No. 2911 De Groene Amsterdammer van 18 Maart 1933 BIOSCOPY L. J. Jordaan Een aanklacht Mervyn Ije Hoy ,.I am a fugitïve of a chain gang'1''. Royal Wat maakt I am a fugitive...." eigenlijk tot zulk een formidabel getuigenis? Is het de forsche verbeelding van den regisseur Mervyn Le Roy? Is het de aangrijpende personificatie van de hoofd persoon door Paul Muni? Is het de ontstellende, naakte en rauwe mentaliteit, welke uit dit Amerikaansche werk opstijgt als de schreeuw van een gewonden bison uit de prairie? Is het de sugges tieve gedachte, dat de feiten aan de realiteit Wer den ontleend? Of is het dit alles tezamen? De vraag mag, tegenover een film als deze, van ondergeschikt belang heeten. Zeker is, dat na de Bussen een document van dusdanige primitieve kracht niet werd vertoond. En het is curieus op nieuw op te merken, hoe twee volken het Rus sische en het Amerikaansche die in zoovele op zichten als uitersten tegenover elkaar staan, in den grond een soort rudimentaire barbaarschheid gemeen hebben, sterker bindend dan geografische of cultureele verwantschap. Een film als Potemkin" kan door geen Europeaan gemaakt worden een film als ,,I am a fugitive.. .." evenmin. Dit slaat niet in de eerste plaats op het voorhanden zijnde feitenmateriaal (een Dreyfus-proces was in zijn genre niet minder hemeltergend !) doch veeleer op de rassenpsyche welke het blootlegt. Russen zoowel als Amerikanen reageeren met de zelfde spontaniteit op het Geweld". Noch revolutionnair idealisme, noch aangeleerde rechtsbegrippen mogen ons hierbij om den tuin leiden. Wat in deze uitbarstingen van volksdrift domineert, is de directe, hartstochtelijke reactie.... het primi tieve : Oog om oog tand om tand ! Dit ligt op den bodem van het Potemkin"-drama dit brandt ook achter de tragedie van "I am a fugi tive....". Een nadeel en een bekoring tevens! Want het moge dan niet zijn, wat wij onder be zonnen" kunst verstaan het evoqueert stellig een animale kracht, een passie en een onverhulde menschelijkheid, welke wij niet zonder huivering aanschouwen. De film Scarface", waarin dezelfde acteur de hoofdrol vervult, werd hier door de censuur ver boden. . .. omdat het een gangster"-film was en de held niet een onschuldig veroordeelde, doch een bandiet. Overwegingen, die voor een bureaumoraal steek mogen houden, doch die met de kern der zaak weinig te maken hebben. Want in ,,I am a fugitive...." leven precies dezelfde conflicten en hartstochten raast hetzelfde geweld tegen geweld. Alleen is de bandiet" hier niet een buiten de wet geplaatste misdadiger, doch een wettig gesanctionneerd Systeem. De bloedige vergelding ligt hier niet in de hand der politie, doch in de farouche aanklacht van een enkeling. In den grond echter explodeeren in beide films dezelfde driften reageert de daad even prompt op de daad wordt de geciviliseerde menschelijke ziel in dezelfde pri mitieve instincten ontleed. Maar misschien is inderdaad dit schouwspel minder stichtelijk voor jeugdige en naïve per sonen. De film verhaalt van een oorlogsschipbreuke ling, wegens een gering vergrijp door de barbaarsche landswetten tot dwangarbeid veroordeeld. Na een poos deze hel van menschonteerende ellende verdragen te hebben, weet hij te ontvluchten en het grillige kansspel van zijn leven wil, dat hij een eervolle betrekking bemachtigt. Door zijn vrouw, die het geheim kent, na een twist laaghartig ver raden keert hij vrijwillig naar het bagno terug. Het gaat hier slechts om een formeel uitzitten" van 90 dagen zoo verzekert men hem van officieele zijde. Ondanks de waarschuwingen van vrienden en medeburgers, die bereid zijn een actie ten zijnen gunste te ontwikkelen, vertrouwt hij op deze ambtelijke verzekering om bij zijn aan komst in het verbanningsoord te bemerken, dat men hem niet meer loslaat. Verbitterd en ontzet door dit monsterachtig bedrog sleept hij opnieuw zijn ketenen voort vier schakels voor de dwarse, dertien voor de verticale ketting Geluksgetal", zegt de cynische smid, die zijn voeten aan elkaar klinkt. Dan volgt opnieuw een ontsnapping en het laatste wat wij van dit slachtoffer eener dompteursjustitie zien, is een opgejaagde zwerver, die zich verbergt en van diefstal leeft.... Dit is de waarachtige geschiedenis van Robert E. Burns, burger van de Vereenigde Staten en tijdgenoot van een humane 20e eeuw. De eenigo verandering, welke de film in dit inquisitie-drama heeft aangebracht, is een beroepsverwisseling hier is de held een ingenieur, in werkelijkheid was Burns journalist. Voor het overige heeft men de nauwkeurige-aanwijzingen van den auteur gevolgd, die ten derden male vrijheid en leven op het spel zette, om bij Warner Brothers deze schrikkelijke aanklacht te deponeeren.. . > laatste doel van een verwoeste existentie. Strak van lijn, heftig van spanning, ziedend van haat.... aldus trekt deze film aan ons voorbij. Wij vergeten de harde, wreede maar verschrikkelijk juiste regie van Mervyn Le Roy. Wij denken niet aan de imposante, aangrijpende verbeelding van de hoofdfiguur door Paul Muni. Wij letten evenmin op het, in zijn cynische raakheid welhaast vol maakte manuscript. Wij worden overstelpt door een golf van haat verdoofd door een homerische kreet om wraak, waarbij alle aesthethische en ethische overwegingen ridicuul en zonder beteekenis schijnen. De primitieve mensch is in ons ont waakt die wil schreeuwen en koken en tandenknersen en vuisten ballen. Die niet stichtelijk is, of humaan, of kunstzinnig.... maar huivering wekkend oprecht. Zoo neemt de reus wraak, die de film is en die wij tot een caricatuur voor de kinderkamer maken, met een hawaian in de hand en een sentimenteel liedje op de lippen. De krachten, die hij ontke tent wanneer rnen hem in een onbewaakt oogenblik vrijlaat, vormen een aanklacht op zich zelf de aanklacht tegen een systeem van verleugening, ridiculisatie en ontmanning l O n «tav Uclcky: Rembrandt f Morgenrot' Het is wellicht niet op het psychologisch guns tigste moment, dat deze UFA-film haar entree maakt. In een tijdvak als het huidige zal menigeen minder gesteld zijn op nationalistische uitbarstin gen en heldenmoed für Gott und Vaterland" en het staat te vreezen, dat de mentaliteit van dit werk de appreciatie zijner onmiskenbare kwalitei ten een geduchten knauw zal bezorgen. Maar niemand pro of contra zal kunnen ontkomen aan de beklemmende suggestie, waar mede hier iets zoo indrukwekkends en mysterieus als het leven in een onderzeeboot, op het doek werd geworpen. Opgesloten in de nauwe buis van den onderzeeër, leeft deze kleine gemeenschap van een dozijn mannen voorzichtig manoeuvreerend, om niet op elkaar te trappen woekerend met de ruimte en de voorhanden zuurstof. Tusschen de stalen ingewanden van het zeemonster, slijten zij hun eentonig bestaan van wachten en uitkijken .... wachten op de verlossende daad uitkijken naar het begeerde slachtoffer. Want dit is wel het (onbedoelde) effect op den Le Roy: cicky: Morgenr nuchteren toeschouwer, dat hij sterker dan ooit te voren beseft, hoe een dergelijk leven wiskunstig zeker moet leiden naar de zucht tot moord en ver nieling. Duidelijker dan ooit begrijpt hij, hoe in clit sloopend monotoon bestaan, de actie a tout prix, een heet begeerde verlossing beteekent. Wanneer het schip aan den horizont de eventueele vij and" eindelijk door de periscoop wordt ontdekt en met een hoeratje begroet, dan gaat iets van de sensatie dier mannen op hem over: het gevoel van een ondraaglijke spanning, die verbroken staat te worden. En het is met een gevoel van afgrijzen en medelijden doch daarnaast met een wijs be grijpen tevens, dat hij de wilde vreugde dezer bannelingen gadeslaat bij het gereedmaken der aanvalsmiddelen. De film is in haar soort hoe men over de soort dan moge denken zeldzaam knap, aangrij pend en bijwijlen zelfs schoon. Het duiken en bo venkomen van de onderzeeër, met de volmaakte techniek en het juiste begrip van den voortreffelijken vakman geregistreerd behoort tot de schouwspelen, die men niet licht vergeet. Het ge vecht met den als koopvaarder gecamoufleerden torpedojager wordt verbeeld met een raffinement en een meesleependheid, die aan Eisenstein doen denken. Maar vooral het naderen van den gewaarschuwden Engelschen kruiser dreigend silhouet met een kuras van pantserplaten en een panache van rookwolken is een drama opzichzelf van krachten, die het menschelijke te boven gaan. In dit opzicht is de film als zoodanig, voortreffe lijk te noemen. Over de intrigue die zich daarnaast afspeelt, is het beter te zwijgen en te verwijzen naar de veelbetcekenende woorden, welke de oude douarière (Adèle Sandrock) zegt, bij de luidruch tige vreugde over al dit oorlogsgedoe: ,.Sie jauchzen? Hier paszt es vielmehr zu weinon !" Nieuwe uitgaven Heemaf-lichtsignaal Publicatie IX-24 van de Heemaf te Hengelo bevat nu eens wat anderen hebben gezegd over het Heemaf Verkeerssein" en wat dit is publi caties uit de voornaamste dagbladen en perio dieken in Nederland pleit ten gunste van het Heemaf-systeem. Maar Amsterdam zit met een Duitsch systeem opgescheept. een vreemde demonstratie in den tijd dat de grenzen aan den Oostkant gesloten worden en de vereeniging Nederlandsch Fabrikaat kosten noch moeite spaart om het Nederlandsche product naar voren te brengen. 7 am a fugitive