve schrijvers
van hun tijd.
Het feit. dat zoovele jonge auteurs
hetzelfde onderwerp behandelden,
heeft andere dan literaire gronden
en vertoont zich niet voor de eerste
maal. In alle tijden van sociale en
moreele crises constateert men het
zelfde verschijnsel, liet meest typi
sche voorbeeld blijft nog altijd het
Romantisme na den harden schok
der 7<'ransche Revolutie en de uit
putting die volgde op Napoleon'»
mitteloozen triomf.
De algemeene toestand van Europa
na den jonasten oorlog is althans
op geestelijk gebied eenigszins
verwant met dien van het begin der
negentiende eeuw. Evenals ten tijde
van Musset en Vigny tracht de tegen
woordige jeugd klaar te zien in zichzelf
en te begrijpen waar het eigenlijk
met de oude wereld naar toe moet.
Dit blijkt duidelijk uit bijna al de ge
schriften van bovenbedoelde auteurs.
Wat ons daarin dadelijk treft is dat
alle personages bijna zonder uitzon
dering behooren tot de categorie der
intellectueelen, kunstenaars of
opstandigen, en daardoor is het beeld
van die moderne generatie zeer een
zijdig. Er is dan ook een groote een
tonigheid in de voorgestelde types:
alles komt altijd neer op vertwijfeling
e 11 verwarring.
Het kan soms waar zijn dat een
gansche generatie samen te vatten
is in n enkel type. maar dit is niet
altijd het geval. Ik zal niet betwisten
dat de intellectueele jeugd altijd een
groote rol speelt in de politieke en
literaire geschiedenis van een tijd,
maar niet altijd is die rol overwegend.
F> i? nog een andere jeugd, die
niet filosofeert, geen literaire rol speelt,
maar gewoon leeft en ageert. En vaak
zal in haar de geest van een tijd dui
delijker weerspiegeld zijn dan in de
moreele agitatie harer intellectueele
broeders. Wie zal er thans, na honderd
jaar, nog aan twijfelen in wie de echte
jeugd van dien tijd spreekt: of in den
held van Les Confessions d'un enfant
du siècle of in die van Le Rouge et
Ie Noir en La Chartreuse de Panne.
Maar de bedoeling van Stendhal was
niet die van de Musset; in plaats
van een generatie zag hij den mensch.
Het zou mij niet verwonderen, dat
men in later jaren in Le Pari 2)
van Ramón Fernandez een
menschelijker beeld zal vinden van de
tegenwoordige jeugd, dan in vele
werken die geschreven zijn met de
bedoeling die jeugd uit te beelden.
Nochtans behooren de meeste per
sonages uit Le Pari tot de echte
jeugd en nog wel tot de sportieve
jeugd. De atmosfeer van het boek
heeft iets bizonder levendigs, dat
mettertijd wellicht de Avaarde van
een document zal krijgen. Maar dit
interesseert ons thans niet in de
eerste plaats. Gansch het belang van
het conflict dat zich afspeelt in het
gemoed van de twee hoofdpersonen:
Robert Pourcieux, een jongen rijken
sportliefhebber en Pauline Bordier,
een eenigszins ibseniaahsche" stu
dente, ligt in de verschillende manier
waarop zij vrij gecompliceerd
reageeren op de meest gewone toestanden.
Het is tusschen die twee verliefden
een spel van geven en terugnemen,
dat soms tot een drama groeit onder
den drang van de door de personages
zichzelf opgelegde levensconditie der
zoogenaamde sinceriteit." Nieuw is
dit niet, want reeds in de negentiende
eeuw werd, zoowel in de literatuur
als in de schilderkunst, een ontzet
tend misbruik gemaakt van het be
grip sincérité."
Dit begrip is, zoo niet in principe,
dan toch in de practijk hij uitstek
romantisch en leidt tot de grootste
verwarring. Het zou den mensch willen
verplichten tot een starre overeen
stemming tusschen daden en ge
voelens, iets wat den mensch nu
eenmaal niet is gegeven. Dit onder
vinden ten slotte ook de helden van
Le Pari, ofschoon ze het niet willen
weten. Maar daarom zijn zij ook
i°ng.
Wanneer ik me afvraag wie van de
twee figuren. Robert of Pauline. het
meest echt en ontroerend is, kan ik
moeilijk kiezen. Wellicht zou ik Pau
line verkiezen, ware ik niet gehinderd
door een literaire handigheid van den
schrijver, die plots het verhaal af
breekt om het dagboek van Pauline
te publiceeren. Dit is een te gemakke
lijk procédéom de gebeurtenissen
psychologisch te verklaren. Dit pro
cédégeeft iets conventioneels aan de
figuur van Pauline. hoe aardig en
sympathiek zij ook is. Indien
men tenslotte moeilijk de conclusie
kan trekken van het sentimenteel
geschil dat Robert en Pauline van
elkander scheidt, komt dit wellicht
hierdoor: dat het drama niet volledig
is, aangezien de auteur een vervolg
op dit eerste boek aankondigt. In
weerwil van eenige ergerlijke
langdradigheden is Le Pari het interes
sant geschrift van een zeer intelli
gent auteur.
J VAN NIJLEN
2) Ramón Fernandez. Le Pari.
Paris, Editions dallimard.
Nieuwe uitgave op pijpengebied
Ter gelegenheid van de herdenking
van den geboortedatum van Willem
van Oranje heeft Goedewaagen's pij
pen- en aardewerkfabrieken een twee
tal pijpen, zoogenaamde doorrookers,
in den handel gebracht, waarop op
de fesstelijke gebeurtenissen toepas
selijke voorstellingen met de hand
zijn geschilderd.